مرور کتاب: فرهنگ و امپریالیسم

نظریۀ شرقشناسی ادوارد سعید از منظر تاریخ هنر شرق از مهمترین و مؤثرترین نظریه های روزگار ماست. این نظریه هم در نقد تاریخنامه های متعارف هنر اسلامی و شرقی اهمیت دارد و هم در پدید آمدن تحقیقات پسااستعماری در تاریخ هنر غیرعربی. از این رو، شناخت سعید و آراء و آثار او برای محققان تاریخ هنر ایران بایسته است. کتاب فرهنگ و امپریالیسم از کتابهای اصلی اوست.
موضوع اصلی کتاب فرهنگ و امپریالیسم، بررسی فرهنگی سیاست امپریالیستی و نقش فعال هنرمندان غربی در شکلگیری این امپراتوری بزرگ، از استرالیا تا هند غربی، در سده های نوزدهم و بیستم میلادی است.
ادوارد سعید کتاب فرهنگ و امپریالیسم را دنبالۀ شرقشناسی معرفی میکند؛ با این حال، تاکید دارد که بین آثار پیشینش هیچ رابطۀ جزمی نیست و حتی پس از انتشار شرقشناسی، مقالهای با موضوع تجدید نظر در برخی آراء خود منتشر کرده است. وی در فرهنگ و امپریالیسم نیز اندیشهای را که در شرقشناسی در خصوص یکپارچگی غرب ابراز کرده است، مردود میداند و میگوید با غربی کاملا متفاوت و گوناگون روبهروییم. سعید ساختار فرهنگ و امپریالیسم را برگرفته از اپرا و واریاسیونهای باخ میداند و تاکید میکند که همیشه میخواسته است آثارش بیشتر هنری باشد تا استدلالی صرف. قلم توانای ادوارد سعید در نثر انگلیسی و بهکارگیری روش محققانه در آثارش درخور توجه است.
مترجمادوارد سعید (1935 [2003]) استاد زبان انگلیسی و ادبیات تطبیقی در دانشگاه کلمبیا در نیویورک است، که در خانوادهای مسیحی در فلسطین به دنیا آمد.2 وی نقش بارزی در اندیشۀ سیاسی فلسطین ایفا کرده و از طریق کتابهای متعدد خود، در صف مقدم جلب توجه همگان به شیوهای قرار گرفته است که منافع امپریالیستی و پساامپریالیستی با استفاده از آن نوعی جهاننگری مبتنی بر تمایز میان جوامع «غربی» و «شرقی» یا «مشرقزمین»را بهوجود آورده است. سعید در کتاب تاثیرگذار خود به نام شرقشناسی: انگاشتهای غرب از شرق (1978)، این تمایز را بر پایۀ خیالپردازی غربی دانسته است که پویایی و تنوع جوامع غیرغربی را تا حد شرق موهوم و نامنعطف تنزل میدهد. وی در فرهنگ و امپریالیسم (1993)، در چشماندازی کلیتر، به تبیین روشی پرداخته است که منافع اقتصادی و سیاسی استعمارگران را از طریق بازنمایی هایی فرهنگی آنها بهخوبی تامین کرده است. سعید در این کتاب، علاوه بر انتقاد از فرهنگ نشئتگرفته از دیدگاه استعماری، به ارزیابی تجلیات فرهنگی کسانی پرداخته که برای استقلال از سلطۀ استعماری مبارزه کردهاند. وی در عین حال، در مورد دوگانگی شیوه های فکری «ما» و «آنان» هشدار داده و بر ارزش اشکال تلفیق فرهنگی ناشی از لشکرکشی های امپریالیستی تاکید کرده است. سعید، در مقام متخصص ادبیات تطبیقی، بحث خود در خصوص روابط میان فرهنگ و قدرت در دوران استعماری و پسااستعماری را براساس متون ادبی قرار داده است. با این همه، بسیاری از دانشجویانی که به گونه های دیگری از بازنمایی های فرهنگی توجه دارند (مانند بازنمایی هنری و معماری در اینجا)، خط مشی تحقیقی او را بسیار راهگشا میدانند.