به کار گیری اصول پدافند غیرعامل در بنای شهر دژها در ایران باستان

سکونتگاه های انسانی همواره در معرض آسیب ناشی از بلایای طبیعی و سوانح انسان ساخت قرار داشته اند، لذا بشر همواره با اتخاذ شیوه هایی سعی در کاهش اثرات زیانبار این گونه بلایا در محیط زندگی خویش داشته است. یکی از راهکارهای ابداعی، استفاده از شیوه های پدافند غیرعامل برای کاهش آسیب پذیری سکونتگاه ها است. از آن جا که سرزمین ایران از گذشته های دور در مسیر حوادث تاریخی و در معرض حمله ها و تهاجم های نظامی ملل مختلف و قبایل همسایه واقع شده بود، استفاده از ویژگی های جغرافیای طبیعی در جهت حفظ و امنیت مردم مورد توجه قرار گرفت. یکی از مهمترین نمودهای آن را می توان ساخت دژها یا استحکامات نظامی و غیرنظامی در ارتفاعات دانست. این مقاله در پی شناسایی مشخصه های اصلی مهمترین نمود سکونتگاه های انسانی شامل دژها در ایران باستان از منظر پدافند غیرعامل است. به این منظور با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی به استخراج مشخصه های مهمترین دژهای ایران در سه دوره تاریخی مادها، اشکانیان و ساسانیان پرداخته شده است. نتایج این پژوهش مبین آن است که از نظر فرماندهان نظامی، معماران و مهندسان ایران باستان، اصل مکانیابی و بهره گیری از عوارض جغرافیایی سرلوحه کار پدافند غیرعامل در هر سه دوره بوده است. با توجه به مشخصه های استخراج شده از دژهای این سه دوره، میتوان دریافت که ملاحظات پدافند غیرعامل در هر دوره روند رو به رشدی داشته است؛ به گونه ای که در دوره های پایانی مورد مطالعه روش های جدید و پیچیده پدافند غیر عامل دژها را در بر میگیرد.