ادبیات شفاهی و تاریخ شفاهی، بررسی برخی اشارات تاریخی در داستان ترکی اغوز خاقان

ادبیات شفاهی، به عنوان گونه ای وسیع و و ژرف از ادبیات، بعد فرهنگی بسیار غنی و قابل توجهی دارد. مقاله حاضر محور زمانی یا تاریخی ادبیات شفاهی را بررسی می کند. مسئله محوری این پژوهش این است که آیا ادبیات شفاهی یک اجتماع می تواند بازنمودی از تاریخ خالقان آن باشد؟ بدین منظور، یکی از نمونه های ادبیات شفاهی ترکی به نام داستان اوغوز خاقان انتخاب گردید تا بتوان با بررسی آن وجوه تاریخی را ملاحظه کرد. این داستان یکی از نمونه های غنی ادبیات شفاهی ترکی است که پس از قرن ها زیست شفاهی در فرهنگ ترکی سرانجام در قرن 13 میلادی مکتوب شده است. روش مقاله حاضر در بررسی داستان و نیز تاریخ خالقان آن، روش اسنادی کتابخانه ای است. یافته های پژوهش نشان می دهند که، در سطحی کلی، ادبیات شفاهی به شیوه خاص خود (یعنی با تکیه بر اصول هنری) اشارت هایی به تاریخ خالقان خود دارد. داستان اوغوز خاقان روایت گر بخش هایی از تاریخ هون هاست. هون ها به عنوان اقوام کوچ رو که بنا به ضرورت های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، فاقد سنت های مکتوب تاریخ نگاری بوده اند، سعی کرده اند تا تاریخ قومی خود را در چارچوب هنرهای مردمی، به ویژه ادبیات شفاهی به زبان ادبی و هنری ثبت کنند. از این رو ما شاهد نوع جدیدی از تاریخ نگاری هستیم، نوعی که به جای برگزیدن شکل معمول ثبت وقایع، شکل ادبی و هنری را انتخاب کرده است.