طیف نگاری پراکنش زمانی مکانی آلودگی ملخ مراکشی (Dociostaurus maroccanus) در مراتع شمال استان گلستان

ملخ مراکشی (maroccanus Dociostaurus) یکی از گونه های مهم ملخ است که هر ساله سطح گسترده ای از مراتع استان گلستان را آلوده می کند و مبارزه با آن همواره یکی از اولویت های اصلی کارشناسان حفظ نباتات این استان می باشد. تاکنون مطالعه مدونی در مورد تعیین شدت هجوم ملخ مراکشی در استان گلستان انجام نشده و در بسیاری از موارد، انبوهی ملخ در واحد سطح به عنوان تنها شاخص و معیار آلودگی برای مبارزه با این ملخ، مورد استفاده قرار گرفته است.

این پژوهش از سال 1399 تا 1401 برای تعیین شدت آلودگی این ملخ در مراتع شمالی استان گلستان انجام شد. بدین منظور مکان های آلوده به ملخ، تراکم ملخ در واحد سطح و تناوب حضور ملخ در سال های مختلف وقوع در مناطق مختلف درگیر با ملخ مراکشی تعیین شدند. به منظور مطالعه مکان یابی و تراکم ملخ مراکشی، ضمن بازدید از مناطق مورد هجوم این ملخ در مراتع شمال استان با استفاده از نقشه رقومی چاپ شده (شامل تلفیق نقشه های توپوگرافی و سامان های عرفی مراتع استان گلستان)، از طریق مراجعه به 200 نفر از کارشناسان، دیده بانان، دامداران و کشاورزان، عشایر، افراد سم پاش، مطلع و خبره در منطقه دارای آلودگی ملخ، که به طور فعال و میدانی در موضوع مبارزه با ملخ در سال های مختلف شرکت داشتند، محدوده پراکنش و تعداد سال های وقوع هجوم ملخ (در هریک از مناطق) تعیین شد. افراد مصاحبه شونده، همچنین ارزیابی خود از تراکم ملخ در واحد سطح را در همان مناطق به صورت کیفی- رتبه ای (طیف لیکرت 3 درجه ای کم، متوسط و زیاد) برای هریک از سال ها در محدوده بین سال های 1385 تا 1401 تعیین کردند. اطلاعات حاصل از تعداد سال های وقوع ملخ و تراکم آن (تراکم های کم، متوسط و زیاد) برای 160 منطقه، ثبت شد. جهت تطبیق  کنترل صحت اطلاعات، همزمان از 164 نقطه ثبت شده با دستگاه GPS (سیستم موقعیت یاب جهانی) توسط کارشناسان حفظ نباتات استان و همچنین 840 نقطه ثبت شده در هنگام بازدیدهای میدانی، استفاده گردید.

با استفاده از اطلاعات به دست آمده از مصاحبه با افراد خبره محلی و دانش بومی، طیف نگار پراکنش زمانی- مکانی آلودگی ملخ با استفاده از ترکیب توام متغیرهای تراکم (تعداد ملخ در واحد سطح)، تناوب (تعداد سال های وقوع) و گستره مکانی شدت آلودگی ملخ در مراتع شمالی استان گلستان تعیین شد. طبق طیف نگار شدت آلودگی ترسیم شده، 5 دوره زمانی مختلف شامل دوره اول (محدوده بین سال های 1385-1389 تا سال 1391)، دوره دوم (سال های 92، 93 و 94)، دوره سوم (سال های 95، 96 و 97)، دوره چهارم (سال های 98 و 99) و دوره پنجم (سال های 1400 و 1401)، برای تناوب شدت آلودگی ملخ در نواحی درگیر با ملخ مراکشی در منطقه مورد مطالعه، مشخص گردید. همچنین، طبق اطلاعات حاصل از این طیف نگار در نرم افزار GIS، نقشه شدت آلودگی برای هر دوره زمانی، برای مراتع شمال استان گلستان تهیه شد. بر اساس این نتایج، شدت آلودگی ملخ مراکشی در استان، در دوره های دوم و چهارم، نسبت به بقیه دوره ها، بیشتر و دوره پنجم، کمتر از دوره های دیگر بوده است اما ظهور مناطق جدید آلوده به ملخ مراکشی در مناطقی از شهرستان های گمیشان، بندرترکمن و مینودشت در دوره پنجم ملاحظه می شود.

مطالعه نقشه های شدت آلودگی ملخ مراکشی، می تواند مناطق دارای شدت آلودگی زیاد در هر دوره هجوم و مناطق نوظهور این ملخ را مورد توجه مدیران این بخش، قرار دهد. همچنین تحلیل طیف نگار تهیه شده می تواند به پژوهشگران و دست اندرکاران مبارزه با ملخ کمک کند که علل تغییرات شدت طغیان ملخ در زمان ها و مکان های مختلف را بررسی کنند و نتایج حاصل از آن را در مدیریت مبارزه با ملخ مورد استفاده قرار دهند.