نفت و موانع توسعه یافتگی

رانت را می توان درآمدی دانست که برخلاف سود و مزد، که نتیجه فعالیت اقتصادی است، بدون تلاش به دست می آید و دولت رانتیر ، دولتی است که بیش از 42 درصد از درآمدهای آن از رانت خارجی به دست می آید، اصلی ترین دریافت کننده و در نتیجه هزینه کننده درآمدهای ناشی از رانت است، درآمدهای آن هیچ ارتباطی با فرآیندهای تولیدی در اقتصاد داخلی کشور ندارد، و در چنین دولتی، اکثر افراد جامعه دریافت کننده و تعدادی نیز توزیع کننده رانت اند و فقط عده بسیار کمی درگیر تولید آن هستند. از حیث سیاسی، رانت نفت سبب جدایی دولت از مردم و سلطه آن بر جامعه می گردد؛ چون درآمد دولت از محل جمع آوری مالیات نیست. این امر سبب استقلال دولت از طبقات اجتماعی، وابسته شدن آنها به نهاد دولت و قرار گرفتن این نهاد بر فراز جامعه می گردد. از حیث اقتصادی، رانت نفت سبب تضعیف انگیزه کار، تضعیف بخش خصوصی، گسترش فرهنگ رانت خواری، مصرف گرایی و اتلاف منافع اقتصادی می شود. برخلاف بیشتر دولت ها، که مجبورند از جامعه و صنایع خود مالیات بگیرند، دولت رانتیر به علت بهره گیری از درآمدهای ناشی از رانت، نیاز چندانی به مالیات ها و در نتیجه به جامعه مدنی احساس نمی کند؛ بنابراین اقتصادهای رانتی، که اساس رانت در آن اقتصادها در اختیار دولت باشد، مانع پاگیری جامعه مطلوب توسعه یافته است، در چنین شرایطی سیاست های توسعه ای عمدتا با موانع جدی مواجه می شود. همانگونه که تجربه کشورها نشان داده است، توسعه نفت محور با ناکامی مواجه بوده است. در این مقاله ضمن تبیین ابعاد مختلف و تشریح وضعیت سیاسی- اجتماعی و اقتصادی دولت رانتیر، ناکامی فرآیند توسعه نفت محور به عنوان مصداق بارز چنین دولت هایی تبیین شده است.