نقدی بر استدلال مباشر

همچنان که در بستر طبیعت، گاه سلولی از یک جاندار با سلولی از جانداری دیگر به هم میآمیزند و موجودی نو پدید میآورند، در زهدان ذهن نیز دانسته های تصدیقی (گزاره ها) دوبهدو درهم میآمیزند و دانستهای نو میزایند. اما گاهی هم در طبیعت، یک سلول بیآنکه با دیگری درآمیزد، خود به تنهایی از درون میشکافد. اکنون پرسش این است که آیا میتوان بر همین سان، در فرایند استدلال نیز تنها و تنها از یک گزاره، بیهیچ میانجی و واسطهای به گزارهای دیگر دست یافت؟ برخی برآنند که آری، میتوان. آنان این فرایند تولد را «استدلال مباشر یا بیواسطه» نام کردهاند، در برابر اقسام حجت که بر آن «استدلال غیر مباشر» نام نهادهاند. این جستار نخست احکام گزاره ها را یادآوری کرده، آنگاه به تبارشناسی استدلال مباشر پرداخته است. سپس ناسازگاری این رای را با پاره های دیگری از گفته های مبدعان آن آشکار کرده و نادرستی آن را به نیروی برهان نمودار ساخته است. در پایان، پس از تاملاتی در برخی از سخنان ابن سینا و خواجه نصیر، تلاش کرده است تا برای اشکال دمورگان در باب فراگیر نبودن نظریه «قیاس» پاسخی پیش نهد.