همترازخوانی در مجلات علمی (مطالعه موردی مجله جامعه شناسی ایران)

همترازخوانی ارزیابی انتقادی و سازنده از دست نوشته های ارایه شده به مجلات است که توسط افراد متخصص و همتراز با نویسنده دست نوشته صورت می گیرد. با توجه به بدیع بودن موضوع داوری مقالات علمی در زبان فارسی، ابتدا مفاهیم، اصطلاحات و تحولات مربوط به فرآیند داوری دست نوشته های علمی بررسی می شود. سپس فرایند همترازخوانی در مجله جامعه شناسی ایران برای ارایه الگویی از این فرایند در مجلات علمی - پژوهشی در ایران بررسی می شود. نوع فرایند همتراز خوانی مورد استفاده در مجله جامعه شناسی ایران مبتنی بر شیوه دارای پنهان دوطرفه است. در این پژوهش خصوصیات فرایند داوری در این مجله با توجه به ویژگی های عمومی فرایند و نیز ویژگی های داوران از جمله سن، جنس، رشته تحصیلی، رتبه علمی و... مورد بررسی قرار گرفته است. اسناد مورد تحلیل شامل 798 سند داوری در مورد 418 دست نوشته و حاصل همکاری 126 داور (104 داور مرد و 22 داور زن) می باشد. در مدت 4 سال یعنی از نیمه دوم سال 1381 تا نیمه اول سال 1385 قریب به 5700 ساعت کار علمی در رابطه با دست نوشته های دریافتی توسط داوران و اعضای هیات تحریریه منتخب مجله صورت گرفته است. متوسط زمان صرف شده از زمان دریافت دست نوشته تا اعلام نتیجه به نویسنده برای هر دست نوشته 13.6 ساعت و میزان رد دست نوشته ها توسط داوران مجله جامعه شناسی ایران بیش از 80 درصد بوده است. و نرخ رد دست نوشته ها نزد داوران خارج از مجله کمی بیش از داوران داخلی / اعضای هیات تحریریه است. نتایج آزمون رگرسیون لاجستیک نشان می دهد از میان متغیرهای جمعیت شناختی داوران بین رشته تحصیلی، خارجی یا داخلی بودن داور و رتبه دانشگاهی با نتیجه داوری (پذیرش یا عدم پذیرش) رابطه معنی داری وجود دارد و سایر متغیرها رابطه ای با نتیجه داوری ندارند.