بررسی تغییرات میزان کورتیزول خون در کارگران شیفت کار و ارتباط آن با ویژگی های فردی و تطابق با شیفت کاری

امروزه شیفت کاری به صورت ضرورت زندگی در آمده است. تحقیقات زیادی در زمینه شیفت کاری انجام شده است که در آنها محققان، به بررسی و تعیین فاکتورهای مهم و موثر در تطابق و تحمل در برابر شیفت کاری پرداخته اند. مفهوم تطابق و تحمل، اکثرا به پاسخ های بیولوژیکی چرخه های سیرکادین، کارایی و عملکرد افراد و همچنین کیفیت و طول خواب اطلاق می گردد. از آنجا که بعضی افراد، سطوح بالاتری از تطابق و تحمل در برابر شیفت کاری را نشان داده اند، حساسیت و ویژگی های فردی می تواند راهنمای خوبی در مطالعات باشد. مطالعه حاضر به منظور بررسی تغییرات ریتم کورتیزول در شیفت کاران و ارتباط آن با نوع کرونوتایپ (روز خواب و شب خواب بودن)، کیفیت و طول خواب و تطابق با شیفت کاری انجام گرفته است.

این مطالعه از نوع توصیفی–تحلیلی و به صورت مقطعی انجام شده است. به منظور جمع آوری نمونه های خون، 57 نفر از پرسنل شیفت کار یکی از صنایع اصفهان از طریق نمونه گیری تصادفی انتخاب گردیدند. نمونه گیری در سه مرحله انجام شد(ابتدا و انتهای شیفت شب و ابتدای شیفت صبح). تعیین مقدار کورتیزول از طریق روش رادیوایمونواسی(دستگاه میلی گاما کانتر LKV) و با استفاده از کیت Immunotech-IM1841، انجام گرفت. به علاوه برای هر فرد، پرسشنامه ای جهت تعیین نوع شخصیت (روز خواب و شب خواب بودن)، کیفیت و طول خواب و میزان تطابق با شیفت کاری تکمیل گردید.

افراد مورد مطالعه دارای میانگین سنی2/6±5/33 سال و میانگین سابقه کار 5/2±2/6 سال بودند. میانگین کورتیزول خون در ابتدای شیفت شب، انتهای شیفت شب و ابتدای شیفت صبح به ترتیب: 95/6، 31/18 و 1/19 میکروگرم بر دسی لیتر بود. 9/83 درصد افراد شب خواب و 1/16 درصد، آنان روز خواب بودند. میانگین کورتیزول خون در ابتدای شیفت صبح و ابتدا و انتهای شیفت شب به ترتیب برای افراد شب خواب و روز خواب (5/18،5/19)،(5/6،7/7)و(1/17، 4/18) میکروگرم بر دسی لیتر بود. بر اساس تقسیم بندی انجام شده برای وضعیت خواب، 4/46 درصد افراد خواب خوب، 1/32 درصد خواب متوسط و 4/21 درصد خواب کم را در شیفت صبح (خواب در شب) گزارش نمودند. در شیفت شب تنها 4/21 درصد خواب خوب را گزارش کردند. میانگین کورتیزول انتهای شیفت شب برای افرادی که در شیفت صبح دارای خواب ضعیف و خواب خوب بودند، به ترتیب برابر 7/16 و 78/19 میکروگرم بر دسی لیتر بود.

اگرچه میانگن کورتیزول خون در بین افراد روزخواب و شب خواب متفاوت بود اما به علت اینکه تعداد افراد روزخواب در مقایسه با افراد شب خواب خیلی کم بود لذا از لحاظ آماری اختلاف بین میانگن کورتیزول آنها معنی دار نشد. میانگین کورتیزول در ابتدای شیفت صبح با امتیاز خواب افراد رابطه مستقیم دارد. بین میانگین کورتیزول در انتهای شیفت شب و امتیاز خواب در شیفت صبح رابطه معنی داری از لحاظ آماری به دست آمده است (p-value=0.035).
یافته ها نشان می دهد که هرچه قدر که افراد، تطابق بالاتری را گزارش نموده اند، تفاوت کورتیزول ابتدا و انتهای شیفت شب آنها کمتر بوده است.