استخراج و شناسایی ترکیب های شیمایی کرفس کوهی

به دلیل اثرهای جانبی داروهای شیمیایی امروزه توجه به گیاهان دارویی رو به افزایش است. یکی از گیاهان دارویی با ارزشی که به شدت در ایران مورد استفاده قرار می گیرد و به همین دلیل در معرض خطر انقراض می باشد، گیاه کرفس کوهی با نام علمی Kelussia odoratissima Mozaff. است که بومی کوه های زاگرس مرکزی (به ویژه استان چهار محال و بختیاری) بوده و تنها در ایران مشاهده شده است. به منظور بررسی میزان مواد مؤثره این گیاه برای پی بردن به خصوصیات دارویی آن ابتدا از سه اکوتیپ مورد مطالعه شامل اکوتیپ کوهرنگ، بازفت و دوآب صمصامی، نمونه ها در طول یک ترانسکت 200 متری برداشت شد. از هر اکوتیپ در مرحله رویشی نمونه ها تهیه و اسانس گیری با روش تقطیر با آب انجام شد. اسانس های هر یک از اکوتیپ های مورد بررسی مورد تجزیه قرار گرفت. برای شناسایی و تجزیه اسانس از دستگاه کروماتوگرافی گازی متصل به طیف سنج جرمی استفاده شد. پس از بررسی طیف های بدست آمده و مراجعه به کتب مرجع، ترکیب های عمده شیمیایی اسانس سه اکوتیپ گیاه کرفس کوهی شناسایی گردید. به ترتیب تعداد 24، 21 و 24 ترکیب که نشان دهنده 4/90، 6/95 و 6/93 درصد کل ترکیب های اسانس نمونه های کوهرنگ، بازفت و دوآب صمصامی بودند، شناسایی شد. مقایسه ترکیب های اصلی اسانس در اکوتیپ های مطالعه شده نشان داد که عمده ترین ترکیب های موجود در اسانس این گیاه شامل ترکیب های سیس- لیگوستیلید (Z-ligustilide)، 3-ترانس- بوتیلیدن فتالید، ترانس- لیگوستیلید (E-ligustilide)، کسان، اسپاتولنول، 2–اکتن-1-ال استات، گلوبولول، بوتیل فتالید، بتا-سلینن و پنتیل بنزن بوده که حدود 6/88 درصد از ترکیب های اسانس اکوتیپ های مورد مطالعه را تشکیل می دادند. دو ترکیب سیس- لیگوستیلید و بوتیلیدن فتالید به ترتیب به طور متوسط در سه اکوتیپ مورد بررسی با 5/39 و 1/19 درصد مجموعا 7/58 درصد از ترکیب های اسانس گیاه کرفس کوهی را تشکیل می دهند. مشتقات فتالیدهای موجود در گیاه در مجموع 6/68 درصد از ترکیب های گیاه کرفس کوهی را تشکیل می دهند. تغییرات اندک ترکیب های شیمیایی این گیاه در رویشگاه های مختلف را می توان تا حدودی ناشی از تاثیر عوامل مختلف اکولوژیکی، جغرافیایی، اقلیمی، خاکی و ارتفاعی بر روی ترکیب اسانس اکوتیپ های مختلف این گونه تلقی کرد.