نشریه ره توشه
پیاپی 1 (بهار 1399)

جذاب ترین و نافذترین موضوعی که متولیان ادیان مختلف در دنیای امروز برای جذب مردم به کار می برند، «مهربانی و رحمت الهی» است؛ آن گونه که متاسفانه برخی ادعا می کنند که ماجرای جهنم و عذاب های اخروی، خیلی جدی نیست؛ حرفی که با متون اصیل همه ادیان مخالفت آشکار دارد. به جای این سخنان بی مدرک، باید جلوه های آشکار و پنهان رحمت الهی را از متون اصلی دین استخراج کرد. برخی الطاف و مهربانی های خداوند در پس عناوین دیگر پنهان شده است و باید با دقت و تامل آن ها را آشکار کرد. یکی از این مهربانی های نهان، «راه های متعدد پیشگیری از انجام گناه و معصیت» است که در شکل های مختلف در اختیار ما قرار داده شده است. برخی از آن ها را خدای متعال مستقیما انجام می دهد و برخی دیگر را با هدایت های طبیبانه خود و اولیایش برایمان مهیا می نماید. در این مقاله به  برخی از راه های پیشگیری از گناه اشاره می شود.

در برخی آیات قرآن، چهره مومنانی به تصویر کشیده که خداوند آنان را محبوب خود دانسته است. این مومنان را می توان به نه گروه «پرهیزکاران»، «صابران»، «توکل کنندگان»، «توبه کنندگان و پاکیزگان»، «رزمندگان»، «نیکوکاران»، «بر پا کنندگان عدالت» و «پیروان و فرمانبران از پیامبر9» تقسیم کرد.[1] از آنجا که هر یک از این گروه ها مورد توجه خاص قرآن کریم قرار گرفته اند، شایسته است هر یک از این گروه ها به صورت مستقل بیان و بررسی شوند.[2] از میان آن ها، به «تقواپیشگان»، «صابران»، «توکل کنندگان» و «توبه کاران» می پردازیم.

عوامل متعددی موجب آسیب رسانی به عقل و خرد آدمی می شود که ابتدا باید در صدد شناسایی این عوامل بر آییم و سپس برای بر طرف کردن عوامل آسیب رسان تلاش کنیم. آسیب شناسی عقل، موضوعی بسیار مهم و ضروری است که هر یک از ما با آموختن آن، پیشگیری های لازم را انجام می دهیم تا از این موهبت بی همتا و نعمت ناب و یکتا بهره بیشتری ببریم و برای سعادت ابدی خویش، اندوخته های اخروی فراهم کنیم؛ زیرا نبود یا کمبود عقل، خسارات غیر قابل جبرانی به جامعه و فرد وارد می کند و طومار حیات آدمی را در هم می پیچد؛ چنانکه امام علی ع فرمود: «هیچ مصیبتی بالاتر از بی عقلی و هیچ فنایی همانند نابودی عقل آدمی نیست».[1]
بلاها و بدبختی های این خسارت به گونه ای است که از آن با عنوان «اعظم المصایب: بزرگ ترین مصیبت ها» یا «شر المصایب: بدترین زیان ها و ضررها» یاد شده است که «هیچ فقر و تنگدستی و هیچ مرض و بدبختی، سنگین تر و خطرناک تر از آن نیست»؛[2] همان گونه که امام صادق7 فرمود: «هر گاه خداوند اراده کند نعمتی را از بنده ای بگیرد، نخستین چیزی که تغییر می دهد، عقل اوست»؛[3] زیرا «قوام و پایداری انسان، به عقل اوست».[4] در این نوشتار به تبیین عواملی می پردازیم که به عقل آدمی آسیب می زند و مانع رشد آن می شود.

عقلانیت و خردگرایی، در آموزه های دینی مورد تاکید قرار گرفته است تا آنجا که در قرآن کریم 49 بار از مشتقات ماده «عقل» استفاده شده و واژه هایی مانند «یتفکرون، و یتدبرون» بسیار در قرآن آمده است. امام رضا7 نیز فرموده است: «صدیق‏ کل‏ امری‏ عقله‏ و عدوه‏ جهله‏؛[1] دوست هر انسانی عقل او و دشمن او، جهل اوست». در روایات دیگر نیز عقل، ابزاری برای شناخت حقایق تلقی شده است؛ چنانکه رسول خدا9 فرموده است: «ما قسم الله للعباد شییا افضل‏ من‏ العقل‏؛[2] خداوند چیزی بهتر از عقل برای بندگانش قسمت نکرده است». یکی از اهداف بلند انبیا که در صدد جامعه عقلانی بودند، افزایش خرد جمعی بوده است؛ چنانچه امام علی ع فرمود: «و یثیروا لهم‏ دفاین‏ العقول‏؛[3] و توانمندی های نهفته عقول را ظهور دهند»؛ زیرا خرد جمعی موجب افزایش بلوغ فکری می شود. در جامعه عقلانی است که مردم رهبرانی را انتخاب می کنند که شایسته رهبری هستند. در جامعه ای که عقل افول کند، رهبران ظالم و قانون شکن بر مسند قدرت قرار می گیرند؛ چنانکه در عصر امام حسین7 حاکمیت جهل مقدس موجب  قرار گرفتن نابخردان بر مسند قدرت و شهادت امام7 شد. بر همین اساس است که امام علی ع از جامعه ای که شور با شعور جابه جا شود، به خدا پناه می برد و می فرماید: «نعوذ بالله‏ من‏ سبات‏ العقل‏؛[4] به خدا پناه می بریم از خاموشی عقل». استاد مطهری; پیرامون نقش عقل در شناخت اصول دین می فرماید: «شما کدام مذهبی را در دنیا پیدا می کنید که به اندازه قرآن برای عقل احترام قایل شده باشد...»[5] و نیز می فرماید: «یک حمایت فوق العاده ای از عقل را در متون اسلام می بینیم و در هیچ دینی از ادیان دنیا به اندازه اسلام، از عقل یعنی از حجیت عقل و از سندیت و اعتبار عقل حمایت نشده است».[6] در این نوشتار برخی از شاخصه های جامعه عقلانی بیان و تبیین شده است.

همسایه کسی است که در مسکن، همجوار انسان است.[1] این همجواری و همزیستی، حقوق و وظایف متقابلی را برای هر یک از همسایگان پدید می آورد که اگر رعایت شود، آرامش و آسایش اهل یک محله را به ارمغان می آورد و زندگی را بر آنان شیرین و گوارا می سازد. از جمله این حقوق، ترک آزار همسایه است که امروزه با تغییر بافت جمعیتی و سبک معماری شهرها و روستاها و گسترش آپارتمان نشینی و افزایش وسایل ارتباطی، اهمیتی دو چندان یافته است. در این مقاله با استفاده از روایات اهل بیت: ابتدا چهار شیوه پیشگیری از همسایه آزاری و چهار راهکار مقابله با آن را تشریح می کنیم.

میهمانی و میهمانداری، از رسوم و سنت های کهن و پسندیده بشری است که در برخی مناسبت های زندگی مانند ازدواج و تولد نوزاد، سنت ثابت و مسلم اسلامی نیز می باشد.[1] اسلام برای اموری مانند خرید و ساخت خانه و بازگشت از سفر حج نیز به برگزاری میهمانی توصیه کرده است.[2] این امر به طور کلی در اسلام مطلوب است و با عبارات مختلفی به آن، ترغیب شده است. رسول خدا9 فرمود: «وقتی میهمان از راه می رسد و بر گروهی فرود می آید، روزی اش با او از آسمان فرود می آید و هنگامی که چیزی می خورد، خداوند گناهان آن گروه را به سبب نزول میهمان بر آنان می آمرزد».[3] اسلام وظایف و آدابی را برای میزبان و میهمان معین کرده است که رعایت آن، پیوند دوستان و آشنایان و خویشاوندان را تقویت می کند، زنگ کینه و کدورت و دورنگی را از دل هایشان می زداید و از فشارها و بیماری های روانی و جسمی آنان می کاهد. میهمانی، فرصتی مغتنم برای همیاری و همکاری در کارهای خیر، تبادل تجارب و اطلاعات علمی و دینی و تکریم شعایر الهی است. حال اگر وظایف و آداب اسلامی جای خود را به تشریفات و تجملات و تکلفات زاید و دست و پاگیر بدهد، نتیجه ای جز کاهش روابط و رفت و آمدهای خویشاوندی و دوستانه و افزایش تنش ها نخواهد داشت. امروزه شاهد بی رغبتی به این سنت نیکوی انسانی و اسلامی هستیم که از آفات مهم اخلاقی در زمان حال شمرده می شود. در این مقاله به مهم ترین وظایف و آداب میزبان و میهمان می پردازیم.

بخش مهمی از روابط اجتماعی انسان، به روابط او با خویشاوندانش باز می گردد. شبکه روابط خویشاوندی، همواره دوشادوش روابط خانوادگی در جوامع مختلف حضور داشته است. آنچه که این شبکه را به هم گره می زند، پیوند همخونی است که پیوندی تکوینی، فطری و ماندگار است و بر همه مناسبات فامیلی سایه می گستراند. روابط خویشاوندی در کنار روابط خانوادگی، به منزله عمود خیمه اجتماع است که با تحکیم آن، بنای اجتماع مستحکم، و با تضعیف آن، بنای جامعه سست و متزلزل می شود و حیات مادی و معنوی و سلامت جسمی و روانی افراد آن به خطر می افتد. یکی از معضلات اخلاقی جوامع معاصر، تضعیف یا قطع پیوندهای خویشاوندی است که پیامدهای ناگوارش دامن جامعه بشری را گرفته است و به دین و دنیای آنان آسیب می زند.
در دایره روابط خویشاوندی، حقوق و وظایف متقابلی برای هر یک از اعضا تعریف شده است که همه آن ها در مفهوم «صله رحم» می گنجد. صله رحم، به معنای پیوند با خویشاوندان است و در برابر قطع رحم قرار دارد. صله رحم مراتبی دارد که در بخش اول این گفتار درباره آن ها سخن می گوییم. سپس در بخش دوم، آسیب های مرتبط به آن را با تاکید بر مراتب پیشگفته و آسیب های عصر حاضر تشریح می کنیم.

بخل، از رذایل نفسانی است که در برابر جود و سخاوت قرار دارد و به معنای نگهداشتن نابجای دارایی های خود و منع از ادای حقوق آن هاست.[1] امام حسن مجتبی7 در تعریف بخل فرمود: «البخل‏ ان یری الرجل ما انفقه تلفا و ما امسکه شرفا؛[2] بخل این است که فرد آنچه را انفاق کرده، تلف شده ببیند و آنچه را نگه می دارد، شرافت خود». آنچه بیش از هر چیز آدمی را در دام بخل گرفتار می کند، نگرانی و ترس از فقر در آینده است که علاقه به منافع خود نیز به آن دامن می زند. برای درمان بخل باید بیش از هر چیز، به سراغ ریشه اصلی آن رفت و چشمان تنگ بخیل را باز کرد تا ترس از فقر از وجودش بریزد و مشت بسته اش باز شود. در این مقاله مباحث معرفتی متعددی در زمینه بدی بخل، پیامدهای بخل، آثار سخاوت و درمان بخل بیان شده که همه در حکم نسخه های شفابخش قرآنی و حدیثی برای درمان آن است.

اسلام، آیین اعتدال است و قرآن کریم و اهل بیت: انسان را در همه ساحت های زندگی، به سوی اعتدال و میانه روی فرا می خوانند. از جمله این ساحت ها، انفاق یا بخشش اموال خود به دیگران است. در این ساحت، انسان باید ضمن پرهیز از بخل و خساست و تفریط در بخشندگی، از زیاده روی، اسراف و تبذیر و افراط در بخشندگی اجتناب کند. اعتدال در انفاق بدین معناست که انسان آن چنان به فکر خود و خانواده اش باشد که از بخشیدن به دیگران امتناع ورزد یا در بخشش به دیگران آن چنان زیاده روی کند که از توجه به خود و خانواده اش بازماند. اگر مازاد نیاز و کفایت خود و خانواده اش را به نیازمندان ببخشد، به فضیلت جود و سخاوت متصف شده است. در این مقاله درباره اعتدال که مقابل افراط بخشندگی (اسراف در انفاق)  است سخن می گوییم و برخی جوانب آن را با بهره گیری از آیات و روایات تبیین می کنیم.

تعلیم و تربیت، یکی از مسایل مهم جوامع بشری است که همواره مورد توجه اندیشمندان و متفکران قرار گرفته است. اهمیت دوره جوانی و جایگاه ویژه جوانان، ضرورت تربیت آنان را دو چندان کرده است. در این راه بهره گرفتن از شیوه های تربیتی مربیان مطمین، ضرورت دیگری است. مکتب حیات بخش اسلام، بهترین نوآوری را در شیوه ها و روش های تربیتی برای پیروان خود ارایه داده است که کشف و استفاده از آن ها، ره توشه بزرگی برای پیروان این مکتب به شمار می آید. از نظر الگویی نیز روش هایی را می توان در زندگی عملی و رفتار و گفتار پیشوایان دینی و مربیان بزرگ بشریت جستجو کرد؛ زیرا روش معصومان: برگرفته از مکتب توحید و آموزه های دینی است و پیروی از کامل ترین رهنمودهای تربیتی را به همراه دارد. در میان سخنان گهربار ایمه: که پس از گذشت قرن ها با مشقات فراوان به دست ما رسیده است، سخنان امیرالمومنین7 است که توسط سید رضی; در نهج البلاغه گرد آمده است و جایگاه عظیمی دارد. این سخنان، دریایی چنان ژرف از مسایل فکری، اخلاقی، علمی، سیاسی، اجتماعی، نظامی و سایر ابعاد زندگی بشری است که «برادر قرآن» نام گرفته است. در میان خطبه ها، نامه ها و حکمت هایی که سه بخش این کتاب ماندگار را تشکیل می دهند، نامه ای گران سنگ از پدری در سن 60 سالگی به فرزند رشیدش که در آن دوران 30 سال داشته، وجود دارد و در حقیقت، منظومه ای فکری است که می تواند مبنای شخصیت علمی و عملی انسان ها را تشکیل دهد.
توجه به روش الگویی در منشور تربیتی فرزندان در همه زمان ها و مکان ها، ویژگی خاص این نامه است که آن را ممتاز ساخته است. بر این اساس، سن خاص مطرح نیست و بسیاری از رهنمودها را می توان به سنین کودکی و نوجوانی در کنار سن جوانی نیز تعمیم داد. گذشت زمان نه تنها آن رهنمودها را کهنه نکرده است؛ بلکه هر روز به صورتی زنده تر خود را نمایان ساخته است. در واقع نامه 31 نهج البلاغه، بهترین نقشه راه دستگاه تعلیم و تربیت جامعه اسلامی است که باید قدر آن را دانست و از مطالب دسته بندی و پردازش شده آن به عنوان یک منشور تربیتی، نهایت استفاده را کرد. این نامه که از مشهورترین وصایای امیرالمومنین7 است، مورد توجه شیعه و سنی قرار گرفته است؛ آن گونه که ابواحمد حسن بن عبدالله بن سعید عسکری، دانشمند اهل سنت درباره آن گفته است: «اگر از حکمت عملی چیزی یافت شود که لازم باشد با طلا نوشته شود، همین رساله است که امام علی ع در آن جمیع ابواب علم و طرق سلوک و تمام منجیات و مهلکات و راه های هدایت و مکارم اخلاق و اسباب سعادت و طرق رهایی از این مهلکه ها و وصول به بالاترین درجات کمال انسانی را با بهترین عبارات بیان فرموده است».[1]

کار و اشتغال، از عناصری است که برای پیمودن مسیرهای رشد مادی، روانشناختی، معنوی، اجتماعی و اخلاقی، نقشی بنیادی دارد. کار و تولید برای ادامه زندگی و بقای جامعه، ضرورتی اجتناب ناپذیر دارد. ملتی که اهل کار، تلاش و نوآوری باشد، ثروتمند است و تحریم اقتصادی بر آن تاثیر ندارد؛ اما جامعه ای که آحاد آن بی ‏انگیزه، تنبل، مصرف گرا و بیکار باشند، جامعه ای فقیر و وابسته است. اشتغال و کار می تواند زمینه آسیب های اجتماعی، اخلاقی، روانشناختی و امنیتی را تنزل بخشد؛ اما جامعه فقیر و بیکار، امنیت ملی و اجتماعی نخواهد داشت.[1] چنین جامعه ای در برابر تحریم اقتصادی، قدرت مقاومت ندارد. از همین روست که رسول خدا9 فرمود: «اللهم‏ إنی‏ اعوذ بک‏ من‏ الهم و الحزن‏ و العجز و الکسل‏ و البخل‏ و الجبن‏؛[2] بار خدایا! من از هم و غم و ناراحتی و ناتوانی و تنبلی و بخل و ترس به تو پناه می برم». این نوشتار می کوشد جایگاه کار و اشتغال در آموزه های اسلامی را تبیین نماید.

در تاریخ پر فراز و نشیب اسلام، کمتر بانویی در جامعه زنان همچون حضرت خدیجه3 همسر بزرگوار رسول خدا9 درخشیده است. بهره مندی از صفات عالی و رفتار برخاسته از بینش متعالی او، چنان شخصیتی از وی ساخته بود که تا سال ها پس از رحلت جانسوزش، هر گاه پیامبراکرم9 نام او را می شنید، اشک بر گونه های مبارکش جاری می شد و از او به بزرگی یاد می نمود. آن حضرت از نیکوترین و عفیف ترین زنان عرب قبل از اسلام، اولین زن مسلمان بعد اسلام و نیز از اشراف مکه و زنی خردمند، هوشمند، با درایت، پارسا و پاکدامن بود. زنی تاجرزاده، بزرگ و ثروتمند که به استناد روایات فراوان، علی رغم اینکه بزرگان بسیاری در مکه از او خواستگاری کرده بودند، اما او تمایل خود را به ازدواج با پیامبر9 اظهار نمود. این نوشتار در قالب مقاله و پرسش و پاسخ تدوین شده است.

محدث گرانقدر شیعه، ابوجعفر محمد بن یعقوب کلینی رازی، برجسته ترین عالم شیعه در قرن سوم و چهارم هجری در روستای کلین[1] و در عصر امامت امام عسکری7 متولد شد.[2] کلینی در راه تحصیل دانش، رنج سفرها را تحمل نمود، از اساتید مبرز عصر خود بهره ها برد و از هیچ کوششی در این زمینه فروگزاری نکرد. شاخص ترین اساتید وی، احمد بن ادریس اشعری قمی، فقیه و محدث نامدار[3] و نیز علی بن ابراهیم قمی از اصحاب امام هادی7 بودند.[4] وی آثار ارزشمند و شاگردان مهمی را برای جامعه اسلامی تربیت کرد. این نوشتار، به برخی از برکات وجودی این عالم برجسته می پردازد.

اکنون که جهان اسلام در معرض دشمنی های بسیاری قرار دارد، دشمن شناسی بسیار ضروری است. امام صادق7 می فرماید: «العالم‏ بزمانه‏ لاتهجم‏ علیه‏ اللوابس؛[1] کسی که به اوضاع زمانه اش آگاه باشد، شبهات بر او هجوم نیاورد». مقام معظم رهبری ضمن اشاره به این حدیث شریف می فرماید: «عالم به زمان، کسی است که بداند در کجای دنیا زندگی می کند، صف بندی های مقابل او چیست؟ انگیزه های مخالف او کدام است؟»،[2] «اگر صحنه را بشناسیم، عرصه را بشناسیم، نقشه دشمن را بدانیم، غافلگیر نخواهیم شد».[3] جریان صهیونیسم یهودی و مسیحی، از دشمنان شناخته شده اسلام هستند. در این نوشتار درباره مسیحیت صهیونیستی آمریکا که از حامیان رژیم اشغالگر قدس هستند، به اختصار بحث، و به راهکارهای مقابله با آن اشاره خواهد شد.[4]
مسیحیت دارای سه فرقه اصلی کاتولیک، ارتدکس و پروتستان است. مسیحیت کاتولیک و ارتدکس به خاطر نظام سلسله مراتب کلیسایی کمتر دچار فرقه گرایی شده اند، اما مسیحیت پروتستان به خاطر نداشتن مرجعیت واحد، فرقه های بسیار زیادی دارد. مسیحت صهیونیستی، مربوط به یکی از فرقه های پروتستانی به نام «اونجلیکال» یا «انجیل گرا» است که به ظاهر کتاب مقدس تاکید دارند. آنان با این اعتقاد که بازگشت عیسی مسیح7، مشروط به بازگشت یهودیان به فلسطین است؛ از تشکیل حکومت یهودیان در سرزمین اشغالی حمایت می کنند. این باور که در میان بیشتر مسیحیان مقبولیت ندارد، در ایالات متحده آمریکا از نفوذ و قدرت زیادی برخوردار است.

24 اردیبهشت، مصادف با روز لغو امتیاز تنباکو توسط مرجع عالیقدر جهان تشیع، جناب میرزای شیرازی بزرگ و یکی از ورق های زرین تاریخ خدمات مرجعیت شیعه، به ایران و عالم اسلام است. در طول تاریخ مرجعیت شیعه در تحولات مهم اجتماعی سیاسی، جایگاهی مقتدرانه و تحسین برانگیز داشته و استقلال و عزت کشورهای شیعه نشین را تضمین کرده است. پاسداری از استقلال فرهنگی، سیاسی، اجتماعی، یکی از برکات مقام والای مرجعیت است. روحیه ظلم ستیزی و سلطه ناپذیری مراجع، آثار فراوانی در ملت های شیعه داشته است. ریشه این عزت و اقتدار به استمرار نیابت از امام زمان4 و بقای آن در طول دوران غیبت، اخلاص توام با عمل، پیوند عمیق الهی، روحیه ظلم ستیزی و سلطه ناپذیری آنان و نیز به ارتباط تنگاتنگ با مردم بر می گردد. در این فرصت به نکاتی در این رابطه می پردازیم.

شب نوزدهم ماه مبارک رمضان، شبی است که احتمال دارد از شب های قدر، نزول ملایکه و قرآن باشد: «إنا انزلناه فی لیله القدر، و ما ادراک ما لیله القدر، لیله القدر خیر من‏ الف‏ شهر».[1] بنا بر این آیات، قرآن در شب قدر «یک جا به لوح محفوظ یا به پیامبر اکرم (ص) (پیش از بعثت)» فرستاده شده و پس از آن جبریل در مدت بیست و سه سال به تدریج آن را برای پیغمبر آورد. شب قدر نیز بهتر از هزار ماه، و معادل هشتاد و سه سال و چهار ماه است.[2] این شب که فرشتگان، میهمان و زمینیان، میزبان هستند؛ با شب ضربت خوردن امیرالمومنین (ع) نیز همراه شده است.
مهم ترین سلاح شیطان برای برای انحراف انسان ها از راه حق و اولین راه نفوذش در وجود آدمی، غافل کردن است. او می کوشد با استفاده از ضعف و گناهی که آدمی مرتکب می شود، او را اسیر خود کند؛ اما برخی به واسطه اعمالی که انجام می دهند و توجهی که به سوی حق دارند، اسیر و گرفتار وسوسه های شیطان نمی شوند. این افراد در حدیثی از پیامبر (ص) این گونه معرفی شده اند: «ثلاثه معصومون‏ من إبلیس و جنوده الذاکرون لله و الباکون من خشیه الله و المستغفرون بالاسحار».[3] سه گروه از وسوسه های شیطان در امان هستند.

گناه به خودی خود، بد است؛ اما برخی اعمال مرتبط با گناه هستند که زشتی و بدی آن ها بدتر از زشتی گناه است؛ چنانکه رسول خدا9 می فرماید: «اربعه فی الذنب شر من الذنب الاستحقار و الافتخار و الاستبشار و الإصرار؛[1] چهار عمل در گناه، بدتر از خود گناه است: کوچک شمردن گناه، افتخار کردن به گناه، شادمانی کردن به گناه و اصرار بر گناه». در این مقاله، چهار عمل مرتبط با گناه که زشت تر و بدتر از گناه هستند، بررسی می شود.

فرهنگ مقاومت که امروزه پدیده ای تعیین کننده و قدرتمند در معادلات منطقه و جهان اسلام است، زمانی می تواند به یک الگوی پایدار و تاثیرگذار تبدیل شود و در دستیابی به تمدن نوین اسلامی نقش آفرین باشد که دارای شاخص های قرآنی باشد. در این مقاله تلاش شده است تا با بهره گیری از آیات قرآن، شاخص های مهم الگوهای مقاومت، استخراج و مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد. مراد از مقاومت در این اثر، مقاومت در مقابل دشمنان و مخاطب در این پژوهش، عموم جامعه است.

با طلوع خورشید جهان تاب انقلاب اسلامی در سال 1357شمسی، نه تنها ایران زمین بلکه سراسر جهان دچار تحولی شگرف شد. انفجار نور در یوم الله 22 بهمن، هیمنه ابرقدرت های زمانه را در هم شکست و نویدبخش وعده حق تعالی مبنی بر پیروزی مستضعفان بر مستکبران بود: «و نرید ان نمن علی الذین استضعفوا فی الارض و نجعلهم ایمه و نجعلهم الوارثین:[1] و خواستیم بر کسانی که در آن سرزمین فرو دست شده بودند، منت نهیم و آنان را پیشوایان [مردم‏] گردانیم و ایشان را وارث [زمین‏] کنیم».
انقلاب شکوهمند اسلامی ایران، دستاوردهای ارزنده (فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، نظامی و اجتماعی) و نتایج ارزشمندی را عاید مردم ایران، مسلمانان و آزادی خواهان جهان نموده است.[2] مقام معظم رهبری در بیانیه گام دوم می فرماید: «منزلت آزادی و استقلال را کسانی بیشتر می دانند که برای آن جنگیده اند. ملت ایران با جهاد چهل ساله خود، از جمله آن هاست. استقلال و آزادی کنونی ایران اسلامی، دستاورد [و] بلکه خون آورد صدها هزار انسان والا و شجاع و فداکار است؛ غالبا جوان، ولی همه در رتبه های رفیع انسانیت».[3] امروزه رسالت ما، حفظ این دستاوردهای عظیم است که از پدید آوردن آن ها، مهم تر و سخت تر است. از این روست که رهبر فرزانه انقلاب، حضرت آیت الله العظمی خامنه ای، در بیانیه گام دوم به آن تاکید نموده است. این نوشتار در محورهای زیر سامان یافته است.

پس از پیروزی انقلاب و در روزهای آغازین دفاع مقدس، جوانی از خطه کرمان پای در میدان نبرد گذاشت که طی چهل سال با بهره گیری از ایمان، شجاعت، هوشمندی و تیزبینی خود، به گونه ای در مسیر کمال پیش رفت که سرانجام سکه تاسیس یک مکتب به نام او توسط رهبر معظم انقلاب زده شد. هر انسان آگاه و منصفی، فارغ از اندیشه سیاسی یا اجتماعی اش، گواهی می دهد که این عبارت پر مغز و دقیق به حق شایسته سردار بزرگ اسلام، سپهبد شهید حاج قاسم سلیمانی است. مکتب سلیمانی امروز، مکتب بزرگی است که می تواند هر یک از جوانان این سرزمین را به سلیمانی دیگری تبدیل کند. اما به راستی یک انسان باید چه ویژگی هایی داشته باشد تا مکتب ساز شود؟ واقعیت آن است که هر گاه انسان از مدار فردیت خارج شود و سعه وجودی اش به اندازه ای گسترش یابد که بر نفوس انسان ها تاثیری قابل توجه در مسیر کمال بگذارد، در واقع به یک مکتب تبدیل شده است. سردار عزیز دل ها، حاج قاسم سلیمانی، سرباز مخلصی در راه خدا بود که توانست جهانی را دگرگون کند. در این مقاله برخی از ویژگی های این سردار رشید حماسه ساز را بررسی می کنیم.

در عصر کنونی، جمعیت در همه ابعاد کمی و کیفی از تعیین کننده ترین و استراتژیک ترین مولفه های راهبردی اقتدار و استمرار تمدنی است. از این رو امروزه در بیش از 55 درصد کشورهای جهان، سیاست های جامع و کاملی برای افزایش جمعیت و تکثیر موالید در حال اجراست و در حدود 65 درصد کشورهای جهان، برنامه های هدفمندی برای حفظ اقتدار درونی جمعیت و تداوم جمعیت پایدار وجود دارد.
جمعیت و تحولات کمی و کیفی آن و تاثیرات متقابل آن در مولفه های تشکیل، اقتدار و بقای تمدن های بشری از دیرباز مورد توجه نخبگان و حاکمان بوده است. بسیاری از نظریه پردازان در طول تاریخ، جمعیت را مهم ترین مولفه اقتدار اجتماعی و نیروی محرکه جوامع بشری می دانند. ادیان آسمانی، فرق، نحل و مکاتب بشری نیز در باب تحولات جمعیتی جوامع بشری، واجد راهبرد و نگاه کلان بلندمدت بوده اند که آموزه های مشوق ازدواج، فرزندآوری و تکثیر نسل در شریعت نورانی اسلام نیز گویای همین دیدگاه راهبردی است. تحولات کمی و کیفی در عصر کنونی و مطالعات تمدنی، گویای این واقعیت است که تحولات جمعیت به عنوان یک پیشران قدرتمند اجتماعی، به شکل جامع و تخصصی مورد مداقه قرار گرفته است.

با مروری گذرا بر پیشینه تحولات جمعیت در جمهوری اسلامی ایران، پدیده سونامی سالمندی جمعیت، سقوط تاریخی نرخ باروری بانوان ایرانی، محقق نشدن نرخ جانشینی، دگرگونی هرم سنی جمعیت و غفلت همگانی از بحران قریب الوقوع کاهش جمعیت کشور، دو نکته بنیادین در مسئله جمعیت کشور قابل تامل جدی و توجه ویژه است.
1. در بروز شرایط نگران کننده کنونی و آینده تاریک جمعیتی نظام اسلامی، خطایی بسیار بزرگ و راهبردی رخ داده است که همه مسیولین رسمی، نهادهای ذیربط، حوزه های علمیه، دانشگاهیان و حتی مجامع نخبگانی و عمومی در این غفلت استراتژیک دخیل و مقصر بوده اند. مقام معظم رهبری می فرماید:یکی از خطاهایی که خود ما کردیم، بنده خودم هم در این خطا سهیمم، این مسئله تحدید نسل از اواسط دهه 70 به این طرف باید متوقف می شد. البته اولی که سیاست تحدید نسل اتخاذ شد، خوب بود، لازم بود؛ لیکن از اواسط دهه 70 باید متوقف می شد. این را متوقف نکردیم؛ این اشتباه بود. عرض کردم مسیولین کشور در این اشتباه سهیم اند، خود بنده حقیر هم در این اشتباه سهیمم. این را خدای متعال و تاریخ باید بر ما ببخشد.[1]
این نحوه مواجهه مقام معظم رهبری، گویای اهمیت بی بدیل این مساله و شدت انحراف به وجود آمده است. از همین رو همگان باید در اصلاح سیاست اشتباه تحدید نسل، اهتمام نمایند و با همه قوا برای جبران خسارات گسترده این خبط آشکار و در جهت اصلاح الگوی رایج فرزندآوری کوشا باشند.
2. متاسفانه با اعمال بی رویه و غیر علمی سیاست کنترل موالید که بدون رصد و پایش دوره ای و به صورت یک پروژه فراملی با تمام توان قریب به سه دهه در کشور به اجرا درآمد، ساختار ارزش گذاری در الگوی فرزندآوری خانواده ها را دچار دگرگونی و انحرافات بنیادین نمود و رویکرد غیرکارشناسانه «فرزند کمتر، زندگی بهتر» را به یک اصل لایتغیر و مقبول در فرهنگ خانواده ها مبدل کرد. جبران گذشته خسارت بار تحولات جمعیتی کشور، با اقدامات تک بعدی و سهل انگارانه ممکن نیست و باید در کنار اتخاذ سیاست های جامع حمایت از خانواده، اعمال مشوق های فرزندآوری و اقدامات فرهنگی و ترویجی، گره های ذهنی و شبهات موجود به نحوی علمی، مستند و کارشناسانه پاسخ داده شود. چنانکه رهبر معظم انقلاب می فرماید:بلاشک از نظر سیاست کلی کشور، کشور باید برود به سمت افزایش جمعیت؛ البته به نحو معقول و معتدل. همه اشکالات و ایرادهایی که وارد می شود - که بعضی از اشکالاتی را هم که مطرح می کنند، ما دیده ایم - قابل برطرف شدن و قابل پاسخ دادن است... یعنی همه آن گره های ذهنی ای را که وجود دارد در این زمینه، باید شما باز کنید... واقعا کار بشود، کار فکری بشود؛ عوامل کاهش جمعیت و موجبات افزایش جمعیت به نحو مطلوب و با اعتدال متناسب، درست سنجیده بشود، مطرح بشود [تا] اقناع بشوند افکار نخبگان... اگر نخبگان قبول کردند، کار سهل می شود، کار فرهنگ سازی آسان می شود.[2]
در این نوشتار، تلاش شده است به مهم ترین و رایج ترین شبهات، سوالات و گره های ذهنی که مانع اصلاح الگوی کنونی فرزندآوری خانواده ها می شود، پاسخ حلی و اقناعی ارایه شود.