فهرست مطالب
فصلنامه پژوهش های اجتماعی اسلامی
سال بیست و پنجم شماره 1 (بهار و تابستان 1398)
- تاریخ انتشار: 1398/06/01
- تعداد عناوین: 7
-
-
صفحات 3-28
مسئله زنان در چند سده اخیر به یکی از چالش برانگیزترین مسائل در سطوح علمی، فرهنگی و اجتماعی تبدیل شده است؛ به گونه ای که جایگاه زنان در هر موقعیت و اندیشه ای مورد نقد های بنیادین قرار گرفته است. این نقد ها اغلب از جانب مکاتب فمنیستی و مکاتبی که خود را مدافع حقوق زنان می دانند، بر سایر مکاتب و اندیشه ها وارد می شود. جایگاه زن در اسلام نیز همواره از جانب جریان های معارض با اسلام که خوانشی بعضا فمنیستی یا اومانیستی از حقوق و جایگاه زن دارند، مورد نقد قرار گرفته است. در مواجهه با این چالش ها و تغییراتی که در دنیای مدرن ایجاد شده است، همواره اندیشمندان مسلمان با رویکردهای گوناگون به مسئله جایگاه زنان در اسلام پرداخته اند. از آن جهت که فرصت پرداختن به تمامی رویکردها فراهم نیست؛ در این مقاله، جایگاه زن در اسلام از منظر شهید مطهری و سید قطب مورد بررسی قرار گرفته است. این دو شخصیت را می توان در ذیل رویکرد اسلام گرایان اصل گرای اصلاح گر (یکی از تشیع و دیگری از تسنن) دسته بندی کرد. این مقاله مسئله زن در اسلام را در سه سطح: فردی، خانوادگی و اجتماعی با استمداد از روش اسنادی و کتابخانه ای تحلیل و واکاوی کرده است.
کلیدواژگان: جایگاه زن، اصل گرای اصلاح گر، برابری زن ومرد، اختلاط زنان، استقلال اقتصادی، مشارکت اقتصادی، طلاق -
صفحات 29-58
تفاوت های تکوینی زن و مرد در خلقت، موجب تمایز در هویت جنسیتی آنان و انتظارات نقشی متفاوت از هردوی آن ها می گردد. این هویت جنسیتی برای زنان دارای مولفه هایی از جمله همسری، مادری، نقش های اجتماعی و... است؛ که هر یک دارای نظام اولویت خاص خود می باشد. در دنیای جدید به دلایل مختلف شاهد تحولاتی در این نظم هویتی در میان زنان و مردان هستیم، که البته مختص به طیف خاصی از افراد جامعه نیز نمی شود. لذا هدف از انجام این تحقیق، بررسی تحولات هویت جنسیتی بانوان مذهبی در جامعه ایران است. روش انجام این تحقیق ترکیبی از روش اسنادی و روش کیفی مطالعه موردی با تکنیک مصاحبه عمیق بوده است. نتایج تحقیق حاکی از آن است که وجود خلاءهای گفتمانی در ادبیات نظری انقلاب اسلامی در حوزه مسائل زنان و خانواده و نیز عدم ارضای نیازهای روانی، جنسی و عاطفی زنان در خانواده، رضایتمندی کلامی در محیط کار و ترجیح نتیجه بر تکلیف، از جمله علل ویژه تحولات در هویت جنسیتی بانوان مذهبی در جامعه ایران به شمار می روند. راهکارهای پیشنهادی پژوهش حاضر در این زمینه نیز عبارت است از: رفع ابهامات و خلاءهای گفتمانی از ادبیات نظری و گفتمان انقلاب اسلامی، ارتقاء کیفیت حضور مردان در خانواده از رهگذر تدبیر فضای عاطفی و احساسی خانه و پاسخ گویی به نیازهای زیستی همسر و نیز انعطاف پذیرتر کردن تفکیک جنسیتی نقش ها در درون مناسبات خانواده است.
کلیدواژگان: هویت جنسیتی، زنانگی، بانوان مذهبی، تحولات هویتی، خلاءهای گفتمانی -
صفحات 59-86
ارتباطات اجتماعی به مفهومی که مورد نظر این مقاله است، به طور عمده به ارتباطات انسانی، همچون ارتباط خانوادگی، دوستانه و اجتماعی اطلاق می شود که به رغم ظاهر ساده و ابتدایی خود می تواند کارکردهای پیچیده و متنوعی داشته باشد. در این پژوهش این سوال مطرح است که، آیا روابط اجتماعی می تواند بر شادی تاثیر بگذارد؟ و با وجود این که ارتباطات اجتماعی به دلیل گسترده تر و پیچیده تر شدن جوامع انسانی کارکرد گذشته خود را از دست داده اند؛ آیا هنوز هم از اعتبار خاصی برخوردارند؟ آیا می توان با استفاده از آموزه های اسلامی رابطه روابط اجتماعی و شادی را تبیین نمود؟ ارتباطات اجتماعی در صورتی که در فضای مناسب و همراه با آگاهی شکل بگیرند، می توانند منجر به بهزیستی روان شناختی و افزایش شادکامی انسان گردند. لذا بررسی این نوع ارتباطات اجتماعی و زمینه های موثری که می تواند منجر به شادمانی گردد، از اهمیت برخوردار است. این شناخت می تواند کاربرد های متعددی برای پژوهشگران و اندیشمندان ایجاد کند.
کلیدواژگان: ارتباط اجتماعی، شادی، اسلام، روان شناسی مثبت، خانواده -
صفحات 87-116
بررسی تاثیر متقابل هر یک از نظام های اقتصادی، فرهنگی و سیاسی به عنوان خرده نظام های یک نظام اجتماعی، نقش قابل توجهی در گزینش و تعیین اولویت سیاست های مربوط به اصلاح امور اجتماعی دارد. درحالی که بررسی این موضوع در اندیشه های مارکسیستی و نئومارکسیستی جایگاه ویژه ای دارد و در قالب نظریه زیربنا-روبنا ادبیات قابل توجهی را به خود اختصاص داده است. در اندیشه های لیبرال این نوع تفکر بسیار کم رنگ است و به همین نسبت، در اندیشه های متفکران مسلمان جایگاه چندانی ندارد. این درحالی است که پرداختن به این نظریه تاثیر قابل توجهی در حوزه های مربوط به علوم انسانی اسلامی دارد. سوال اصلی مقاله حاضر این است که چرا علی رغم ورود متفکران مسلمان به مرزهای نظریه زیربنا-روبنا و هم چنین اهمیت آن، نظریه ایجابی در این خصوص ارائه نشده است؟ ادعای مقاله حاضر این است که از آن جاکه نظریه زیربنا-روبنا حاصل یک تفکر دیالکتیکی و برآمده از نظریه ماتریالیسم تاریخی است، متفکران مسلمان صرفا با نقد دیالکتیک و ماتریالیسم تاریخی دلالت های مهم این نظریه را به دست فراموشی سپرده اند و با صرف نقد کردن صورت مسئله، در مورد دلالت های بسیار مهم بعدی این نظریه، سکوت پیشه کرده اند. این درحالی است که در مقام اجرا و نظر نیاز به یک نظریه دراین باره احساس می شود. این مقاله با استفاده از روش تحلیلی توصیفی به بررسی این موضوع می پردازد و اندیشه شهید صدر و شهید مطهری را به عنوان پیشگامان اقتصاد اسلامی در عصر حاضر مورد تجزیه وتحلیل قرار می دهد.
کلیدواژگان: اقتصاد، فرهنگ، سیاست، نظام اجتماعی، زیربنا- روبنا -
صفحات 117-144
مبانی اعتقادی و فرهنگ عمومی و نوع نگرش مردم یک جامعه نسبت به مسائل اجتماعی در شکوفایی یا افول هر تمدنی، نقش اساسی دارد. بر پایه مطالعه توصیفی-تحلیلی از ارتباط فرهنگی و اجتماعی، سه مولفه مبانی کلامی، رویکرد های معرفتی و حمایت های سیاسی از مدل فکری اهل حدیث و اشاعره، به دست می آید که مبانی کلامی اهل حدیث و اشاعره با اصول عقلی در تعارض بود. این تعارض ها آنان را به مقابله با فلاسفه، متکلمین عقل گرا و دانشمندان علوم طبیعی کشاند. متکلمین اشعری برای مقابله موثر با مخالفین فکری خود و حذف آنان از متن جامعه، به تغییر فرهنگ عمومی جامعه پرداختند. آن ها برای تحقق این امر از یک سو، تصوف را به خدمت گرفتند و از سوی دیگر، حاکمان سیاسی را به پشتیبانی خود همراه کردند و از این طریق مدارس نظامیه را جهت تغییر نظام آموزشی و تربیت مبلغان مورد نیاز تاسیس کردند و سرانجام توانستند به تدریج فرهنگ عمومی مسلمانان را در جهت تعمیق و تحکیم مدل فکری خود تغییر دهند و انحطاط فرهنگی، رکود علمی و سرانجام افول تمدن اسلامی را رقم بزنند.
کلیدواژگان: علوم اسلامی، کلام اسلامی، افول تمدن اسلامی، اهل حدیث، اشاعره -
صفحات 145-164
بنابر گزارش های تاریخی، چندهمسری در فرهنگ ها و سرزمین های گوناگون، پیش و پس از اسلام رواج داشته است. قرآن کریم نخستین خانواده را حاصل ازدواج یک مرد با یک زن می شمرد. آیه سوم سوره نساء، در آن صورت که بیم رود دادگری میان یتیمان رعایت نشود، ازدواج یک مرد با حداکثر چهار زن را روا می شمرد. مفسران در بیان ارتباط این شرط (بیم از بیداد بر یتیمان) و جزا (جواز چندهمسری) سخنان گوناگون گفته اند. به هر روی، وجود خانواده های بی سرپرست، دختران یتیم و زنان بیوه، زمینه و حکمت چندهمسری است و رعایت عدالت میان همسران شرط این حکم است. آمار مرگ ومیر ناشی از جنگ، قتل عمد، تلفات جاده ای، و بیماری های سخت در سطح ملی و جهانی همه نشان گر آن است که مرگ در مردان، به ویژه در سنین جوانی و میان سالی بیشتر از زنان روی می دهد. این مساله، موجب بر هم خوردن تناسب جنسیتی در جوامع بشری می شود، به گونه ای که در برابر هر مرد در سن ازداوج بیش از یک زن قرار می گیرد. ارتباط میان شرط و جزای موجود در آیه سوم سوره نساء و آمارهای موجود نشان دهنده این واقعیت است که چندهمسری نه از سر هوس رانی یا تعددطلبی، بلکه به مثابه یک ضرورت اجتماعی و برای تامین نیازهای زنان بیوه و دختران یتیم در جوامع بشری شکل گرفته و در شریعت اسلامی روا دانسته شده است. از این رو، چندهمسری در این چارچوب و با رعایت شروط عدالت، معاشرت متعارف، تامین هزینه های زندگی همسران و نامشروع بودن روابط تعلیقی، حکمی موجه و قابل دفاع است.
کلیدواژگان: چندهمسری، تناسب جنسیتی جمعیت، آیه سوم سوره نساء، احکام خانواده -
صفحات 165-190
کیفیت مدیریت حکومت، مساله ای بسیار مهم و البته حساس است که نظرات درباره آن از تنوع بالایی برخوردار است. این اهمیت و حساسیت در حکومت های گوناگون متفاوت است. از جمله حکومت هایی که حساسیت در آن بسیار بالاست، مدیریت حکومت انقلابی است؛ زیرا جامعه دارای ایدئولوژی مشترک و هدفی جدید است و تک تک ارکان جامعه با روحیه انقلابی به سمت هدف والایی در حال حرکت اند، لذا هرگونه اشتباه در مدیریت حکومت انقلابی، جامعه را از راه سعادت به فساد و تباهی می کشاند. این مقاله با هدف بررسی بهره گیری از قرآن در مدیریت حکومت انقلابی با روش توصیفی- تحلیلی سامان یافته است. از یافته های این مقاله این است که، امن ترین راه برای مدیریت درست، به ویژه مدیریت حکومت انقلاب صالح؛ هدف، نگرش و روشی است که از سوی خداوند، ارائه شده است. طبق کلام الهی، هدف در حکومت باید الهی و در راستای تامین سعادت دنیا و آخرت جامعه باشد و در نهایت خدمات عمومی مردم را فراهم کند. افزون بر این، مدیر حکومت نیز باید دارای ویژگی هایی باشد که او را در انتخاب هدف درست یاری دهد از جمله: تقوا پیشگی، علم و تخصص، روحیه ظلم ستیزی و عدالت پیشگی، امانت داری، مردمی بودن و... کیفیت روشی که مدیریت حکومت انقلابی در برابر معضلات جامعه، می تواند اتخاذ کند عبارت اند از؛ استفاده از تمام امکانات جامعه، مدارا و مشورت کردن با مردم، برخورد ملایم حتی با دشمنان، استقلال و خوداتکایی، تولی و تبری و محرومیت گرا و محرومیت زدایی و... .
کلیدواژگان: مدیریت، حکومت انقلابی، مدیریت حکومت انقلابی، قرآن کریم
-
Pages 3-28
The issue of women has become one of the most challenging issues at the scientific, cultural and social levels in recent centuries; such a way that the position of women in every situation and thought has been fundamentally criticized. These criticisms often come from other schools of thought and feminist schools that call themselves women's rights. These criticisms are often from feminist schools and the schools which consider themselves as the defender of women's rights against other
-
Pages 59-86
Social communication in the sense that this paper seeks, mainly referred to as human communication, such as family, friendship and social relations, which, despite their simple and elementary appearance, can have complicated and varied usages. This question is raised in this study which; Can Social Relations Affect Happiness? And even though social communications have lost their former application because of the wider and more complicated human societies, are they still valid? Is it possible to explain the relationship between social relations and happiness by using Islamic teachings? The purpose of this paper is that with Islamic teachings as well as the use of psychology, its cause can be brought back to The genetic differences between men and women in creation lead to differentiation in their gender identity and their role expectations. This gender identity for women has components such as marriage, motherhood, social roles, and so on, each one has its own priority system. In the New World, due to various reasons, we are witnessing changes in this order of identity between men and women, which are not limited to a specific range of individuals in society. Hence the purpose of this study is investigating the Transformations of Gender Identity in Religious Women in the society of Iran. The method of this research is a combination of documentary method and qualitative case study method with deep interview technique. The results indicate that the existence of vacancy in the theoretical literature of the Islamic Revolution in the field of women's and family issues, as well as the lack of satisfying in psychological, sexual and emotional needs of women in the family, verbal satisfaction in the workplace, and preference of Result over Assignment, are considered specific causes of change. In the gender identity of religious women in Iran society. Suggested solutions in this research are to resolve ambiguities and discourse gaps in the theoretical literature and discourse of the Islamic Revolution, improvement of the quality of men's presence in the family through managing the emotional space of the home, and responding to the spouse's thoughts. The position of women in Islam has always been criticized by opposing process against Islam, which sometimes have a feminist or humanist reading of women's rights and status. In confronting with these challenges and changes that have taken place in the modern world, Muslim scholars have always approached the issue of women's status in Islam with different approaches Because there is no opportunity to investigate all approaches; in this article, the position of women in Islam been analyzed from the perspective of martyr Motahhari and Sayyid Qutb, which can be categorized under the approach of the reformist Islamists adhering to the principle (one from Shiite and the other from Sunni). In order to answer the research question, this article analyzes the issue of women in Islam at three levels: individual, familial and social, by using documentary methods and libraries.biological
Keywords: woman status, reformist adhering to the principle, equality between men, women, women's mixing, economic independence, economic association, divorce -
Pages 87-116
Investigating the interplay of each of the economic, cultural, and political systems as subsystems of a social system has a significant role in selecting and prioritizing social reform policies. While the study of this subject has a special place in Marxist and neo-Marxist thoughts and has received considerable needs and to make gender segregation of roles more flexible within family relationships.
Keywords: Gender Identity, Femininity, Religious Women, Identity Transformations, Discourse Gaps -
Pages 117-144
The foundations of belief and public culture and the kind of people’s viewpoint in a society on social issues plays a vital role in the prosperity or decline of every civilization. Based on a descriptive-analytic study of the cultural and social relevance of the three components of theological foundations, epistemic approaches, and political supports will be achieved from the people of Hadith and Ash'arite intellectual model which the theological foundations of the people of Hadith and Ash'arites was in conflict with rational principles. These conflicts led them to confront philosophers, rationalist theologians, and natural scientists. Ash'ari theologians change the general culture of society in order to deal effectively with their intellectual opponents and remove them from the context of society. For achieving this issue on the one hand, they adopted Sufism and, on the other hand, supported the political rulers by establishing military schools in order to change the educational system and train the required propagators. And eventually they were able to gradually change the general culture of Muslims in order to deepen and consolidate their intellectual model which literature in the form of infrastructure-superstructure theory, In liberal thought this kind of thinking is very dim and similarly it does not hold much in the minds of Muslim thinkers, while dealing with this theory has a significant impact on Islamic humanities. The main question of the present paper is why despite the importance of Muslim thinkers ‘entry to the boundaries of infrastructure-superstructure theory, despite its importance, there is no affirmative theory in this regard. The claim of this paper is that since superstructure theory is the result of dialectical thinking and thus derives from the theory of historical materialism, Muslim thinkers have merely neglected the important implications of this theory by merely criticizing the dialectic and historical materialism. And by criticizing the issue, they have been silent about the next major implications of this theory, while the need for a theory is felt when it comes to implementation. This paper uses a descriptive-analytic method to analyze this issue and in particular analyzes the thought of martyr Sadr and martyr Motahhari as pioneers of Islamic economics in the present era.
Keywords: economics_culture_politics_social system_infrastructure - superstructure -
Pages 145-164
According to historical reports, polygamy was prevalent in different cultures and lands before and after Islam. The Holy Qur'an describes the first family as the result of a man's marriage to a woman. The third verse of chapter Nisa, if there is fear about lack of justice among the orphans, permits the marriage of a man with a maximum of four women. Interpreters have made various statements regarding the relationship between this condition (fear about lack of justice for orphans) and (permission of polygamy). However, the existence of headless families; orphan girls and widows is the field and wisdom of polygamy, and justice for spouses is a condition of this verdict. The statistics of death emergent from war, deliberate homicide, road fatalities, and serious illnesses at national and global levels all indicate that deaths occur more frequently in men, especially in young and middle-aged women. This issue disrupts gender
-
Pages 165-190
The quality of government management is a very important and, of course, a very sensitive issue with a wide variety of opinions. This importance and sensitivity varies across differenled to culminating in cultural decline, scientific decline, and finally the decline of Islamic civilization.
Keywords: Islamic Sciences, Islamic Theology, Decline of Islamic Civilization, people of Hadith, Ash'arites
©2000-2024 magiran.com All Rights Reserved.