درباره فلسفه تاریخ

فرض بر آن است که دیدگاه به «تاریخ» و سنت تاریخ نویسی و بر مبنای این دو، نگاه نظری و تاملی به تاریخ که از آن اصطلاح «فلسفه تاریخ» را اراده می کنیم، به دو دوره کلی قدیم و مدرن (جدید) قابل تقسیم است. در دیدگاه قدیم و سنتی، «تاریخ» نه امری منحاز و مستقل از «وجود»، بلکه یکی از شئوون و جلوه های هستی و اغلب مظهر و مجلای اراده الوهی تلقی می شد؛ درحالی که در دیدگاه جدید و برآمده از قرن هیجدهم میلادی و عصر روشنگری اروپا، «تاریخ» مستقل از عالم و در نسبت با آگاهی فاعل شناسا و اراده جزئی تحلیل و تفسیر می شود. در واقع آنچه در دیدگاه اصیل سنتی به اراده کلی و فطرت عالم نسبت داده می شد، در نظرگاه مدرن به فاهمه و عقل آدمی نسبت داده می شود و طبیعی است این اختلاف در مبنا، تمایز در روش و نتایج هم به بار خواهد آورد.
در این مقاله ضمن بیان چگونگی شکل گیری دیدگاه جدید درباره تاریخ و تمایزهای آن با ادوار پیشین، به برخی ویژگی ها و مختصات نگاه به تاریخ بر مبنای اندیشه دینی نیز پرداخته خواهد شد.