انتقال از دانشگاه آموزش از راه دور سنتی به دانشگاه مجازی: نوآوری و چالش تغییر (مطالعه موردی)

تکیه بر توانمندی های آکادمیک اعضای هیات علمی و انتقال تجارب آنان به دانشجویان موجب پیدایش نظام آموزشی معلم- محور در دانشگاه های جهان شد. با پیدایش نظریه های جدید یاددهی- یادگیری و کاربرد آنها در فرایند آموزش در کشورهای جهان این برداشت تا حدود زیادی تعدیل شد. ترویج نظام آموزش از راه دور و گسترش آن در دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی نیز روند رشد و توسعه تفکر آموزش دانشجو– محور را سرعت بخشید. اما نحوه طراحی، تولید، توزیع و ارایه مواد آموزشی در دانشگاه پیام نور به دلیل سیطره تفکر سنتی و اقتدار تخصصی اعضای علمی آهنگ حرکت از نظام استاد– محور به سمت نظام دانشجو– محور کندتر از حد انتظار بوده است.
برنامه ریزان راهبردی دانشگاه به این نتیجه رسیدند که استفاده از این رویکرد نمی تواند دوام چندانی داشته باشد و دیر یا زود به صورت مانعی بزرگ بر سر راه توسعه دانشگاه قرار خواهد گرفت. آنان راه حل را در این دیدند که محیط یادگیری را از این وضعیت یک سویه و غیرفعال به محیط تعاملی و مشارکتی تغییر دهند. همان گونه که بروفی و اولمن (1998) استدلال می کنند، یادگیری در این گونه محیط ها هنگامی به طور موثر اتفاق می افتد که اعضای هیات علمی مواد آموزشی مبتنی بر فعالیت خودیادگیرنده تولید کنند تا بر انگیزنده آنان به بحث و تبادل نظر از طریق تعامل اجتماعی با یکدیگر باشد. مساله اصلی دانشگاه های باز و از راه دور در استفاده از این رویکرد این است که چگونه می توان چنین محیطی را طراحی، ایجاد و نگهداری و مواد آموزشی متناسب با آن را تولید کرد.
صرف‎ نظر از مدل های گوناگون آموزش از راه دور یک برنامه موفق آموزشی در این نظام به تعهد دانشجویان برای پذیرش مسوولیت یادگیری مستقل و خود- رهبر بستگی زیادی دارد. تجربه نشان می دهد که رویکرد به ‎کارگیری فاوا و پیش‎بینی مشارکت دانشجویان در فرایند یاددهی- یادگیری پذیرش این مسوولیت را تسهیل می کند، زیرا دریافت بازخورد سریع و به موقع تمایل به مشارکت بیشتر در فرایند یاددهی- یادگیری را افزایش می ‎دهد. بنابراین، برنامه ‎ریزان آموزشی با دو س وال مهم روبه رو هستند: 1. چگونه می توان در فرایند یاددهی- یادگیری به درستی از فاوا بهره گرفت؟ 2. چه تضمینی برای حفظ کیفیت آموزش در این رویکرد وجود دارد؟
مقاله حاضر حاصل مطالعه موردی فرایند تاسیس دانشگاه مجازی پیام نور است که در آن مراحل طراحی و اجرای برنامه با استفاده از روش تحقیق اقدام پژوهی ثبت و ضبط شده تا هم در جریان کار روش ها و تصحیح عملیات بهبود یابد و هم با بازنگری در محتوای برنامه ‎ها کارمایه ای برای آیندگان فراهم شود.