مطالعه جنبه های اجتماعی و آداب و رسوم صوفیه با تکیه بر مثل های فارسی

ادب شفاهی برآمده از زندگی و فرهنگ اقوام است که از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود تا باورها، معتقدات، آداب و رسوم، اخلاق و اندیشه ها، تخیلات و در یک کلام زندگی آنان را بازتاب دهد. یکی از عناصر مهم ادب شفاهی ضرب المثل ها هستند که کاربرد و گستردگی آن ها باعث شده است نقش مهمی در فرهنگ سازی داشته باشند. بررسی تاثیر جریان تصوف بر فرهنگ عامه و تاثیرپذیری فرهنگ و ادب شفاهی از تصوف از طریق مطالعه در امثال هدف این مقاله است. این مقاله مستخرج از طرحی با همین عنوان است که در مرکز تحقیقات زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تربیت مدرس انجام پذیرفته است. مولف با استخراج 300 مثل و براساس آن ها انعکاس جریان تصوف بر زندگی مردم و نگرش آنان را به این جریان مهم اجتماعی بازخوانی کرده است. هدف مقاله پرداختن به جنبه های اجتماعی و آداب صوفیه است نه مفاهیم و اصطلاحات. پس از طرح بحث، پیشینه و روش تحقیق درباره ضرب المثل و زندگی و تعریف مثل و امثال صوفیه مباحثی مطرح می شود، سپس ضرب المثل های صوفیه پیرامون صفات پسندیده صوفیان، همچون سبک باری، بی اعتنایی به دنیا، ساده زیستی، نیک خویی، ایثار، دم غنیمت شمردن، و ابن الوقتی، صبر و شکیبایی؛ و صفات ناپسند آنان چون بیکارگی، تن پروری، شکم بارگی، نیرنگ بازی، لاف زنی، پرگویی و ترک اعمال دینی ارائه و تحلیل می شود. سپس دیدگاه مردم در امثال را درباره کرامات صوفیه و آداب و رسوم آنان همچون زندگی جمعی، پوشش، تراشیدن موی سر و صورت و ابرو، استعمال مواد مخدر، سفرهای صوفیانه، ذکر، لنگرنشینی و برخی منسوبات و متعلقات به صوفیه مثل خرقه، لنگر، خانقاه، دلق، کشکول، تسبیح، کلاه، مرقع و سماع بررسی می شود.