اخلاق و عرفان اسلامی

یکی از شیوه های تربیتی قرآن کریم این است که صفات مطلوب را به گونه ای بیان می کند که موجب ترغیب دیگران برای کسب این صفات باشد. در بسیاری از موارد، تفاوت آیات هم سنخ با یکدیگر در اجمال و تفصیل است. این مقتضای مقام و اقتضای بلاغت قرآن است. اوصافی که قرآن ذکر می کند دو جور اطلاق دارند: اطلاق عام و اطلاق خاص. اطلاق خاص به خاطر عنایتی است.
قرآن در موارد زیادی انسان ها را به نام «عباد» یاد کرده، اما به « الله » یا به «رحمن» اضافه کرده است. اما گاهی آنها را «عبادی» خوانده که به مناسبت مقام، بار ارزشی خاصی دارد. این اضافه تشریفی است. عبودیت خدا گاهی تکوینی است و خارج از اختیارات انسان، و گاهی تشریعی است; یعنی اینکه کسی بندگی دیگری را بپذیرد و خود را عبد او قرار دهد. در این زمینه، مردم دو دسته می شوند: عده ای بنده خدا و عده ای بنده نفس. عبادت خدا همواره آگاهانه است و عبادت نفس (یا شیطان) ناآگاهانه.