فصلنامه ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی
سال ششم شماره 21 (تابستان 1395)

درسال های اخیر، روانشناسان و مربیان آموزش و پروش درزمینه خلاقیت دانش آموزان به دنبال ارزیابی و مقایسه اعتبار وکارآیی مداخلات آموزشی بوده اند.
در این خصوص، فراتحلیل با یکپارچه کردن نتایج حاصل از انجام تحقیقات مختلف، میزان اندازه اثر روش های آموزشی را مشخص می کند. پژوهش حاضر نیز برآن است تا با استفاده الگوی پژوهشی فراتحلیل مقایسه، میزان اثرگذاری مداخلات آموزشی را برخلاقیت دانش آموزان مورد بررسی قراردهد.
جامعه آماری پژوهش، پایان نامه های کارشناسی ارشد و دکتری، وتحقیقات چاپ شده در مجلات علمی- پژوهشی بودندکه درطی ده سال (1379- 1389) در زمینه مداخلات آموزشی برخلاقیت دانش آموزان انجام شده اند و حجم نمونه مناسبی داشته و از لحاظ روایی واعتبار ابزار اندازه گیری و روش نمونه گیری شرایط لازم را داشته اند. بدین منظور 10پژوهش که از لحاظ روش شناختی مورد قبول بود، انتخاب و فراتحلیل بر روی آنها انجام گرفت. ابزار پژوهش عبارت از چک لیست فراتحلیل بود.
یافته های پژوهش نشان داد میزان اندازه اثر مداخلات آموزشی بر خلاقیت دانش آموزان 55/0 بود.
در مجموع در تبیین یافته های پژوهش حاضر می توان گفت برای پرورش خلاقیت دانش آموزان باید از روش های ارزشیابی نوین (توصیفی و کیفی) استفاده کرد، روش های تدریس فعال و مشارکتی را به جای شیوه های سنتی تدریس به کار برد و به پرورش خلاقیت معلمان پرداخت.

آنچه برای آینده مورد نیاز است پرورش مهارت تفکر خلاق است. در این راستا بهبود و ارتقاء تفکر خلاق در کودکان، به عنوان یکی از مهارت های مورد نیاز عصر ارتباطات، مستلزم تناسب و به کارگیری الگوها و روش های طراحی آموزشی نوین است.
پژوهش حاضر با هدف بررسی تاثیر بازی های آموزشی گروهی مبتنی بر الگوی محیط یادگیری سازنده گرا بر پرورش مهارت تفکر خلاق کودکان پیش دبستانی صورت گرفته است.
این پژوهش به روش نیمه تجربی و با استفاده از طرح پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل اجرا شده است. جامعه آماری این پژوهش، شامل کودکان دختر و پسر مراکز پیشدبستانی تحت پوشش بهزیستی شهر همدان در سال تحصیلی 94-1393 بودند که به روش نمونه گیری خوشه ایانتخاب و به صورت تصادفی به تعداد 24 نفر در دو گروه آزمایش و کنترل قرار گرفتند.در ابتدا از آزمون هوشی وکسلر به صورت انفرادی برای هر دانش آموز اجرا شده است و پس از نمره-گذاری بر اساس نمرات این آزمون، کودکان به دو گروه کنترل و آزمایش تقسیم شدند. برای گردآوری داده ها، ابتدا از آزمون خلاقیت تصویری تورنس فرم ب به عنوان پیش آزمون برای هر دو گروه کنترل و آزمایش استفاده شد. بازی های گروهی مبتنی بر محیط یادگیری سازنده گرا به مدت8 جلسه تنها در گروه آزمایش توسط کودکان اجرا شد. در پایان آموزش، مجددا از دو گروه پس آزمون خلاقیت به عمل آمده است.
نتایج حاصل از تحلیل کوواریانس چند متغیره نشان داد که آموزش به سبک بازی های گروهی بر پرورش مهارت تفکر خلاق کودکان پیش دبستانی تاثیر دارد.
نقش بازی آموزشی گروهی در روند رشد جسمانی و روحی- روانی کودکان انکارناپذیر است. آموزش لذت بخش، رویکردی است که در آن کودکان بازی می کنند و یادگیری با فعالیت های لذت بخش صورت می گیرد. از دیدگاه روان شناسی، بازی کار کودک است و بر همه جنبه های رشد کودک از جمله جنبه های بهداشتی، روانی، افزایش مهارت در برنامه ریزی، توانایی حل مساله، خلاقیت، دست یافتن به دور اندیشی، رشد زبان و بخصوص تفکرخلاق موثر است. این پژوهش نیز نشان دادکه آموزش به سبک بازی های گروهی میتواند با روندی خوشایند و لذتبخش، مهارت تفکر خلاق کودکان را افزایش دهد.

پژوهش حاضر به منظور طراحی مدل معادلات ساختاری عوامل اثر گذار بر گرایش به تفکرانتقادی انجام شده است.
جامعه آماری پژوهش شامل معلمان ناحیه 4 کرج بوده است. روش پژوهش از نظر شیوه گردآوری اطلاعات توصیفی از نوع همبستگی و از نظر هدف کاربردی است. ابزار این پژوهش پرسش نامه استاندارد گرایش به تفکر انتقادی ریکتس (2006)، پرسش نامه برای سنجش رهبری اخلاقی از پرسش نامه دهوق(2008) است و برای برآورد هوش معنوی از پرسش نامه هلدبرنت (2011) و پرسش نامه یادگیری سازمانی بر اساس مدل نیفه- پیتر سنگه( 2001) به کار برده شده است. تعداد سوالات نهایی 57 سوال بود و 375 نفر به صورت تصادفی که حجم نمونه مطابق با فرمول طبقه ای- نسبی طبق جدول مورگان انتخاب شده اند. روایی محتوایی پرسش نامه به تایید متخصصان رسید به منظور تجزیه و تحلیل داده ها، از روش همبستگی پیرسون و نرم افزار لیزرل و مدل معادلات ساختاری استفاده شد.
نتایج بدست آمده نشان داد که میزان گرایش به تفکر انتقادی، هوش معنوی، رهبری اخلاقی و یادگیری سازمانی معلمان از مقدار متوسط بالاتر است، بین عوامل موثر بر گرایش به تفکر انتقادی که شامل رهبری اخلاقی، هوش معنوی و یادگیری سازمانی بوده رابطه مثبت و معناداری وجود داشت.
در نتیجه از عواملی که می تواند بر تفکر انتقادی اثر گذار باشد، رهبری اخلاقی، هوش معنوی و یادگیری سازمانی است.

هدف اصلی این پژوهش، تاثیر آموزش تلفیقی هنر در ریاضی بر میزان یادگیری و خلاقیت دانش آموزان است.
پژوهش حاضر یک پژوهش از نوع شبه آزمایشی است. جامعه آماری در تحقیق حاضر، 386 نفر از دانش آموزان دختر پایه چهارم ابتدایی شهرستان رامسر بودند و نمونه مورد مطالعه در پژوهش حاضر، 40 نفر از دانش آموزان بودند که به روش نمونه گیری تصادفی خوشه ایانتخاب شدند و از همه آن ها آزمون یادگیری با 40 سوال و نمره کل 40 و آزمون خلاقیت با 32 سوال با ارزش عددی یک به صورت پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل به عمل آمد. برای گردآوری اطلاعات از آزمون یادگیری محقق ساخته و آزمون خلاقیت شیفر استفاده شد که از سطح اعتبار و پایایی مطلوبی برخوردارند.
برای تحلیل داده ها از تحلیل کواریانس چند متغیره (مانکوا) استفاده شده است.
نتایج پژوهش نشان داده است که، میزان یادگیری دانش آموزانی که از طریق تلفیق هنر در درس ریاضی آموزش دیده اند نسبت به دانش آموزانی که به صورت سنتی آموزش دیده اند بیش تر است و میزان خلاقیت دانش آموزانی که از طریق تلفیق هنر در درس ریاضی آموزش دیده-اند نسبت به دانش آموزانی که به صورت سنتی آموزش دیده اند بیش تر است.

تعیین سهم هوش هیجانی، ویژگی های شخصیتی و عوامل جمعیتی با میانجی گری انگیزش پیشرفت در تبیین خلاقیت دانش آموزان دوره متوسطه است.
جامعه آماری پژوهش حاضر، شامل کلیه دانش آموزان مقطع اول متوسطه مدارس شهرستان همدان در سال تحصیلی92–93 بود. حجم نمونه به تعداد 300 نفر به روش نمونه گیری تصادفی چند مرحله ای و تصادفی طبقه ای متناسب( جنسیت به عنوان طبقه) انتخاب و سپس آزمون خلاقیت تورنس، هوش هیجانی شوت، شخصیت (NEO)، انگیزش پیشرفت هرمنس (HAMQ) و عوامل جمعیتی توسط آنها تکمیل شد.
نتایج نشان داد هوش هیجانی با خلاقیت رابطه مثبت معنادار دارد و از ابعاد ویژگی های شخصیتی، برون گرایی و انعطاف پذیری با خلاقیت رابطه مثبت معنادار دارد و روان نژندی با خلاقیت رابطه منفی و معنادار دارد و ابعاد دلپذیر بودن و مسئولیت پذیری با خلاقیت رابطه وجود ندارد. بین انگیزش پیشرفت و خلاقیت رابطه مثبت معنادار وجود دارد. از بین عوامل جمعیتی «وضعیت اقتصادی خانواده»، حدود 143/0 بر افزایش خلاقیت دانشآموزان تاثیر دارد.

درس هنر تجارب تربیتی و آموزشی گرانبهایی را برای کودکان و دانش آموزان به وجود می آورد.
پژوهش حاضر به منظور تعیین اثر بخشی برنامه آموزش خلاقیت در قالب فعالیت های هنری در رشد خلاقیت دانش آموزان دختر سوم ابتدایی انجام شده است.
پژوهش حاضر از نوع طرح تحقیق شبه آزمایشی همراه با گروه گواه و دارای پیش آزمون و پس آزمون است .در این پژوهش، 8 10 دانش آموز دختر سوم ابتدایی (84 دانش آموز در گروه آزمایش و 24 دانش آموز در گروه گواه )مشارکت داشتند .گروه آزمایش در 23 جلسه تحت آموزش برنامه خلاقیت در قالب درس هنر قرار گرفتند. هم چنین از پرسش نامه های خلاقیت تورنس (فرم الف و ب) و چک لیست خلاقیت جانسون در پیش آزمون و پس آزمون استفاده شده است.
تحلیل داده های آزمون تورنس به روش تحلیل کوواریانس نشان داد که میزان خلاقیت گروه آزمایش به طور معناداری نسبت به گروه کنترل افزایش یافته است؛ به علاوه در گروه آزمایش بر خلاف گروه کنترل، تفاوت معنا داری بین وضعیت دانش آموزان در چک لیست خلاقیت جانسون در پیش آزمون و پس آزمون وجود داشته است.
با توجه به تفاوت معنادار بین دو گروه، آموزش خلاقیت در قالب فعالیت های هنری بر رشد خلاقیت موثر ست .

خلاقیت مفهومی چند وجهی، پیچیده و مبهم است بنابرین داری تعریف و شاخص هایی مبهم و نادقیق است.
پژوهش حاضر با هدف اعتباریابی ساختاری و هنجاریابی پرسشنامه خلاقیت راودسپ انجام گرفت.
روش پژوهش همبستگی و جامعه آماری پژوهش حاضر، کلیه دانش آموزان سال سوم متوسطه شهرستان مرند بود. برای انجام مطالعه تعداد 393 دانش آموز (136 پسر و 257 دختر) به روش نمونه گیری خوشه ایچند مرحله ای انتخاب شدند. ابزار پژوهش، پرسشنامه خلاقیت راودسپ است.
نتایج تحلیل عاملی اکتشافی سه عامل حساسیت، ایده یابی و اعتماد به نفس را مشخص نمود. همچنین نتایج این تحلیل نشان داد که سه عامل استخراج شده، 30/61 درصد از واریانس متغیر خلاقیت را تبیین می کند. تحلیل عاملی تاییدی نشان داد که عامل های استخراج شده با توان خوبی خلاقیت را اندازه گیری می کنند. تحلیل پایایی، روایی همگرا و تشخیصی مولفه های خلاقیت نشان داد که سوالات در سنجش مولفه های خلاقیت از دقت کافی برخوردارند. پایایی به روش آلفای کرونباخ بالاتر از 60/0و پایایی مرکب نیز بیشتر از 70/0 گزارش شد که نشان دادکه هر سه مولفه در تعیین سازه خلاقیت از دقت لازم برخوردارند. نتایج نمره استانداردT و Z برای بررسی هنجاریابی، نشان داد افرادی که نمراتT آنها از میانگین بالاترند از خلاقیت خوبی برخوردارند و افرادی که نمرات T آنها از میانگین پایین ترند، ازخلاقیت خوبی بی بهره اند. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که پرسشنامه مذکور از روایی و پایایی خوبی برخوردار و برای سنجش خلاقیت مناسب است.
از مقیاس راودسپ می توان در مطالعات تربیتی و روانشناسی استفاده نمود.

روش تدریس بدیعه پردازی، روشی است که یادگیرندگان را بر می انگیزد تا ایده ها و افکار نو و خلاق را بپرورانند و ارائه دهند و در رویارویی با مسائل، از راه حل های نوین بهره گیرند.
هدف از انجام این پژوهش، تعیین اثربخشی روش تدریس بدیعه پردازی بر خلاقیت و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان استان کهگیلویه و بویراحمد بود.
روش پژوهش: پژوهش حاضر از نوع شبه آزمایشی و طرح پیش آزمون- پس آزمون با گروه گواه بود. با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی خوشه ایدو کلاس (50 نفر) از بین کلاس های مناطق مختلف استان کهگیلویه و بویراحمد به عنوان نمونه انتخاب و به روش تصادفی ساده به گروه آزمایش و گواه تقسیم و بعد از دو ماه آموزش با روش تدریس بدیعه پردازی، از نظر خلاقیت و پیشرفت تحصیلی مورد آزمون قرار گرفتند. جهت سنجش خلاقیت از آزمون خلاقیت عابدی و برای سنجش پیشرفت تحصیلی از آزمون محقق ساخته پیشرفت تحصیلی، استفاده شد. داده های پژوهش با استفاده از روشt گروه های مستقل، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل اطلاعات نشان داد که روش تدریس فعال بدیعه پردازی بر خلاقیت و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان موثر بوده است و همچنین بین گروه آزمایش و گواه در آزمون خلاقیت و پیشرفت تحصیلی تفاوت معناداری مشاهده شد.
تحلیل آزمون t نشان داد که روش تدریس بدیعه پردازی بر خلاقیت و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان تاثیر مثبت دارد.

این پژوهش با هدف اندازه گیری خلاقیت و شایستگی های محوری مدیران روزنامه های خصوصی نگاشته شده است.
روش انجام این تحقیق، توصیفی از نوع پیمایشی است و برای گردآوری اطلاعات، از پرسشنامه استفاده شده است، جامعه آماری این تحقیق 25روزنامه خصوصی است که توزیع سراسری دارند و محل چاپ و انتشارآن ها تهران است و از نظر موضوعی همه موضوعات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، ورزشی و... را پوشش می دهند.
یافته های تحقیق: یافته های این پژوهش بیانگر این است که مهارت ارتباطی، مخاطب شناسی، پرداخت به موقع حقوق و تسهیم مالکیت بین روزنامه نگاران مهم ترین شایستگی های مدیران محسوب می شوند. مهم ترین شاخص دانش، مخاطب شناسی، مهم ترین شاخص توانایی پرداخت به موقع حقوق، مهم ترین شاخص عامل مهارت، مهارت های ارتباطی و مهم ترین شاخص نگرش، تسهیم مالکیت بین روزنامه نگاران است. این در حالی است که داشتن خلاقیت بارتبه میانگین 74/8 و رتبه 10 قرار دارد.
برخی از شایستگی ها اهمیت و رتبه بالاتری دارند. نتایج حاصل از آزمون تحلیل واریانس فریدمن نشان داده است که میان خلاقیت و شایستگی های محوری مدیران تفاوت معنا داری وجود دارد، یعنی دارای رتبه یکسانی نیستند.