کانه زایی طلای هیرد: نمونه ای از ذخایر طلای مرتبط با نفوذی های گرانیتوییدی کاهیده در ایران (جنوب بیرجند)

کانه زایی طلای هیرد در استان خراسان جنوبی در فاصله 140 کیلومتری جنوب بیرجند، در شمال بلوک لوت قرار دارد. در محدوده کانه زایی طلای هیرد، قدیمی ترین واحد های سنگی مربوط به ژوراسیک و کرتاسه است که توسط توالی های آتشفشانی- رسوبی ترشیری پوشیده شده اند. توده های نفوذی گرانیت، گرانودیوریت- کوارتزدیوریت و گابرونوریت در توالی های ترشیری نفوذ کرده اند. ولی آثار کانه زایی تنها در درون و حاشیه استوک نیمه ژرف گرانودیوریت- کوارتزدیوریت با بافت پورفیری مشاهده می شود. با توجه به این که توده نیمه ژرف گرانودیوریت- کوارتزدیوریت مولد کانه زایی حاوی ایلمنیت و فاقد مگنتیت بوده و نیز دارای خاصیت مغناطیسی پذیری (1/5*10-4 SI Units) کم و نسبت پایین Fe2O3/FeO (<0.5) است، لذا می توان آن را در رده گرانیتویید های ایلمنیتی یا کاهیده (Low fO2) قرار داد.
کانه زایی در محدوده معدنی هیرد براساس فاصله از توده نفوذی به سه بخش اصلی کانه زایی با میزبان توده نفوذی، کانه زایی در حاشیه توده نفوذی و کانه زایی دور از توده نفوذی قابل تفکیک است. این سه بخش از نظر سنگ میزبان، دگرسانی، کانی شناسی، ساخت، بافت و محتوای فلزی با هم متفاوت است.
در کانه زایی با میزبان توده نفوذی سنگ میزبان کانه زایی، توده نفوذی مولد کانه زایی، یعنی استوک نیمه ژرف گرانودیوریت- کوارتزدیوریت است. سه نوع رگه- رگچه اصلی در کانه زایی با میزبان توده نفوذی دیده می شوند که شامل رگه- رگچه های تورمالین- کوارتز- سریسیت و سولفید (TQSS)، کوارتز- کلسیت و سولفید (QCS) و کوارتز- کلسیت (QC) با سولفید کمیاب است. این رگه- رگچه ها دارای آرایش صفحه ای و استوک ورکی است. کانه زایی حاشیه توده نفوذی در توالی های آتشفشانی- رسوبی که تحت نفوذ توده مولد کانه زایی قرار گرفته اند، مشاهده می شود. سولفید ها به صورت پراکنده، رگه- رگچه ای و حتی توده ای دیده می شوند. رگه- رگچه های استوک ورکی و به ندرت صفحه ای موجود در این کانه زایی دارای کوارتز، کلسیت و سولفید هستند. دگرسانی سریسیتی، سیلیسی وکربناتی مهم ترین دگرسانی های همراه با زون های عیاردار است. کانه زایی دور از توده نفوذی در پهنه های گسلی به صورت زون های سیلیسی و کربناتی به همراه اکسید و هیدرواکسید های آهن در سطح قابل شناسایی هستند.
مقایسه مهم ترین ویژگی های کانه زایی طلای هیرد (از جمله جایگاه زمین شناسی، سنگ میزبان، کانی شناسی، پاراژنز کانی ها، محتوای فلزی، ساخت، بافت و دگرسانی) با ویژگی های تیپ های مختلف کانه زایی طلا در دنیا، نشان می دهد که کانه زایی طلای هیرد بیشترین شباهت را با ذخایر طلای مرتبط با توده های نفوذی گرانیتوییدی کاهیده دارد.