بررسی برخی ویژگی های زیستی سوسک چوب خوار شاخک بلند سیاه Morimus verecundus (Col.: Cerambycidae) در شرایط آزمایشگاهی و صحرایی

ناحیه رویشی هیرکانی همه ساله توسط عوامل مختلفی مورد آسیب قرار می گیرد. آفات نیز یکی از مهمترین این عوامل هستند که در سطوح وسیع خسارت های زیادی را به پوشش جنگلی (راش، توسکا، افرا، ممرز و...) وارد می کنند. یکی از آفات چوب خوار درختان مهم جنگلی در ایران، سوسک چوب خوار شاخک بلند سیاه (Morimus verecundus) است.

در این پژوهش، زیست شناسی این حشره روی چوب توسکا و راش در شرایط آزمایشگاهی و صحرایی در استان گلستان طی سال های 1378-1383 مطالعه شد. مطالعات در آزمایشگاه بر پایه طرح کاملا تصادفی در 12 تکرار انجام شد و هر قفس پرورش (حاوی یک جفت حشره کامل نر و ماده) به عنوان یک تکرار در نظر گرفته شد. شرایط آزمایش در این پژوهش، دوره نوری 14 ساعت روشنایی و 10 ساعت تاریکی، رطوبت نسبی 5±60 درصد و دمای 5±25 درجه سلسیوس بود. مطالعات صحرایی در کانون های اصلی آلودگی در دو ایستگاه جنگل های درازنو شهرستان کردکوی (درخت راش) و جنگل های جعفر آباد شهرستان گرگان (درخت توسکا)، از نیمه دوم اسفند شروع شد. مطالعات در صحرا بر پایه طرح کاملا تصادفی در 50 تکرار انجام شد و هر تنه درخت محصور شده به وسیله توری به عنوان یک تکرار در نظر گرفته شد. به منظور بررسی چرخه زندگی آفت، در زمان شروع فعالیت آفت در بهار، هر هفته تعدادی از کنده های آلوده به آزمایشگاه منتقل و به وسیله اره موتوری شکافته شده و لاروها، یا حشرات کامل موجود در داخل آنها جمع آوری شد. مطالعات آزمایشگاهی و صحرایی بر پایه طرح کامل تصادفی انجام شده و میانگین و انحراف معیار پارامترهای بیولوژیکی مورد مطالعه بر اساس روش های آماری متداول محاسبه شده و برای تجزیه و تحلیل داده ها و رسم نمودار از نرم افزار اکسل 2010 استفاده شد.

نتایج نشان داد ظهور حشرات کامل از اوایل فروردین شروع شد و اوج ظهور در اواسط اردیبهشت بود ولی سپس در اواخر مهر به دلیل خروج حشرات نسل جدید، حشرات کامل به تعداد کم مشاهده و در اوایل آبان نیز خاتمه پیدا کرد. متوسط طول دوره قبل از تخم گذاری 2±9 روز، متوسط طول دوره تخم گذاری 57/1±1/8 روز، متوسط تعداد تخم گذاشته شده 61/12±1/99 عدد، متوسط طول دوره جنینی 29/2±9/8 روز و میانگین درصد تخم های تفریخ شده 1/4±8/95 و میانگین طول عمر حشرات نر و ماده به ترتیب 5/16±5/77 و 2/18±5/90 بود. در شرایط آزمایشگاهی، در اوایل فروردین و چند روز بعد از رهاسازی حشرات کامل داخل قفس های پرورش، فعالیت تغذیه ای آنها از پوست شاخه های نازک توسکا و راش آغاز شد. متوسط طول دوره قبل از تخم گذاری 1/4±7 روز، متوسط طول دوره تخم گذاری 47/1±75/10 روز، متوسط تعداد تخم گذاشته شده 5/0±77/51 عدد، متوسط طول دوره جنینی 01/1±75/9 روز و میانگین طول عمر حشرات نر و ماده به ترتیب 7/11±107 و 77/12±5/100 بود. تعداد سنین لاروی چهار عدد و لارو سن چهار در قسمت های عمیق تنه، محفظه شفیرگی تشکیل داده و به شفیره تبدیل شد. شفیره ها بعد از 45 تا 60 روز تبدیل به حشرات کامل شدند. حشرات کامل در طول زمستان، در محفظه شفیرگی تا بهار سال آینده باقی ماندند. چرخه زندگی این حشره دو سال طول کشید.

مطالعه پرورش آزمایشگاهی آفت با استفاده از چوب توسکا و تکمیل زندگی آفت در آزمایشگاه برای اولین بار انجام شد. فعالیت جفت گیری و تخم ریزی به مقدار کم در روز مشاهده شد. طول عمر حشرات کامل این گونه مانند سایر گونه های این جنس طولانی بوده و سبب می شود که حشره قادر به زمستان گذرانی باشد و بتواند بیشتر از یکسال زنده بماند. برای تکمیل و بهینه سازی پرورش آفت در عرصه های طبیعی، همچنین حفاظت پایدار جنگل، مطالعات گسترده و تکمیلی در این زمینه در آینده مورد نیاز است.