نشریه پژوهش در هنر و علوم انسانی
پیاپی 40 (فروردین 1401)

اگزیستانسیالیسم از مشهورترین مکاتب فلسفی و یکی از مهمترین حرکتهای فکری قرن بیستم است که ترجمان دلهره، یاس، بدبینی و پوچی بعد از جنگهای جهانی است؛ به طوریکه تاثیرات عمیقی بر ساختار ادراک فضا در علوم مختلف چون معماری، جامعه شناسی، روانشناسی و همچنین ادبیات داشته است. هایدگر برای نخستین بار از موضوع فضا به عنوان یک اگزیستانس پرده برمیدارد و با انگاره هایی مانند "دازاین" و "»خاطره"، تعریف نوینی از رابطه ی انسان و فضا را ارایه میکند. پژوهش حاضر برآن است تا به روش توصیفی-تحلیلی و با کنکاش در یکی از شاخصترین آثار صادق هدایت؛ بوف کور، به تطبیق نگرش خاص وی در فضاسازی و خلق شخصیت؛ در تطابق با نظریه های مرتبط با مفاهیم مکان و فضای اگزیستانسیال حاکم بر عصر خود بپردازد. این پژوهش با کنکاش در یکی از شاخصترین آثار صادق هدایت؛ بوف کور، و مروری بر نقاط عطف زندگی وی، در راستای پاسخگویی به این سوالات است که معیارها و فرآیندهای فضاسازی و شخصیت سازی در آثار هدایت چگونه رویکردهای فلسفه ی اگزیستانسیالیسم را القا میکند؟ و نمود مولفه های دازاین، فضا و زیست جهان هایدگر در فضای استعاری داستانی از چه جهاتی قابل مطالعه و بررسی هستند؟

جواهرسازی سنتی ایران در چنددهه اخیر نقشمایه های مختلفی را برای ارایه به جامعه هدف خود به خدمت گرفته است. این مساله به تکنیک ساخت زیورآلات ارتباط چندانی ندارد. فرم بته جقه یا همان پیزلی، در بسیاری از تکنیک-های سنتی یکی از پر مخاطبترین نقشمایه هاست. این فرم با تنوع بسیار و سابقه ای طولانی در هنرهای ایران، یک فرم کلی شبیه درخت سرو خمیده دارد. سوال اصلی در این تحقیق آن است که نقشمایه تاریخی بته جقه در فرم کلی و عمومی خود، فارغ از تفاوت جزییات، چه جایگاه و اهمیتی در تکنیکهای مختلف جواهرسازی معاصر ایران دارد؟ و هدف از تحقیق بررسی توصیفی حضور بته جقه در جواهرسازی سالهای اخیر ایران در تکنیکهای مختلف به ویژه ملیله کاری و میناکاری است. روش انجام پژوهش توصیفی و شیوه گردآوری اطلاعات کتابخانه ای و اینترنت(پیزلی) در شکل کلی خود از پرکاربردترین نقشمایه های جواهرسازی معاصر ایران در تکنیکهای گوناگون به ویژه ملیله کاری زنجان و میناکاری اهواز است. نوع بته جقه استفاده شده در اثر، به جغرافیایی ذهنی، خلاقیت و توانایی هنرمند در طراحی و ساخت زیورآلات بستگی دارد و جزییات ممکن است در هر تکنیک تغییر کند.

فرح اصولی از جمله هنرمندان معاصر است که توانست با تلفیق سنت و مدرنیته، روح مینیاتور ایران را با ذهنیتی معاصر پیوند بزند و آثاری را خلق کند که گویی بازنمایی حال در گذشته یا گذشته در حال است. این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی است، اطلاعات این پژوهش به شیوه کتابخانه ای و تجزیه و تحلیل داده ها کیفی می باشد. ابزار گردآوری اطلاعات از منابع مکتوب، نسخه برداری از منابع آرشیوی و منابع تصویری است. پژوهش حاضر در پی یافتن این پرسش است که توجه به هنر پیشینیان در نقاشی های فرح اصولی چگونه نمود پیدا کرده است و آثار او با متن های پیشین چگونه معنا پیدا می کند؟ نتایج این پژوهش حاکی از آن است که فرح اصولی با برداشت آگاهانه از متون پیشین، اشکال خود را با نمونه های موجودش در طبیعت مطابقت داده و با توجه به معانی نمادین و اصل این عناصر به آن جنبه مثالی بخشیده است. یعنی مضمون و محتوا را به مثابه یک متن دریافت می کند و با سلیقه شخصی خود به آن روح دوباره می بخشد و در متنی دیگر عرضه می کند. فضای مینیاتورهای اصولی تعریف خاصی از مدرنیسم است که با مرزهای مشخص رنگی و بافتهای کوالژ مانندی که انجام داده است، تحول منحصر به فردی را در نقاشی معاصر ایجاد کرده است.

امروزه هنر یکی از نافذترین بیانها برای انتقال فرهنگ و دانسته های بشری میباشد و در واقع اصالتهای جوامع بستگی مستقیم به هنر دارد. در این میان معماری به عنوان یکی از هنرهای بصری، از مهمترین وسایل برای انتقال فرهنگ و هنر میباشد و هنر مجسمه سازی مقدمه ای است بر فهم آنچه معماری قادر به بیان آن نیست. معماری، علم و هنر شکل- بخشی به فضا است و مجسمه سازی هنر شکل دهی به اشیاء، و ممکن است در هر اندازه یا با هر مصالحی انجام گیرد. تبلور ایده های یک معمار و یک مجسمه ساز با حجم، عینیت یافته و بیان میشود، لذا چنانچه خاستگاه این ایده ها از سرچشمه های واحدی نشات بگیرد، بیگمان به نتایجی شبیه به هم منجر خواهد شد. در این راستا با بررسی مفاهیم مشترک میان معماری و مجسمه سازی به عنوان دو هنر بصری که در عین داشتن رابطه ای تنگاتنگ از هم دورمانده اند و همراه با آن برخی از آثار سانتیاگو کالاتراوا معمار و مجسمه ساز اسپانیایی تحلیل خواهد شد. هدف از این پژوهش شناساندن جوهره معماری و مجسمه سازی و تبیینی موثر در راستای ترویج و تثبیت فرهنگ در جامعه و همچنین تاثیرگذاری در معماری و مجسمه سازی معاصر است. روش تحقیق، توصیفی- تطبیقی و روش گردآوری اطلاعات کتابخانه ای میباشد که با روش کیفی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته اند. نتیجه این پژوهش تبیین چگونگی تاثیرگذاری هنر معماری و مجسمه سازی میباشد که به سبب عوامل درونی و بیرونی، در طول تاریخ تعاملاتی با هم داشته اند و شناسایی آنها میتواند در تعریف نظریه های جدیدتر و ارایه دستورالعملهای کاربردی مفید باشد. میتوان گفت رابطه فرم و فضا مفهوم کلی مجسمه سازی و معماری است. با بررسی آثار کالاتراوا به این نتایج دست یافتیم که وی از فرمهای ساده، کره و مکعب، حرکتهای طبیعی، حالات انسانها و حیوانات به روش قیاسی، تلفیق فرمهای آزاد هنری و شبیه به ساختار مجسمه سازی همراه با هندسه های پیچیده و مصالح مدرن استفاده میکرده است.

در معماری ایران از دیرباز تاکنون، نور یکی از دغدغه های معماران ایرانی به شمار می رفته است، چرا که ما برای ادراک فضای پیرامون خود به نور نیاز داریم. تمثیل نور پیشینهای قدیمی در باور هر ایرانی دارد و اهمیت نورگیری فضاهای معماری به ویژه نور خورشید امری آشکار است. عمل نورگیری در حمام ها به روش های مختلفی انجام میشد. در این پژوهش شناخت گونه های عناصر نورگیری در حمامهای سنتی مورد سوال است و سعی برآن است که با انتخاب تعدادی از حمام های سنتی ایران در عصر صفوی و قاجار به عنوان نمونه های موردی و بررسی مسئله نور در آنها، انواع عناصر نورگیری و روش های نورگیری در حمامهای سنتی ایران را دسته بندی کنیم. بدین ترتیب با روش پژوهش توصیفی تحلیلی با رویکرد اکتشافی و بررسی منابع مکتوب کتابخانه ای، بازدیدهای میدانی و همچنین بررسی نمونه های موردی به این نتیجه می رسیم که گونه شناسی عناصر نورگیری در حمامهای سنتی بدین صورت است که این عمل نورگیری به دو روش طبیعی و مصنوعی انجام می گردیدهاست که در روش نورگیری طبیعی از طریق سقف؛ از عناصری همچون، گلجامها، روزن های نوک گنبدها، روزن های (پنجره) ساق گنبدها و استوانه های سفالی و در دیواره برخی حمامها از پنجره و فخر مدین استفاده میشده است. همچنین از روش های دیگری مانند بازتاب نور توسط عناصری همچون، آب، سنگ و دیواره های سفیدرنگ برای روشن شدن فضای داخلی حمام بهره میبردند. در روش مصنوعی نورپردازی در حمامها از عناصری مانند چراغهای پیه سوز بهره می بردند.

تراش شیشه از شیوه های تزیین شیشه محسوب میشود که پس از ساخت بدنه، به روش سرد انجام میگیرد. که پیش از اختراع میلهدم رواج داشته است. اولین نمونه ها متعلق به دوران هخامنشیان است که در دوره ساسانی به اوج رسید، در دوران بعد از اسلام نیز مورد توجه بوده است. این پژوهش با هدف مطالعه تاثیر نقوش تراش ایرانی بر آثار هنرمندان معاصر درصدد پاسخ به این پرسش است که امروزه نقوش تراش ایرانی چه میزان در خلق آثار شیشه معاصر تاثیرگذار بوده است؟ این پژوهش براساس هدف، کاربردی و براساس ماهیت و روش، توصیفی-تطبیقی است که گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای و میدانی انجام شده است. در نتایج حاصل، میتوان گفت تراش از اصیلترین شیوه های تزیین سرد روی شیشه است که از دوره هخامنشی تاکنون در اغلب آثار ایرانی قابل مشاهده است. قبل از اسلام، تنوع و گستردگی نقوش و شیوه های اجرا در دوره ساسانی به اوج رسید و پس از اسلام در سده های پنج و شش با اندک تغییراتی در نوع طراحی نقوش تراش تداوم مییابد. نقوش تراش ایرانی تاثیرات آشکاری بر آثار هنرمندان معاصر داشته که در این پژوهش به برخی از اینان اشاره گردید. بکارگیری گسترده نقوش تراش ایرانی در هنرمندان کشورهای دیگر، علیرغم هنرمندان شیشه ایرانی بسیار مشهود است.

در عصر حاضر هنر خوشنویسی یا هنر خطاطی یکی از با ارزش ترین شاخصه های شناخته شده در بین سایر هنرهای اسالمی به شمار می رود بطوریکه در مقابل سایر هنرها از جایگاه ویژه ای برخوردار است. اعتبار و شاخصه مهم و بارز این هنر علاوه بر انتقال کالم ارزشمند آسمانی مسلمانان، انتقال احساس زیبایی از طریق شکل و فرم در نگاه هر بیننده ای است. این اشکال با انتقال لطافت و انعطاف در قالب فرم های بصری احساس زیبایی را در مخاطب بوجود می آورد. تحقیق حاضر با بررسی و تحلیل مفاهیم بصری که در شکل گیری انواع خطوط خوشنویسی نقش مهمی دارند و همچنین از روش تحلیل فرم های تاثیر گزار که در انتقال احساس زیبایی به مخاطب نقش دارند، به نتایج تحقیق دست می یابد. یافته ها نشان می دهد که خطوط خوشنویسی علاوه بر خصوصیت ارزشمند نهفته در ذات معنایی کلمات، از تاثیر پذیری فرم و شکل بصری در انتقال و تاثیر بر مخاطب استفاده می کندکه همین امر بر جایگاه ویژه آن در بین سایر هنرها صحه گذاشته است.

ایوان از دوره ی پیش از مادها تا عهد ساسانی، با خصوصیاتی کم و بیش متفاوت، در سازماندهی فضاها، ارتباطات و ساختار نمای بناهای شاخص، به کار رفته است. استفاده از ایوان ستون دار از سده های نهم تا یازدهم پیش از میلاد، متداول بوده است. نمونه هایی از ایوان در خانه ها و کاخ های دوره ی هخامنشی در آپادانای شوش، پارسه و خانه های پارسوماش قابل بررسی اند. طاق زنی و ایوان سازی در هنر اشکانی را می توان در خانه های شهر نسا، شهر هترا و کاخ آشور مشاهده نمود. که نسبت به دوران پیش از خود به اوج رسیده است. ساخت ایوان در معماری درباری و دینی ساسانیان نیز رواج داشته و گنبدخانه با ته رنگ چهارگوش نیز به ایوان افزوده شده و در کلیه بناهای مهم این دوره نمود یافته و عناصر معماری دیگر را تحت الشعاع خود قرار داده است. در این مقاله سعی شده، سیر شکل گیری کالبدی ایوان در دوران ایران باستان، بالاخص در عهد مادها، هخامنشیان، پارت ها و ساسانیان مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد. در این پژوهش از شیوه ی تحقیقی، توصیفی تحلیلی استفاده شده و گردآوردی مطالب از منابع کتابخانه ای مراکز علمی و دانشگاهی و وبسایت های اینترنتی علمی پژوهشی مرتبط با موضوع تحقیق، انجام گردیده است.