نشریه آبزیان دریای خزر
سال دوم شماره 1 (تابستان 1396)

در این مطالعه شناسایی و ترکیب گروه های فیتوپلانکتون، زیوپلانکتون، کفزیان و ماهیان دریاچه قلعه چای در سال 1390 انجام گردید. براساس نتایج، 27 گروه فیتوپلانکتونی شامل دیاتوم ها (10 جنس)، کلروفیتا (11 جنس)، سیانوفیتا (3 جنس)، اوگلنوفیتا (2 جنس) و داینوفلاژلا (1 جنس) شناسایی گردیدند. شاخه های دیاتوم ها و کلروفیتا از نظر تعداد جنس های فیتوپلانکتون غالب بودند. از گروه زیوپلانکتون 23 جنس از 4 شاخه شامل Arthropoda (کوپه پودا 2 جنس و کلادوسرا 2 جنس)، Protozoa (5 جنس)، Rotatoria (14 جنس) شناسایی شدند. بیشترین گروه متعلق به شاخه Rotatoria بوده است. شش گروه Ephemeroptera ,Chironomidae , Heptagenidae , Beatidae ,Simulidae, Tubificidae و Hydropsychidae در بررسی کفزیان دریاچه قلعه چای مشاهده شدند. در بررسی ماهیان، 9 گونه ماهی از خانواده های Cyprinidae (8 گونه) و Nemacheilidae (1 گونه) مورد شناسایی قرار گرفت. از بین این ماهیان، چهار گونه ی مروارید ماهی قفقاز (Alburnus atropatenae) ، سس ماهی کورا (Barbus lacerta)، سیاه ماهی معمولی (Capoeta capoeta) و رفتگرماهی (.Oxynoemacheilus sp) از ماهیان بومی منطقه بوده اند. براساس یافته ها گروه های پلانکتونی شناسایی شده دریاچه قلعه چای بیانگر دارا بودن کیفیت آب نسبتا پاکیزه می باشد ضمن این که جمعیت ماهیان غیربومی رو به افزایش بوده که می تواند باعث افزایش سطح تروفی دریاچه گردد.

ددر دو دهه گذشته مدیریت آلودگی منابع آبی به خصوص انواع پرخطر، بسیار مورد توجه قرار گرفته و روش های مختلف از جمله رسوب دهی، تبخیر، تبادل یونی و... به منظور خارج نمودن این مواد تکوین یافته است. از معایب این روش ها می توان به پر هزینه بودن، عدم دسترسی به برخی مواد شیمیایی و مشکلات زیست محیطی ثانویه متعاقب مصرف برخی مواد پالاینده اشاره نمود. در این بررسی از ریزجلبک ها موجودات میکروسکوپی با قابلیت تجمع، جذب، متابولیزه یا حتی حذف ترکیبات سمی از محیط پیرامون که به وفور در طبیعت یافت می شوند، به عنوان جایگزین پالاینده ها در حذف فلزات سنگین، بهبود بخش پساب صنایع، کاهنده ترکیبات شیمیایی سمی و پاک کننده و خالص کننده آب استفاده شده است. همچنین از این میکروجلبک ها می توان در برطرف نمودن آلودگی های نفتی و سموم کشاورزی استفاده نمود. روش حذف انواع آلاینده به ترکیبات فعال یا پلی ساکارید های موجود در پیکره این موجودات باز می گردد

جهت بررسی وضعیت صید و ذخایر ماهی کیلکای معمولی از اطلاعاتی که توسط ادارات کل شیلات مازندران و گیلان طی سالهای 94- 1375 جمع آوری شده است استفاده شد. صید کیلکای معمولی از 1000 تن در سال 1375 به 13000 تن در سال 1378 افزایش یافت. با کاهش صید کیلکا ، سهم صید این گونه در سال 1382 فقط 7600 تن بوده اما با تغییر جایگاه صیادی و تمرکز آن در مناطق ساحلی صید آن افزایش یافته و بین سالهای 1383 الی 1394 بطور میانگین 21000 تن از این گونه صید شده است . شاخص صید در واحد تلاش نیز طی این مدت در مجموع روند افزایشی داشته و از 07/0 تن بازاء هر شناور در شب به 6/2 تن رسید. میزان ذخایر این ماهی ابتدا از حدود 16000 تن در سال 1375 به 107000 تن در سال 1388 افزایش یافت ولی تا سال 1394 در محدوده 80 تا 100 هزار تن بوده است. صید قابل قبول بیولوژیک با رویکرد احتیاطی در پنج سال اخیر 17500 تن بوده که به معنی آنست که سطح مطلوب برداشت از ذخایر رعایت نشده است. از راهکارهای مهم در جهت صید پایدار علاوه بر رعایت سطح مطلوب قابل برداشت ، ممنوعیت ویا محدودیت صید در اعماق ساحلی وکمتر از 40 متر و استفاده از ادوات صید استاندارد (اندازه چشمه از گره تا گره مجاور 8 میلیمتر) در طول فصل صید میباشد.

آب بندان ها نمونه ارزشمندی از دانش فناوری بومی می باشند. این اکوسیستم ها آبی غیر از ذخیره سازی آب برای کشاورزی و تغذیه آبهای زیرزمینی، از دیدگاه بوم شناختی نیز به عنوان زیستگاه پرندگان و آبزی پروری از اهمیت زیادی برخوردار می باشند. در طی سال های اخیر طبیعت استان مازندران با توجه به افزایش دخالت انسان (Anthropogenic) در معرض تهاجم انواع گیاهان و جانوران غیربومی قرار گرفته است. یکی از گیاهانی که این استان را تهدید می کند، سنبل آبی (Water Hyacinth) است. متاسفانه گونه مهاجم سنبل آبی در مازندران در سال 1395 در آب بندان آغوز بن بابل مشاهده شد. سنبل آبی در ایران اولین بار در تالاب عینک رشت مشاهده شد و از یک هکتار در سال 1390 به 600 هکتار در سال 1395 رسید. سنبل آبی با نام علمی Eichhornia crassipes از تیره Pontederiaceae که بصورت لایه پوششی ضخمیم سطح آب بندان را می پوشاند. از ویژگی های آن دارا بودن برگ هایی به ابعاد 20-10 سانتی متر، قرار گرفتن برگ ها بالاتر از سطح آب در ارتفاع 50 تا 100 سانتی متر، ساقه اسفنجی و دمبرگ متورم با ریشه های پر مانند، شناور و یا فرو رفته در رسوبات قسمت های کم عمق و نیزگل آذین سنبله با 15-8 گل به رنگ بنفش کم رنگ است. سنبل آبی نه تنها سبب حذف فلور بلکه باعث نابودی فون آب بندان همانند ماهی، موجودات مرداب نیز می شود. سنبل آبی مهم ترین علف هرز آبی دنیا است و سبب هدر روی آب نسبت به سطح آزاد آب ها به میزان 13 برابر می شود. یک گیاه سنبل آبی علاوه بر تکثیر زایشی، حدود 4000 گیاهچه از طریق رویشی در یک سال تولید می کند. روش های مبارزه با گیاه سنبل آبی شامل روش میکانیکی، روش شیمیایی و روش بیولوژیک و یا ترکیبی از این روش ها می باشد.

دراین پژوهش امکان جایگزینی پودرگوشت با آرد ماهی درجیره ماهی قزل آلا رنگین کمان (Oncorhynchus mykiss) بر روی ترکیب شیمیایی لاشه وشاخص های کبدی آن مورد مطالعه قرارگرفته است. به همین منظور 4 جیره غذایی بادرصدهای مختلف پودر گوشت (با مقادیر صفر، 33، 66 و 100 درصد) درجایگزینی با آرد ماهی تهیه شد. پس ازتهیه جیره ها تعداد 216 عدد بچه ماهی بامیانگین وزن 23/0 ± 58 گرم در 4 تیمار و 3 تکرار به مدت 60 روز مورد پرورش قرار گرفتند. درهر تکرار 18 عدد به طور تصادفی رها سازی گردیدند. نتایج نشان داد که در تجزیه شیمیایی لاشه بین تیمارهای مختلف تفاوت معنی داری ازنظر میزان پروتیین مشاهده نشد (P>0.05)، اما اختلاف معنی داری در چربی بین تیمار 3 (با 100 درصد پودر گوشت) با سایر تیمارها دیده شد (P<0.05). لاشه ماهیان تیمارهای 3 (با 100% پودر گوشت) و شاهد نیز رطوبت متفاوتی با تیمارهای 1 و 2 (به ترتیب با 33 و 66 درصد پور گوشت) نشان دادند (P<0.05)؛ در حالیکه مقادیر خاکستر تمامی تیمارها با یکدیگر متفاوت بود (P<0.05). در این میان بالاترین میزان چربی لاشه در تیمار 3 و با 10/0±9/6 درصد به دست آمد (P<0.05). از سوی دیگر، همچنین اختلاف مشخصی بین شاخص های کبدی بچه ماهیان قزل آلا تغذیه شده با جیره های مختلف غذایی مشاهده شد؛ به طوریکه بین شاخص های وزن کبد (g)، نسبت وزن کبد به وزن بدن، نسبت وزن امعاء و احشاء به وزن بدن و همچنین در شاخص چربی کبدی اختلافات معنی داری بین تمامی تیمارهای آزمایش مشاهده شد (P<0.05). در این بین بالاترین نسبت وزنی امعاء و احشاء در ماهیان تغذیه شده با جیره حاوی 100 درصد پودر گوشت (با 83/13) بدست آمد. در مجموع تیمار 2 حاوی 33 درصد پودر گوشت، نسبت کارآیی پروتیین و شاخص های رشد بهتری را نشان داد. شاخص های کبدی تیمار مذکور نیز به داده های حاصل از تیمار شاهد (تغدیه شده با آرد ماهی) نزدیکتر بودند.

امروزه فعالیت های آبزی پروری اهمیت زیادی در تامین پروتیین جامع انسانی دارند، لذا به موازات این فعالیت ها، مطالعه اثرات آن بر بوم سامانه دریا ضروری به نظر می رسد. شناسایی، تعیین تراکم و زی توده جوامع بزرگ بی مهرگان کفزی در سال 94-1393در دریای خزر (منطقه کلارآباد)، به صورت ماهانه در 12 ایستگاه در سه جهت اطراف قفس های پرورش ماهی با استفاده از نمونه بردار Van Veen با سطح مقطع 0/033 مترمربع با سه تکرار انجام شد. در مجموع 9 گونه بزرگ بیمهره کفزی به همراه رده Oligochaeta شناسایی شدند. درصد تراکم گروه های غالب بزرگ بی مهرگان کفزی نسبت به کل جمعیت در طول دوره نمونه برداری به ترتیب رده پرتاران (Polychaeta) با 95/78 درصد، رده کم تاران (Oligochaeta) با 2/80 درصد، راسته کوماسه (Cumacea) با 0/54 درصد، راسته مژه پایان (Cirripedia) با 0/31 درصد، دوکفه ای ها (Bivalvia) با 0/31 درصد، جور پایان (Amphipoda) با 0/2 درصد و راسته دوبالان (Diptera) با 0/03 درصد ثبت شد. حداکثر تراکم جمعیت کل بزرگ بی مهرگان کفزی با 4107/5 عدد در مترمربع در ماه شهریور (سه ماه پس از پایان دوره پرورش) در ایستگاه شاهد و حداقل آن با 2490 عدد در مترمربع در ماه دی (اول دوره پرورش) در فاصله 5 متری از قفس ها (سایه قفس)؛ حداکثر زی توده نیز در ماه دی با 19/999 گرم در مترمربع و حداقل آن هم در ماه اسفند (اواسط دوره پرورش) با 1/68 گرم در مترمربع در سایه قفس ها مشاهده شد.