از جمهور مسلمان تا جمهوری اسلامی

سه اندیشه در فقه سیاسی شیعه بی آنکه دست از سنت بکشند به مدرنیته متصل شدند. اندیشه ایی که با جمهور مسلمان، در آراء آخوند خراسانی آغاز و با تعدیل و جرح از طرف علامه ی نائینی در مانیفست مشروطه خواهی، با انتشار کتاب تنبیه الامه و تنزیه المله سیر میانی و پختگی خود را درطرح نظریه ی مشروطه ی مشروعه ی سلطنتی گذراند؛ دیگر نظریه، ولایت فقیه است که در قالب رژیم سیاسی جمهوری اسلامی، در بهمن 1357 ش با انقلاب و حوادثی که بعد از آن دراحیای اندیشه ی فقه جواهری ترسیم می شود به منصه ی ظهور رسید. ناگفته نماند طرح اولیه ی این نظریه با آن چیزی که امام خمینی(ره) بعدها از آن به نام نظام جمهوری اسلامی، نه یک کلمه کم و نه یک کلمه زیاد، سخن به میان آورده بود قابل مقایسه نیست.