فصلنامه انتظام اجتماعی
سال سیزدهم شماره 4 (زمستان 1400)

جرم «تمرد علیه مامورین انتظامی» به سبب جایگاه بزه دیدگان که مجری قانون هستند، نتایج و آثار نامطلوبی را در خصوص احساس امنیت به دنبال خواهد داشت. هدف این پژوهش، بررسی تاثیر وقوع تمرد نسبت به ماموران انتظامی بر احساس امنیت اجتماعی شهروندان است.

تحقیق حاضر از نظر هدف، کاربردی و از نظر روش کمی به صورت توصیفی - پیمایشی انجام شده است. جامعه آماری پژوهش، 135 نفر از استادان دانشگاه، شهروندان عادی، بزهکاران و بزه دیدگان و خبرگان و قضات در سال های 98 و 99 در استان فارس است. با بهره گیری از جدول کرجسی و مورگان، 101 نفر برای حجم نمونه انتخاب و تعیین شد. برای دستیابی به جامعه نمونه، از نمونه گیری خوشه ای سه مرحله ای استفاده گردید. پرسش نامه محقق ساخته برای گردآوری داده ها به کار رفت و روایی ابزار گردآوری داده ها به شکل صوری و محتوایی و پایایی آن با استفاده از آلفای کرونباخ (0/722) ارزیابی و تایید شد. برای تجزیه وتحلیل داده ها با بهره گیری از نرم افزار spss18 از آزمون های تی، تحلیل واریانس، همبستگی پیرسون و رگرسیون استفاده شد.

 این تحقیق حاکی از ارتباط مولفه های سطح آستانه تحمل (0/129=R)، قاطعیت پلیس (0/491=R)، تعاملات اجتماعی (0/229=R)، سیاست های تقنینی و قضایی (0/335=R) با احساس امنیت است، همچنین متغیرهای مستقل توانسته اند حدود 31 درصد واریانس متغیر وابسته را تبیین کنند. درمجموع مبتنی بر یافته های تحقیق، متغیرهای مستقل به صورت مستقیم بر متغیر وابسته احساس امنیت تاثیرگذارند؛ از بین متغیرهای مستقل، متغیر «تعاملات اجتماعی پلیس با مردم» با 0/166 بیشترین تاثیر و متغیر «سطح آستانه تحمل افراد» با 0/027 کمترین تاثیر را دارد.

نتایج گویای این است که تمرد نسبت به ماموران پلیس بر احساس امنیت اجتماعی شهروندان اثر نامطلوب دارد و موجب تسری حس ناامنی در سطح اجتماع می شود.

فضاهای عمومی مهم ترین بخش های شهر را تشکیل می دهند که یکی از این فضاها خیابان های شهری هستند. خیابان های شهری تجلی گاه حیات مدنی شهر و محل رخداد وقایع و فعالیت های اجتماعی شهروندان در زندگی و حیات شهری است. هدف این تحقیق ارزیابی شاخص های سلامت خیابان شهری با تاکید بر مولفه های امنیت ادراکی ساکنان است.

این تحقیق از هدف کاربردی است و به لحاظ ماهیت روش از نوع پیمایشی است، و به لحاظ شیوه تحلیل داده ها، توصیفی تحلیلی است. جامعه آماری شهروندان منطقه 4 شهرداری تهران و تعداد نمونه بر اساس فرمول کوکران، 250 نفر است که از نوع نمونه گیری تصادفی سیستماتیک سهمیه ای می باشد. اطلاعات از طریق پرسشنامه با طیف لیکرت جمع آوری گردید. روایی پرسشنامه بر اساس اعتبار محتوایی سنجیده شده است و به تایید اساتید و متخصصین حوزه مدیریت شهری و امنیت ادراکی رسیده و پایایی آن از طریق روش آلفای کرونباخ به میزان  0.756 تایید شد. تجزیه وتحلیل داده ها از طریق آزمون های تحلیل عاملی و رگرسیون و فریدمن با نرم افزارهای Spss ,Lisrel,  انجام شد.

از طریق آزمون تحلیل عاملی تاییدی مولفه های 8 گانه تحلیل سلامت خیابان های شهری با تاکید بر مولفه های امنیت ادراکی ساکنان منطقه 4 شهرداری تهران شناسایی شدند و  با میزان بار عاملی بالای 0.4 تایید شدند. با آزمون رگرسیون و میزان ضریب تعیین تعدیل شده مشخص شد، شاخص های تحقیق به میزان 53%  درصد واریانس امنیت ادراکی  را پیش بینی می کند و بر اساس آزمون رگرسیون؛ مولفه ی آسایش بصری و محیطی بالاترین تاثیر را بر روی امنیت ادراکی ساکنان منطقه 4 دارد (beta=0.779). اولویت بندی های مداخله در تحلیل سلامت خیابان های شهری با تاکید بر مولفه های امنیت ادراکی ساکنان در منطقه 4 شهرداری تهران به ترتیب آزمون رتبه بندی فریدمن عبارت اند از:آسایش بصری و محیطی (1.28)، سرزندگی (1.87)، مولفه ی خوانایی (1.96) مولفه ی اندازه و فرم فضا(2.10)میزان سازگاری با محیط (2.59)،مولفه ی کالبدی (2.70) آلودگی های دیداری و شنیداری (2.83) احساس تعلق (2.94).

 مولفه های آسایش بصری و محیطی، سرزندگی، خوانایی، اندازه و فرم فضا، میزان سازگاری با محیط، امنیت کالبدی آلودگی دیداری و شنیداری، احساس تعلق؛ بر امنیت ادراکی ساکنان و سلامت خیابان های شهری تاثیر مثبت دارند. می توان نتیجه گرفت با ارتقا هریک از این مولفه ها؛ امنیت ادراکی و به تبع آن سلامت خیابان های شهری منطقه 4 را افزایش می یابد.

قاچاق انسان یکی از سهمگین‌ترین و خطرناک‌ترین جنایاتی است که بشر در طول تاریخ بر هم نوع خود روا می‌دارد، در حقیقت رفتاری مخالف کرامت انسانی بوده و ارتکاب آن نقض حقوق بشر است. هدف پژوهش حاضر، ارایه الگوی مبارزه با قاچاق انسان با استفاده از رویکرد سیستم نرم است.

پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی، از حیث ماهیت، توصیفی - تحلیلی است و از نظر روش، کیفی است. مشارکت‌کنندگان حاضر در پژوهش شامل خبرگان دانشگاهی هستند که با توجه به اصل کفایت نظری و نمونه‌گیری هدفمند، چهارده نفر به‌عنوان اعضای نمونه انتخاب شد. ابزار گردآوری داده‌ها، مصاحبه نیمه‌ساختاریافته بود که روایی و پایایی آن با استفاده از ضریب CVR و کاپای کوهن مورد تایید قرار گرفت. از طرفی برای تحلیل داده‌های به‌دست‌آمده از رویکرد سیستم نرم بهره گرفته شده است.

 یافته‌ها حکایت از آن دارد که با استفاده از رویکرد سیستم نرم، ضمن ارایه تعاریف ریشه‌ای از پدیده قاچاق انسان، الگوی مفهومی آن نیز تشریح شد. همچنین نتایج نشان می‌دهد که «تجدیدنظر و بازنگری در قوانین و مقررات، هوشمندسازی پلیس، نهادها و سازمان‌های ذی‌ربط» جزو راهبردهای مهم در مبارزه با قاچاق انسان است.

 قاچاق انسان یکی از خطرناک‌ترین جنایاتی است که بشر بر هم نوع خود روا می‌دارد؛ بنابراین، ریشه‌یابی آن، تدوین الگوی مناسب و همچنین ارایه راهکارهای مطلوب می‌تواند گامی مهم و موثر درزمینه کاهش این معضل اجتماعی باشد.

یکی از دغدغه های اصلی همه دولت ها، نهادینه کردن قانون در ساختار اداری است؛ اما در واقعیت و متناسب با وضعیت کشورها، همواره میزانی از قانون گریزی وجود دارد. هدف اصلی پژوهش حاضر، بررسی عوامل زمینه ساز قانون گریزی در ادارات شهر اهواز است.

این پژوهش از نظر هدف، کاربردی بوده و در زمره پژوهش های کیفی قرار می گیرد. افراد مورد مطالعه، کارمندان اداری شهر اهواز در 1399 بوده که از طریق روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شده اند. ابزار جمع آوری اطلاعات، مصاحبه نیمه ساختاریافته بود و داده های حاصل از مصاحبه بر مبنای روش تحلیل مضمون مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت.

 در فرایند تحلیل بر مبنای مضامین پایه، ده مضمون سازمان دهنده تعاملات درون قومی، حمایت گری قومی، نظارت شکلی، ضعف در برخورد با افراد متخلف، تغییر ارزش های مرتبط با قانون مندی، فشار قانون گریزی، بی علاقگی شغلی و بی تفاوتی به منافع سازمانی به دست آمد؛ که درنهایت چهار مضمون فراگیر «شبکه روابط قومی، ضعف نظارت سازمانی، کاهش قبح قانون گریزی و ضعف تعهد سازمانی» به عنوان عوامل زمینه ساز در ایجاد قانون گریزی مشخص شدند.

با توجه به دیدگاه کارمندان درباره عوامل زمینه ساز قانون گریزی باید از طریق مداخلاتی همچون «حاکم نمودن مناسبات شهروندی در سطح جامعه، تقویت نظارت سازمانی در بعد کمی و کیفی، تقویت ارزش های همسو با قانون مندی و نهادینه کردن مدیریت علمی» قانون مندی را در بین کارمندان افزایش داد

پس از ورود پاندمی کرونا به ایران، گزارش های غیررسمی از افزایش خشونت خانگی حکایت داشت. ناظر براین مسیله، پژوهش حاضر تلاش کرده تا وضعیت خشونت خانگی علیه همسران را ارزیابی نماید.

پژوهش با روش کمی و به شیوه پیمایش انجام شده است. جامعه آماری، همه شهروندان ساکن شهر بندرعباس در سال 1399 و حجم نمونه برابر با 384 نفر بوده است. با توجه به شرایط کرونا، از پرسش نامه آنلاین به منظور جمع آوری داده ها استفاده شد. بدین منظور با استفاده از سامانه پرس لاین، لینک پرسش نامه مذکور ایجاد و به مدت یک ماه در شبکه های اجتماعی مجازی (از قبیل واتس اپ، تلگرام، سروش، آی گپ و...) پخش شد و درنهایت به منظور افزایش دقت و توزیع مناسب در مناطق سه گانه شهر بندرعباس،  653 پرسشنامه ی تکمیل شده در سامانه مذکور، مبنای ارزیابی و تحلیل داده ها قرار گرفت. روایی پرسشنامه به لحاظ صوری و محتوایی توسط خبرگان و پایایی آن با ضریب آلفای کرونباخ (0.78) تایید گردید. برای تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون های تی، پیرسون و آنالیز واریانس با استفاده نرم افزار spss انجام شده است.

 نتایج آزمون نشان می دهد که میانگین خشونت علیه زنان برابر با 5.22 و میانگین خشونت علیه مردان برابر با 5.69 بوده است که حاکی از خشونت بیشتر علیه مردان است. همچنین ضریب همبستگی پیرسون بین سرمایه فرهنگی و دین داری با خشونت خانگی علیه همسران، به ترتیب برابر با 0/229- و 0/277-  می باشد. خشونت خانگی برحسب سن، تحصیلات، درآمد، تعلق طبقاتی، تعداد فرزندان و طول مدت ازدواج متفاوت است.

فارغ از اینکه خشونت خانگی علیه مردان را ذیل تحولات نهادی خانواده و نقش های جنسیتی تحلیل کرد یا آن را پدیده ای مقطعی و صرفا مرتبط با بحران کرونا برشمرد، ملاحظه ی اشکال نوظهور خشونت خانگی، امری راهگشا خواهد بود. افزون بر این، خانواده هایی که از سرمایه فرهنگی و دینداری بالاتری برخوردار بوده اند، خشونت کمتری را تجربه کرده اند و این مهم، می تواند در سیاستگذاری های معطوف به خانواده، مطمح نظر قرار گیرد.

امروزه به علت تغییرات روز افزون که در همه جوانب زندگی بشر روی می دهد، ضرورت یک نهاد انتظام بخش هوشمند که تغییرات همه شیونات زندگی اجتماعی را رصد نموده و فراخور آن اقدامات لازم را به عمل می آورد، بیش از پیش احساس می شود. لذا پژوهش حاضر با هدف طراحی مدل هوشمندسازی جامع پلیس با استفاده از نظریه داده بنیاد انجام پذیرفت.

  این پژوهش از نوع پژوهش های کیفی است که از نظر هدف کاربردی و از حیث نحوه گردآوری داده از نوع مطالعات توصیفی است. جامعه آماری پژوهش فرماندهان و مدیران سطوح مختلف در سازمان نیروی انتظامی استان لرستان هستند که با استفاده از روش نمونه گیری گلوله برفی انتخاب شده اند. ابزار گردآوری اطلاعات در پژوهش حاضر مصاحبه است و پرسشنامه است. برای بررسی روایی و پایایی ابزار، از مدل کرسول به همراه روایی محتوایی و پایایی درون کدگذار میان کدگذار بهره گرفته شد. همچنین در این پژوهش، برای تحلیل داده ها از روش نظریه داده بنیاد و تکنیک دلفی استفاده شد. پس از جمع آوری اطلاعات با استفاده از نرم افزار Atlas.ti و با بهره گیری از روش کدگذاری و بر اساس رویکرد نظریه داده بنیاد با روش استراوس و کوربین، داده ها تحلیل و مدل پژوهش تدوین و سپس با روش دلفی اعتباریابی مدل انجام شد.

یافته های پژوهش مشتمل بر ارایه مدل هوشمندسازی پلیس بوده و مدل در قالب نظریه داده بنیاد تدوین شده است. این مدل نشان می دهد که پلیس چگونه می تواند با پیاده سازی طرح هوشمندسازی، در برقراری امنیت اجتماعی، توسعه نظم اجتماعی، بهبود امنیت روانی شهروندان، مقابله سایبری با مجرمان، توسعه اقدامات پیشگیرانه، شناسایی شیوه های جدید جرم و جنایت، هوشمندسازی تجهیزات و فرایندهای کاری و تربیت نیروی متخصص و کارآمد به نحو اثربخش تری فعالیت نماید.

در این پژوهش مدل هوشمندسازی پلیس بر اساس سه محور هوشمندسازی منابع انسانی، هوشمندسازی ساختاری و تکنولوژیکی و هوشمندسازی استراتژیک ارایه شده است. بر این اساس، سازمان ناجا در جهت هوشمندسازی پلیس باید با استفاده از راهبردهایی دقیق، برنامه های هوشمندسازی منابع انسانی، هوشمندسازی ساختاری و تکنولوژیکی و هوشمندسازی استراتژیک را ارایه و علاوه بر فراهم سازی ساختار و تکنولوژی لازم، کارکنان ستادی و عملیاتی نیروی انتظامی را در جهت موفقیت طرح هوشمندسازی آماده نماید.

 با توجه به ابعاد گسترده و گوناگون جرایم فضای مجازی، انجام تحقیقات و مطالعات عمیق در خصوص پیشگیری از این گونه جرایم ضروری است. تحقیق حاضر با هدف بررسی جامعه شناختی تاثیر فضای مجازی درارتکاب جرم جوانان و نوجوانان انجام یافته شد.

 این تحقیق به لحاظ هدف، کاربردی و از نظر ماهیت و روش بررسی، از نوع تحقیقات توصیفی- تحلیلی و از نظر روش گردآوری اطلاعات نیز از نوع پیمایشی  می باشد. جامعه آماری این تحقیق شامل تمامی جوانان و نوجوانان 12 تا 29 سال مرتکب جرایم اینترنتی و زندانی در زندان‏ ها و کانون های اصلاح و تربیت استان سیستان و بلوچستان بوده است. با توجه به در دست نبودن حجم کل جامعه آماری، حجم نمونه به طور تقریبی300 نفر محاسبه گردید که به روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای، انتخاب شدند. داده ها در دو سطح آمار توصیفی و استنباطی با بهره گیری از آزمون کولموگروف – اسمیرنف،  آزمون همبستگی پیرسون و اسپیرمن، تی نمونه مستقل، و رگرسیون چندگانه و با نرم افزار Spss22 مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند.

 بین متغیرهای میزان استفاده از فضای مجازی(800/0=p)، اعتیاد به فضای مجازی(003/0=p)، عدم وجود نظارت و کنترل در فضای مجازی(003/0=p)و گمنامی و ناشناس بودن در فضای مجازی(001/0=p) و متغیر ارتکاب جرم جوانان و نوجوانان رابطه مثبت و معناداری وجود دارد. بین متغیر پایگاه اقتصادی و اجتماعی (200/0=p) و ارتکاب جرم جوانان و نوجوانان رابطه معناداری وجود دارد. همچنین متغیرهای پیش بین تحقیق، در مجموع حدود 32 درصد از واریانس متغیر ملاک (ارتکاب جرم) را تبیین می کنند.

 باتوجه به گسترش استفاده از فضای مجازی و ناشناس بودن افراد درآن میل به ارتکاب جرم افزایش یافته است؛ بنابراین یکی از راه های کنترل جرم وکاهش آن، نظارت برفضای مجازی است.

  تعامل پلیس با سازمان های مردم نهاد می تواند نقش به سزایی در پیشبرد ماموریت های پلیس داشته باشد؛ بر همین اساس این تحقیق با هدف بررسی تاثیر تعامل محور پلیس و سازمان های مردم نهاد بر جرم یابی انجام شده است.

این پژوهش بر اساس هدف کاربردی و ازنظر گردآوری داده ها پیمایشی است. جامعه آماری آن شامل کارکنان فرماندهی انتظامی شهرستان اصفهان و نمونه مورد مطالعه شامل 280 نفر است. ابزار گرد آوری داده ها پرسشنامه است که به روش تصادفی ساده در بین نمونه، توزیع شده است. روایی ابزار پژوهش به روش صوری و با نظر خبرگان انتظامی تایید شده و برای اندازه گیری پایایی پژوهش نیز از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شده است. تحلیل داده های پژوهش با استفاده از تحلیل عاملی با مدل سازی معادله ساختاری به وسیله نرم افزار ایموس انجام شده است.

یافته های پژوهش نشان می دهد که تعامل اطلاعات محور پلیس و سمن ها از طریق بعد مشارکت مردمی با ضریب همبستگی 1.025، بعد سرمایه اجتماعی با وزن 0.928، بعد اصلاح گری با وزن 0.850، بعد تسهیل گری با همبستگی 0.594، بعد پیشگیری با وزن 0.294 و بعد خلاقیت و نوآوری با همبستگی 0.016 بر جرم یابی موثر است.

تعامل اطلاعات محور پلیس و سمن ها در ابعاد سرمایه اجتماعی، اصلاح گری، تسهیل گری، پیشگیری و خلاقیت، تاثیر متفاوتی بر جرم یابی دارند. یافته های پژوهش با تایید تمامی فرضیه ها نشان می دهد که تعامل اطلاعات محور پلیس و سمن ها بر جرم یابی تاثیر مثبت دارد.