نشریه آماد و فناوری دفاعی
پیاپی 8 (زمستان 1399)

امروزه با توجه به شرایط داخلی و بین‌المللی ایران از جمله تحریم اقتصادی، ضرورت بهبود کسب وکار بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود. یکی از مهم‌ترین بخش‌های سند چشم‌انداز بیست ساله جمهوری اسلامی ایران، بخش اقتصادی آن است. برای دست یافتن به جایگاه اول اقتصادی در منطقه، می‌بایستی شاخص های کسب وکار ارتقاء یابد. شاخص تجارت فرامرزی یکی از شاخص‌های مهم برای ارزیابی وضعیت محیط کسب‌وکار و تعیین جایگاه یک کشور در مقایسه با سایر کشورهای رقیب است. در شاخص تجارت فرامرزی، ایران از رتبه 87 در سال 2007 با یک‌روند کاملا نزولی و با 66 پله سقوط به رتبه 153 در سال 2014 رسیده است؛ هدف این تحقیق ارایه راه کارهای بهبود محیط کسب وکار با تاکید بر شاخص تجارت فرامرزی و با رویکرد اقتصاد مقاومتی است. این تحقیق توسعه ای و کاربردی که با استفاده از روش‌های کمی و کیفی روش پژوهش مورد استفاده آمیخته می‌باشد. نتایج تحقیق 8 راه کار اساسی و 7 پیشنهاد برای بهبود محیط کسب وکار با تاکید بر شاخص تجارت فرامرزی با رویکرد اقتصاد مقاومتی در ج.ا.ایران را نشان می‌دهد.

پدیده خشکسالی مهم ترین بلای طبیعی که بسیاری از کشورها را تحت تاثیر خود قرار داده و باعث بروز مشکلات بسیاری ازجمله اقتصادی، اجتماعی و... شده است. هدف پژوهش بررسی کارایی 8 نمایه خشکسالی در استان‌های اصفهان، کرمان و یزد و انتخاب بهترین نمایه است. بدین منظور، با استفاده از داده‌های ماهانه و سالانه بارش طی دوره 30 ساله (2014-1985) و با استفاده از 8 نمایه خشکسالی در 20 ایستگاه هواشناسی مرکز ایران، دقت هر نمایه‌ در تعیین خشکسالی موردبررسی قرارگرفته است. پهنه‌بندی نیز در نرم‌افزار 3/9 ARC GIS برای خشک‌ترین سال طی دوره آماری و بر اساس بهترین نمایه انتخابی صورت گرفته است. برای انتخاب بهترین نمایه‌ها در مقیاس ماهانه و سالانه از سنجه کارآمد تقارن سال وقوع کمینه بارندگی با خشکسالی بسیارشدید در ایستگاه‌های منطقه استفاده ‌شده است. بر اساس نتایج در مقیاس ماهانه تنها نمایه SPI 6 و 12 ماهه جهت پایش خشکسالی حتی در ماه های کم باران با داده‌های صفر مواجه می‌شوند و نمایه‌های استاتیک مثل RAI و DI قادر به تعین شرایط واقعی خشکسالی نیستند. در مقیاس سالانه نمایه‌های RAI و DI در تمام ایستگاه‌ها، سال کمینه بارندگی را مطابق با خشکسالی بسیارشدید نشان داده و به‌عنوان بهترین نمایه شناخته شده اند. ضعیف‌ترین نمایه (نیچه) توانایی تعیین شدت خشکسالی را در کل منطقه موردمطالعه ندارد. در مقایسه کارایی نمایه RAI و SPI ، نمایه RAI، رخداد خشکسالی بسیارشدید را در تمام منطقه نشان داده و نمایه SPI در چند ایستگاه، توان نمایش رده خشکسالی بسیارشدید را طی دوره 30 ساله در منطقه ایران مرکزی نداشت.

آب‌وهوا به‌طور قابل‌توجهی بر امکان استفاده از نیرو های نظامی و عملیات پس ‌ازآن تاثیر می‌گذارد؛ بنابراین نیروهای نظامی باید به تجهیزات ویژه و سازگاری با شرایط محیطی توجه داشته باشند. در این پژوهش به بررسی وضعیت اقلیم دفاعی مناطق جنوب شرقی کشور با استفاده از شاخص اقلیم نظامی MCI))[1] پرداخته ‌شده و از آمار فراسنج‌های مختلف هواشناسی 16 ایستگاه همدید در منطقه در طول دوره آماری 30 ساله (2016 -1987) بهره گرفته شد. نتایج بررسی ماه‌های مختلف سال نشان داد به ترتیب مهر، آبان و آذر دارای بیشترین مطلوبیت جهت عملیات نظامی هستند، به‌طوری‌ که در ماه مهر، 4 درصد مساحت منطقه موردمطالعه دارای شرایط عالی، 22 درصد خیلی خوب و 42 درصد مساحت منطقه دارای ارزش توصیفی خوب بر اساس شاخص MCI هستند و خرداد، تیر، مرداد و شهریور بر اساس این شاخص دارای بیشترین شرایط نامناسب جهت انجام عملیات نظامی می‌باشند که در این‌ بین نیز تیرماه با ارزش توصیفی در طیف بسیار نامناسب با 44 درصد، نامناسب 20 درصد، شرایط بی‌نهایت ناخوشایند 16 درصد و غیرممکن با 4 درصد بدترین شرایط را دارد. ازنظر توزیع فصلی، پاییز و بهار بیشترین مطلوبیت اقلیمی و زمستان و تابستان نامناسب‌ترین شرایط را بر اساس این شاخص دارند. بر اساس نتایج مهم‌ترین فراسنج‌های اقلیمی موثر در وضعیت اقلیم نظامی منطقه، درجه حرارت و سرعت باد است که درصد فراوانی رخداد و تاثیرگذاری آن ها در سطح منطقه بیشتر از سایر فراسنج‌های اقلیمی است.

طرح های انتقال آب به‌ عنوان طرح های جامع برقراری عدالت اجتماعی و آمایش سرزمین، نقش مهمی در توزیع مناسب مکانی آب دارند. در پژوهش حاضر انتقال آب از سد بهشت آباد به استان اصفهان و بهینه سازی تابع هزینه خط انتقال توسط الگوریتم کلونی مورچگان مورد بررسی قرار گرفته است. به‌همین منظور یک ماتریس 10 در 10 شامل فاصله شهر ها به‌عنوان ماتریس فرومون و هزینه هر متر لوله فولادی به‌عنوان ماتریس هیوریستیک وارد نرم افزار شده است. نتایج نشان داده است که هزینه بهینه خط لوله انتقال آب به طول تقریبی 85 کیلومتر با کمک الگوریتم مورچه در حدود 4130 میلیارد ریال برآورد شده که شامل هزینه های خرید، حمل و نصب لوله های فولادی در طرح انتقال آب مذکور شده است و نقش پارامتر های اصلی الگوریتم، در سرعت بهینه سازی و تعداد تکرار ارزیابی شده است. نتایج این پژوهش حاکی از توانایی بالای الگوریتم مورچه در بهینه‌سازی تابع هدف و کمینه نمودن هزینه‌های طرح‌های انتقال آب است.

مراکز دفن پسماندهای هسته‌ای پرخطر، در عمق 300 تا 1000 متری از سطح زمین احداث می‌گردند. مناطق کویری به جهت دور بودن از مراکز جمعیت و وجود خاک‌های رسی که خواصی از قبیل شکل‌پذیری، تورم، نفوذ ناپذیری و ترمیم پذیری خودکار در صورت ترک خوردن دارند، مکان مناسبی برای نگهداری پسماندهای هسته‌ای می‌باشند. در میان انواع رس‌ها، رس بنتونیت به دلیل فراوانی آن و دارا بودن خواص مکانیکی مناسب، به عنوان لایه محافظ پسماندهای هسته‌ای مورد استفاده قرار می‌گیرد. با توجه به افزایش دما‌ی خاک اطراف مراکز دفن ‌پسماند‌های ‌هسته‌ای بر اثر افزایش عمق و تشعشعات تا مرز 115 درجه، ضرورت مطالعه رفتار مکانیکی رس در این دما نمایان می‌گردد، لذا جهت بررسی این موضوع اقدام به ارتقاء دستگاه تحکیم معمولی (با اضافه نمودن مخزن آب مجزا و المنت حرارتی) گردید. نتایج آزمایشات حاکی از این بود که تاثیر غلظت نمک به مراتب بیشتر و تعیین کننده‌تر از افزایش دما بر روی نمونه‌های بنتونیت می‌باشد. در اثر افزایش غلظت نمک، نفوذ‌پذیری رس افزایش یافته و میزان تورم بنتونیت نیز که برای ترمیم ترک‌ها حایز اهمیت است، شدیدا کاهش می‌یابد. لذا در چنین شرایطی پیشنهاد می‌گردد از لایه‌های ضخیم‌تر رس برای پوشش اطراف مخازن پسماند استفاده شود. ضمنا با توجه به تاثیر کمتر افزایش دما بر رفتار نمونه‌های رسی، در مطالعات آتی می‌توان از تاثیرات دما چشم پوشی نموده و با استفاده از تجهیزات موجود و بدون اعمال افزایش دما، اقدام به پژوهش جدید نمود.

از شاخصه‌های اصلی معماری ایرانی-اسلامی توجه به اصول اقلیمی در طراحی است. کمبود مطالعات اقلیمی پیرامون مراکز آموزشی و اهمیت آسایش و الگوهای مصرف انرژی در این ساختمان‌ها، لزوم دستیابی به راهکارهای اقلیمی قابل اجرا در معماری امروز را آشکار می‌سازد. راهکارهای اقلیمی بیان‌ شده در منابع موجود برای طراحی این مراکز به صورت کیفی و کلی و با استفاده از روش‌هایی سنتی همراه بوده اند. در این مقاله برای دستیابی به راهکارهایی ملموس و قابل اجرا (کمی) برای معماری امروزی، در ابتدا پرسشنامه‌ای بازپاسخ میان صاحب‌نظران توزیع و پاسخ‌های کسب شده بررسی و لیست اولیه راهکارها استخراج گردید. سپس برای تعیین میزان تاثیرگذاری راهکارها، با روش دلفی و با نرم‌افزار SPSS پاسخ‌ها تحلیل و لیست نهایی راهکارها الویت‌بندی شدند. در ادامه با بررسی داده‌های آب‌وهوایی 50 سال گذشته در 6 شهر کویری ایران به‌ عنوان نمونه‌هایی قابل اتکا برای این اقلیم، داده‌های موردنیاز برای تعیین منطقه ی آسایش این اقلیم بدست‌آمد. در پایان عوامل بیوکلیماتیک و راهکارهای طراحی اقلیمی، در نرم‌افزار eQUEST مدل‌سازی شدند. بدین‌صورت که با شبیه‌سازی کامپیوتری فضای یک کلاس ‌درس استاندارد برای اقلیم کویری و بیابانی، نتایج پرسشنامه و داده‌های آب‌وهوایی در نرم‌افزار نام برده اعمال و مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفتند تا بهینه‌ترین شرایط برای طراحی اقلیمی نظیر زاویه‌ی جهت‌گیری ساختمان، ابعاد و جهت پنجره‌ها، عمق و اندازه سایبان‌ها، جنس مصالح و... بدست‌آید. در پایان این نتیجه حاصل شد که با به ‌کارگیری شرایط مناسب در طراحی فضای درس می‌توان مصرف انرژی را تا 65% کاهش داد.