فهمی از رندی های حافظ

درباره ی حافظ و انواع ای هام در شعر او بسیار نوشته اند، به قدری که شهرت حافظ به ای هامگویی بر همگان آشکار است. ای هام تبادر آن است که واژه ای از کلام، واژه ی دیگری را که تقریبا با آن هم شکل یا هم صدا است، به ذهن متبادر کند؛ معمولا واژه ای که به ذهن متبادر می شود، با کلمه یا کلماتی از کلام، تناسب دارد. این صنعت در ادب فارسی و بلاغت، به نام های بسیاری از جمله: ای هام جناس، ای هام تناسب، ای هام جناس گونه گون خوانی، ای هام چندخوانشی، ای هام چندگونه خوانی و ای هام دوگونه خوانی، معروف است. تعدادی از ای هام تبادرهای شعر حافظ، قبلا کشف و معرفی شده است؛ با این حال یک بررسی تخصصی در حوزه ی ای هام تبادر در دیوان حافظ، زیبایی های پنهان اثر او را بیش تر و آشکارتر می کند و نشان می دهد چه مقدار از رندی های حافظ، فهم نشده باقی مانده است. آن چه در این مقاله آمده، تعدادی از ای هام تبادرهای دیوان حافظ است که به طور کلی، در سه سطح طبقه بندی شده است: 1. در سطح واژه؛ 2. در سطح ترکیب؛ 3. در سطح بیت.
هر کدام از موارد فوق برحسب شکل ظاهری و معنای «متبادر» و «متبادر» در چهار نوع بررسی شده است:- نوع اول: نمونه هایی که به خاطر خط) تصحیف) و تلفظ، دوگونه خوانده می شوند؛- نوع دوم: نمونه هایی که متبادر و متبادر، هم مرکب و هم بسیط خوانده می شوند؛- نوع سوم: نمونه هایی که متبادر و متبادر همچون جناس زاید، حرفی کم یا زیاد دارند؛- نوع چهارم: نمونه هایی که متبادر در یک بیت و متبادر در بیت دیگری است.
در ادامه ی مقاله بعد از ذکر نمونه ها، ای هام تبادر در شعر حافظ بررسی و تحلیل شده و با ذکر دلایل و قراینی از دیوان حافظ، تعمدی بودن احتمالی بعضی از این نمونه ها، ارائه شده است