ژئوشیمی و خاستگاه کانسار اکسید آهن آپاتیت دار سرخه دیزج، جنوب خاوری زنجان

کانسار اکسید آهن آپاتیت دار سرخه دیزج در 32 کیلومتری جنوب خاوری زنجان قرار گرفته است. این محدوده در پهنه ساختاری البرز باختری- آذربایجان و در زیرپهنه طارم قرار دارد. در محدوده سرخه دیزج، قدیمی ترین واحدهای سنگی با ترکیب تراکیت- تراکی آندزیت، الیوین بازالت و سنگهای آذرآواری توف برش و لاپیلی توف مربوط به ائوسن می باشد که توده نفوذی نیمه عمیق کوارتزمونزونیتی، مونزونیتی و گرانیتی با سن ائوسن پایانی- الیگوسن آغازین در این توالی نفوذ کرده است. توده نفوذی نیمه عمیق منطقه، ویژگی های گرانیت نوع I را دارد و ماگماتیسم منطقه، مشخصات نوع کوه زایی و مربوط به قوسهای ماگمایی را نشان می دهد. کانه زایی در این منطقه، عمدتا در سه بخش (A، B و C) برونزد یافته است که در سنگ میزبان توده نفوذی نیمه عمیق تشکیل شده-اند. ویژگی های مربوط به این سه بخش از نظر سنگ میزبان، کانی شناسی، دگرسانی، ساخت و بافت و محتوای فلزی مشابه است. در داخل سنگهای آتشفشانی نیز کانه زایی به صورت رگه ای و با وسعت کم مشاهده می شود که ویژگی های مشابه با سه بخش قبلی را دارد. ماده معدنی به شکل رگه ای بوده و بافت کانسنگ ها از نوع داربستی، توده ای، نواری، برشی و رگه- رگچه ای است. مهمترین کانی های موجود در این کانسار شامل مگنتیت (با Ti پایین) و آپاتیت بوده که به مقدار کم، کانی های سولفیدی از جمله کالکوپیریت، بورنیت و پیریت همراه آنها می باشند. کانی هایی از جمله ایلمنیت، اسپینل (مگنتیت تیتان دار)، گالن و اسفالریت به مقدار جزئی به همراه کانی های قبلی تشکیل شده اند. کانی های سوپرژن از جمله کالکوسیت، مالاکیت، آزوریت، کوولیت، هماتیت و گوتیت در اثر فرآیندهای هوازدگی و سوپرژن تشکیل شده اند. دگرسانی های فلدسپات پتاسیم، اکتینولیتی، آرژیلیک، سریسیتی، سیلیسی، تورمالینی و کلریتی- اپیدوتی از دگرسانی های اصلی در این کانسار هستند که وسعت دگرسانی سیلیسی و آرژیلیک از سایر دگرسانی ها بیشتر است. مطالعات انجام شده بر روی عناصر نادر خاکی، بیانگر غنی شدگی این کانسار از عناصر نادر خاکی سبک (LREE) نسبت به عناصر نادر خاکی سنگین (HREE) است. الگوی REE آپاتیت، مگنتیت و سنگهای دربرگیرنده، مشابه هم بوده و ارتباط ماگمایی را بین آنها نشان می دهد. همچنین محتوای REE آپاتیت نسبت به سنگهای دربرگیرنده و مگنتیت بالاتر است. در مطالعات سیالات درگیر از کانی آپاتیت که دارای دو نسل است، استفاده شد. مطالعه ویژگی های کانسار اکسید آهن آپاتیت دار سرخه دیزج، بیانگر تشکیل این کانسار از سیالات ماگمایی غنی ازFe، P و REE می باشد. مقایسه مهمترین ویژگی های کانسار اکسید آهن آپاتیت دار سرخه دیزج (از جمله محیط تکتونیکی، سنگ میزبان، کانی شناسی، دگرسانی، ساخت و بافت و ژئوشیمی) با ویژگی های تیپ های مختلف کانه زایی آهن در دنیا، نشان داده است که کانسار اکسید آهن آپاتیت دار سرخه دیزج بیشترین شباهت را با کانسارهای اکسید آهن آپاتیت دار تیپ کایرونا دارد که این کانسارها زیرگروه کانسارهای تیپ اکسید آهن- مس- طلای هیدروترمال (IOCG) می باشند.