پایش آفات و بیماری های جنگل ها و مراتع حوزه ایرانی- تورانی در استان کرمان

بی توجهی به حفاظت از منابع آب و خاک و پوشش گیاهی موجب تخریب این منابع شده است. از عوامل موثر در این تخریب می توان به تبدیل کاربری اراضی بدون نگرش جامع، قطع جنگل ها، از بین بردن مراتع، خشک سالی و خسارت آفات و بیماری ها اشاره کرد. آفات و بیماری های گیاهی از عوامل مهم تخریب در جنگل ها و مراتع کشور هستند. برای پیش آگاهی و مدیریت طغیان آفات و بیماری های گیاهی، نیاز به پایش و برنامه مدیریت جامع آفات و بیماری های گیاهیست. استان کرمان به عنوان پهناورترین استان کشور، جزو ناحیه رویشی ایرانی- تورانی است و از کل 181737 کیلومتر مربع مساحت این استان، حدود 5 درصد اراضی کشاورزی، 45 درصد مرتع، 13 درصد جنگل و 37 درصد را بیابان تشکیل می دهد.

برای ارزیابی و پایش وضعیت مهمترین آفات و بیمارگرهای گیاهان اصلی و با توجه به تنوع شرایط محیطی و مساحت جنگل ها و مراتع طبیعی در استان کرمان، نمونه برداری طی سال های 1397 تا 1400 در این استان انجام شد. طرح پایش در ایستگاه های ده نو، باب زنگی، کوه پنج و گلوچار و مناطق یزدان آباد و راویز به عنوان دو رویشگاه درختان بادام کوهی اجرا شد. مهمترین جوامع جنگلی (درختان- درختچه ها) و مرتعی در مناطق یادشده شامل ارس M.Bieb.  Juniperus excelsa، بادام کوهی (الوک) Amygdalus scoparia Spach.، بادام کوهی (ارچن) Spach. Amygdalus elaeagnifolia، درمنه Boiss. Artemisia aucheri، درمنه  Artemisia siberi Besser و استیپا Stipa arabica Trin. &  و قیچ Zygophyllum atriplicoides Fisch. & C. A. Mey است. نمونه برداری ها در قطعات مورد نظر به صورت دوره ای از آفات و بیمارگرها در گیاهان مهم انجام شد. در نمونه برداری ها نوع و میزان آلودگی به آفات و بیمارگرها ثبت شد. با توجه به تنک بودن جنگل های بادام کوهی در مناطق مورد بررسی در استان کرمان، از روش نمونه برداری خطی و به صورت خطوط ممتد استفاده شد. داده برداری از عرصه های مرتعی طی بازدیدهای صحرایی از تیپ های گیاهی معرف انجام شد. نمونه گیری در این محدوده به روش تصادفی سیستماتیک بود.

بر اساس بررسی های انجام شده در ایستگاه ده نو بردسیر به عنوان رویشگاه قیچ Z .atriplicoides پروانه بذرخوار قیچ از راسته Lepidoptera، در ایستگاه های ده نو بردسیر و کوه پنج بردسیر به عنوان رویشگاه استیپاS. arabica  سیاهک استپی ریش دار Tranzscheliella iranica S. و ایستگاه های ده نو بردسیر و کوه پنج بردسیر به عنوان رویشگاه درمنه A. aucheri و درمنهA. siberi   مگس گالزای درمنه از خانواده Cecidomyiidae با حدود 4 درصد آلودگی جداسازی و شناسایی شد. همچنین، از منطقه یزدان آباد زرند به عنوان رویشگاه بادام کوهی (الوک) A. scoparia,  سوسک چوب خوار L. capnodis tenebrionis با حدود 30 درصد آلودگی و از منطقه راویز رفسنجان به عنوان رویشگاه درختان بادام کوهی (ارچن) A. elaeagnifolia دارواش Boiss. & Buhse Loranthus grewinkii با حدود 60 درصد آلودگی ردیابی شد. روند تغییرات جمعیت آفات پروانه بذرخوار قیچ، مگس گالزای درمنه و سوسک چوب خوار در بادام کوهی و بیمارگر سیاهک استپی ریش دار در سال های پایش عوامل خسارت زا در مناطق مورد بررسی تقریبا ثابت بوده است و نوسان خاصی در جمعیت این عوامل مشاهده نشد. اما جمعیت دارواش به عنوان گیاه نیمه انگلی مستقر روی درختان ارچن در سال 1399 در منطقه مورد بررسی کاهش داشته و دوباره در سال 1400 به میزان سال های قبل بازگشته است. علت کاهش جمعیت L. grewinkii در سال 1399، انجام هرس گیاه دارواش بود که به علت انجام غیر اصولی هرس، این گیاه نیمه انگلی از محل آلودگی قبلی دوباره رشد کرده و در سال بعد به سطح جمعیت قبلی رسیده است.

با توجه به نتایج حاصل، آفات پروانه بذرخوار قیچ، مگس گالزای درمنه و بیمارگر سیاهک استپی ریش دار دارای جمعیت پایینی بوده و براساس نوسانهای جمعیت آنها در سال های مورد بررسی، در محیط طبیعی خود با گیاهان میزبان در حال تعادل هستند و حالت طغیانی ندارند. براساس نتایج حاصل، جمعیت C. tenebrionis و L. grewinkii در گیاهان میزبان زیاد بوده و موجب خسارت شدید و کاهش رشد و زادآوری میزبان شده است. استمرار ردیابی آفات و بیماری ها در مناطق مختلف برای پایش عوامل موجود و بروز عوامل نوظهور ضروری است تا از ورود و گسترش آنها پیشگیری به عمل آید.