درک و حل تعارض بین اجتماعات محلی و نیروهای حفاظت از جنگل (مطالعه ای در استان گلستان)

منافع متنوع جنگل و رویکردهای مختلف مدیریتی آن، طبیعتا تعارضاتی را بین ذینفعان و دست اندرکاران پدید می آورد. در همین راستا قوانین و مقرراتی در طول زمان با هدف حفاظت و پایداری اکوسیستم های جنگلی وضع شده است. تعارضات در مدیریت جنگل ها یک موضوع طبیعی است. ازاین رو، مهم است که اجتماعات محلی جنگل نشین تعارض های به وجود آمده را درک نموده و راه حل درست آنها را بدانند. به طوری که ادراک و آگاهی اجتماعات محلی از نوع و میزان تعارض با نیروهای حفاظت، نقش مهمی در مدیریت پایدار جنگل ها دارد. در همین رابطه، تحقیق پیش رو با هدف بررسی درک و حل تعارض بین اجتماعات محلی و نیروهای حفاظت از جنگل در حوزه آبخیز زرین گل استان گلستان انجام شد.

در این پژوهش از رویکرد کمی و اثبات گرا استفاده شد. جامعه آماری تحقیق، تعداد 485 خانوار از اجتماعات محلی جنگل نشین شش حوزه آبخیز زرین گل استان گلستان است که 190 خانوار به عنوان تعداد نمونه به شیوه سیستماتیک تصادفی انتخاب شدند. پرسش نامه، ابزار سنجش ادراک اجتماعات محلی و رویکردهای اعمال شده مدیریت تعارضات بود. روایی صوری پرسش نامه از طریق نظرات کارشناسان منابع طبیعی تایید و میزان پایایی آن نیز با محاسبه ضریب آلفای کرونباخ به دست آمد. پس از گردآوری اطلاعات به شیوه پیمایش، تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS-25 از طریق آزمون های کروسکال والیس و همبستگی اسپیرمن انجام شد.

نتایج نشان داد، تفاوت معنی داری در ادراک اجتماعات محلی از تعارضات با نیروهای حفاظت از جنگل در سطح 99 درصد وجود دارد. به طوری که درک زمینه ای آنها با میانگین 09/2 بیشتر از درک پاسخ طبیعی شان نسبت به تعارضات بوده است . در همین راستا راهبرد همکاری و مصالحه بیشترین استفاده را در بین اجتماعات محلی در مدیریت تعارضات با نیروهای حفاظت از جنگل نسبت به راهبرد های اجتناب و رقابت داشت. همچنین، افرادی که درک بالاتری از تعارض داشتند، از دو روش همکاری و اجتناب بیشتر در حل تعارضات استفاده کرده اند. در مقابل، افرادی از راهبرد تنش و مقابله در مدیریت تعارضات بهره برده اند که سطح درک پایین تری نسبت به وجود تعارض داشتند. همچنین نتایج تعیین همبستگی بین ادراک حاصل از تعارض اجتماعات محلی با ویژگی های جمعیت شناختی نشان داد که ادراک اجتماعات محلی از تعارضات با سه متغیر سن در سطح 05/0، وسعت اراضی کشاورزی تحت اختیار و میزان درآمد سالانه در سطح 01/0 معنی دار و بین آنها رابطه مثبتی وجود دارد. به بیان دیگر، با روند صعودی متغیرهای یادشده، میزان درک اجتماعات محلی از تعارضات افزایش یافته است. از سویی، یافته ها نشان دهنده رابطه منفی و معنی دار سطح سواد افراد مورد مطالعه با درک آنها از تعارض با نیروهای حفاظت از جنگل در سطح 01/0 است.

به طور کلی درک اجتماعات محلی از نوع و میزان اختلافات می تواند در بهره گیری از شیوه های ترکیبی مدیریت آنها تاثیرگذار باشد. در همین راستا اجرای فعالیت های تسهیل گری در رابطه با گسترش دامنه ارتباطات و تعاملات اجتماعی (تقویت سرمایه اجتماعی)، افزایش دانش و آگاهی بهره برداران (نسبت به تبیین نظام مالکیت و مسیولیت پذیری آنان) و زمینه سازی معیشت مکمل یا جایگزین در روستاها برای کاهش وابستگی اجتماعات محلی به محصولات جنگلی از مهمترین پیشنهاد های کاهش تعارضات در منطقه مورد مطالعه است. در کنار این نمی توان نقش اساسی سیاست گذاری، اجرا و نظارت بر اقدامات موثر از سوی کارگزاران متولی مدیریت جنگل را نادیده انگاشت.