بررسی رویکردهای انسجام مضمونی آیات و سوره های قرآن

بیشتر مفسران و دانشمندان علوم قرآنی، مسئله پیوستگی و انسجام مضمونی قرآن را با ابزارها و الگوهایی مانند: ایده نظم، تناسب، غرض سوره، سیاق و ترتیب آیات، وجوه و نظائر، کلیدهای همبستگی و وحدت سوره ها و... دنبال کرده و تحلیل نموده اند و برخی از آنان مانند سید قطب، سعید حوی، اصلاحی و فراهی، مسئله مزبور را در کانون نظریه تفسیری خود قرار داده و از آن دفاع کرده اند. مسئله اصلی این نوشتار آن است که ضمن معرفی رویکردهای مزبور و در حد امکان بررسی و نقد آن ها، نشان دهد که هر یک از آن ها تا چه میزان و با چه اسلوبی توانسته اند انسجام مضمونی قرآن را اثبات کنند. به نظر نویسنده گرچه برخی نظریه های انسجام مضمونی از نوعی ابهام، ناسازگاری و عدم شمول رنج می برند و نیازمند احتیاط و نقد فزون تری می باشند، لیکن اولا ضرورت عصری در مواجهه با شبهات مستشرقان اهمیت رهیافت مزبور را نشان می دهد و ثانیا نظریه های انسجام مضمونی با وجود مبانی متفاوت و اختلاف رویه ای که دارند، معارض با هم نبوده، به رغم وجوه افتراق، حاکی از حد نصابی از سازگاری درونی معانی قرآن و انسجام مضمونی آن می باشند و از این رو می توانند به عنوان رهیافتی برای فهم بهتر قرآن به کار گرفته شوند.