تحولات جمعیت شناختی آموزش ابتدایی ایران در سال های 85-1350

آموزش ابتدایی کشور در دهه های اخیر تحولات جمعیت شناختی قابل توجهی را پشت سر گذاشته است. جمعیت دانش آموزی آن تا اوایل دهه ی 1370 به طور مداوم رشد داشته اما بعد از آن روند کاهشی را پیموده است. به دنبال این تغییرات، تعداد کارکنان و معلمین و تعداد آموزشگاه ها و کلاس های این مقطع نیز تغییر کرده که در شاخص های جمعیت شناختی آموزش ابتدایی در این سال ها نمود یافته است. بسیاری از این شاخص ها از قبیل نسبت دانش آموز به معلم، تراکم دانش آموزی در کلاس و آموزشگاه و هزینه ی سرانه برای هر دانش آموز در دهه ی 1350 رو به بهبود بودند اما در دهه ی 1360 از استانداردهای لازم دور گشتند و مجددا از اوایل دهه ی 1370 روند رو به بهبود خود را آغاز کردند. عوامل بلافصل تاثیرگذار بر این تغییرات شامل تحولات جمعیتی کشور و سطح پوشش تحصیل است. بالا رفتن پوشش ثبت نام تا سال 1365 در مناطق شهری و تا سال 1375 در مناطق روستایی یک عامل بسیار تاثیرگذار بود. در این مدت بیش تر کودکان لازم التعلیم محروم از تحصیل تحت پوشش آموزش پایه قرار گرفتند، به گونه ای که شاخص نسبت جنسی دانش آموزان ابتدایی در اواخر دوره ی مورد بررسی برای کل کشور به زیر 105 کاهش یافت و سطح پوشش تحصیلی تقریبا کامل شد. در بین عوامل جمعیتی، کاهش مرگ و میر کودکان و نوزادان تا دهه ی 1370 یک عامل عمده ی افزایش جمعیت دانش آموزی در مقطع ابتدایی بود. تاثیر روند باروری تا این دهه کم بود ولی بعد از آن به مهم ترین عامل تبدیل شد و کاهش شدید باروری از اواسط دهه ی 1360 منجر به کاهش قابل توجه جمعیت دانش آموزی ابتدایی در دهه ی 1370 گردید. مهاجرت های خارجی در دهه ی 1360 که تعداد قابل توجهی پناهنده ی افغانی و عراقی به کشور وارد شد تاثیراتی بر روندهای جمعیت شناختی آموزش ابتدایی گذاشت. در بعد مهاجرت های داخلی، روند شهری شدن جمعیت دانش آموزان ابتدایی یکی از پیامدهای آن به شمار می رود به طوری که رشد جمعیت دانش آموزی در مناطق شهری تا سال 1375 به رغم کاهش باروری سال های قبل ادامه پیدا کرد. روندهای کاهشی در حوزه ی جمعیت شناختی آموزش ابتدایی تا اواخر دوره ی مورد بحث ادامه یافت ولی با توجه به موضوع گشتاور جمعیتی و افزایش مجدد موالید پیش بینی می شود که در آینده ای نزدیک دوباره شاهد افزایش جمعیت دانش آموزی در این مقطع باشیم. به هر حال، اکنون می توان گفت رشد جمعیت دانش آموزی تقریبا برابر با رشد جمعیت لازم التعلیم شده و عامل پوشش تحصیلی برخلاف گذشته تاثیر چندانی ندارد.