فواید ادبی و تاریخی جهانگشای خاقان

متون نثر روزگار صفوی نسبت به دوره های پیش از آن چندان که باید از ارزش های ادبی و هنری بهره مند نیست و به همین دلیل توجه چندانی به آن نشده است. ولی در میان آن متون، گاه کتاب هایی یافت می شود که به جهات گوناگون درخور اعتناست. از این جمله است کتابی که به «جهانگشای خاقان» موسوم است و با وجود ارزش های ادبی و تاریخی آن تاکنون چنان که باید، به چشم عنایت و توجه محققان ادب روزگار صفوی نیامده است. این متن- که تاکنون دو نسخه خطی از آن شناخته شده- علاوه بر گزارش های دقیق و مفصلی که از زندگی و سلطنت شاه اسماعیل صفوی در بردارد از نظر شرح جزییات تاریخی و توصیف هایی از وقایع مهم دوران صفویه، که در منابع دیگر کمتر بدان پرداخته شده است، اهمیت فراوان دارد. همچنین شیوه حکایت پردازی و نقل حکایات با روشی شبیه به نقالی، به کارگیری تعداد فراوانی اصطلاحات و ترکیبات دیوانی و استفاده از جملات توام با آرایش های لفظی در سراسر کتاب دیده می شود.
این نوشتار ضمن شناساندن این کتاب و بررسی ارزش های ادبی آن، دو تحریر دیگر آن را، که پس از تالیف جهانگشای خاقان، از روی همین متن نوشته شده، معرفی خواهد کرد.