فهرست مطالب

مجله دانشگاه علوم پزشکی قم
سال شانزدهم شماره 10 (پیاپی 129، دی 1401)

  • تاریخ انتشار: 1402/02/07
  • تعداد عناوین: 7
|
  • هدی احمری طهران*، حسن عادلی، احمد کچویی صفحات 768-773
  • لیلا قنبری افرا*، منیره قنبری افرا صفحات 774-785
    زمینه و هدف

    استرس شغلی یکی از شایع ترین اختلالات روان پزشکی در پرستاران در پاندمی کووید-19 است. بنابراین مطالعه حاضر با هدف بررسی استرس شغلی پرستاران و عوامل مرتبط با آن در پاندمی کووید-19 انجام شد.

    روش بررسی

    مطالعه حاضر مرور سیستماتیک بوده که در تابستان 1401 با جست وجوی مقالات به 2 زبان فارسی و انگلیسی در پایگاه های اطلاعاتی اسکوپوس، پابمد، مرکز اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی، ایران مدکس، ایران داک، مگ ایران، گوگل اسکالر، وب آو ساینس و کاکرین و بدون محدودیت زمانی انجام شد. برای جست وجو از کلیدواژه های استرس شغلی، پرستار و کووید-19 در منابع فارسی و nurse و Iran ,COVID-19 job stress ,occupational stress در منابع انگلیسی توسط 2 پژوهشگر مستقل استفاده شد. مقالات شغلی در پاندمی کرونا و حیطه های مشاهده ای و مداخله ای که برروی پرستاران ایرانی انجام شده بود، بررسی شدند. در نهایت از 3860 مقاله یافت شده،  15 مقاله بررسی شدند.

    یافته ها:

     در 15 مطالعه بررسی شده استرس شغلی پرستاران در پاندمی کووید-19 در سطح بالا بود. بالاترین حیطه مربوط به حیطه تقاضا و کمترین مربوط به تغییرات از پرسش نامه استرس شغلی سلامت و ایمنی بود. اطلاعات جمعیت شناختی، شغلی، وضعیت روانی و ترک خدمت با  استرس شغلی ارتباط مثبت معنادار داشتند. همچنین استرس شغلی با با استراحت کم، مشارکت کاری، بهزیستی عاطفی، تعهد سازمانی، بهره وری پرستاران، جو سازمانی رابطه منفی معنادار دارد.  

    نتیجه گیری:

     طبق یافته های مطالعه استرس شغلی پرستاران در پاندمی کووید-19بالاست. استرس شغلی با اطلاعات جمعیت شناختی، شغلی، روانی و سازمانی مرتبط است. پیشنهاد می شود کمیته های نظارت بر استرس شغلی پرستاران با هدف کاهش این امر مهم در بیمارستان ها تشکیل شوند.

    کلیدواژگان: استرس شغلی، پرستاران، کووید-19
  • محمد زارع، زهرا تقربی* صفحات 786-803
    زمینه و هدف

    یکی از چالش های مطرح در حوزه بالین و پژوهش در ارتباط با سنجش پیامدهای مرتبط با سلامت، انتخاب ابزار اندازه گیری مناسب است. در این راستا رعایت استانداردها در طراحی و گزارش مطالعات روان سنجی ابزار یک ضرورت است؛ به علاوه پژوهشگران باید بتوانند به شکل صحیح و اصولی کیفیت روش شناسی مطالعات مربوط به روان سنجی و معرفی ابزارها را ارزیابی و نقد کنند. پیش از این، مقاله ای به زبان فارسی به معرفی شاخص های انتخاب ابزارهای اندازه گیری پرداخته بود، اما با توجه به ارایه فرم تجدیدنظرشده برای این چک لیست و اهمیت طراحی، گزارش و نقد مقالات روان سنجی ابزار، مقاله حاضر با هدف معرفی و توصیف چک لیست های تجدیدنظرشده کاسمین تنظیم شده است.

    روش بررسی

    این مطالعه از نوع مرور روایتی بود. مستندات علمی پیرامون سنجش کیفیت مطالعات روان سنجی، توسط چک لیست های کاسمین با استفاده از کلیدواژه های Psychometric و Instrument و معادل آن ها و بدون در نظر گرفتن محدودیت زمانی در بانک های اطلاعاتی ملی و بین المللی بررسی شد.

    یافته ها:

    نتایج این مطالعه در 2 بخش شامل تاریخچه چک لیست کاسمین و چک لیست های معرفی شده، ارایه شده است. تا کنون، 4 چک لیست کاسمین شامل چک لیست های خطر سوگیری، خطر سوگیری جهت ارزیابی کیفیت مطالعات با تاکید بر پایایی یا خطای اندازه گیری، طراحی مطالعه و راهنمای گزارش، معرفی شده و در دسترس قرار گرفته است.

    نتیجه گیری: 

    با توجه به نیاز به استفاده از ابزارهای معتبر و قابل اطمینان و همچنین تعدد روزافزون مطالعات روان سنجی ابزارهای سنجش پیامدهای مرتبط با سلامت، چک لیست های کاسمین می توانند با ارایه شاخص های جامع و منطقی در حیطه های طراحی، گزارش و ارزیابی کیفیت روش شناسی مطالعات، این مهم را برای پژوهشگران تسهیل کنند.

    کلیدواژگان: روان سنجی، چک لیست، سوگیری، طراحی پژوهش، گزارش پژوهش
  • زهرا سپهرمنش، افشین احمدوند*، فاطمه رسولی صفحات 804-815
    زمینه و هدف

    شیوع کووید-19 در سطح جامعه به طور قابل توجهی بر ابعاد مختلف کیفیت زندگی همه افراد تاثیر می گذارد. به ویژه کادر درمان که به خاطر تعهد شغلی شان در مواجهه با چالش های حرفه ای در خط مقدم هستند. هدف از این مطالعه، بررسی کیفیت زندگی دستیاران دانشگاه علوم پزشکی کاشان در بحران کووید-19 در سال 1400 بود.

    روش بررسی

    این مطالعه مقطعی در مورد 140 نفر از دستیاران دانشگاه علوم پزشکی کاشان در سال 1400 انجام شد.کیفیت زندگی افراد بر اساس پرسش نامه کیفیت زندگی سازمات بهداشت جهانی بررسی شد و داده ها با نرم افزار SPSS نسخه 22 پردازش و با آزمون های کای دو، من ویتنی، تی تست و تحلیل واریانس یک طرفه و آزمون کولموگروف اسمیرنوف و همبستگی پیرسون و اسپیرمن آنالیز شدند.

    یافته ها: 

    بین حیطه سلامت جسمانی با سن ، وضعیت تاهل، بیماری زمینه ای، فعالیت ورزشی هنری و سال دستیاری ارتباط معناداری از نظر آماری دیده شد (001/0>P). سلامت روانی با وضعیت تاهل، بیماری زمینه ای، فعالیت ورزشی هنری و سال دستیاری اختلاف معناداری داش (001/0>P). بین حیطه روابط اجتماعی با وضعیت تاهل، بیماری زمینه ای و سال دستیاری و حیطه سلامت محیط با جنس، وضعیت تاهل ، بیماری زمینه ای و سال دستیاری ارتباط معناداری ازلحاظ آماری مشاهده شد.

    نتیجه گیری: 

    براساس یافته های مطالعه دستیاران از سطح کیفیت زندگی مطلوبی در طول پاندمی کرونا برخودار نبودند. سلامت و بهزیستی پزشکان باید توسط مدیران و ذی نفعان حیطه بهداشت به دقت مورد توجه قرار گیرد و مطالعات آینده در جهت بهبود کیفیت زندگی و سلامت شغلی دستیاران طراحی شد.

    کلیدواژگان: کووید-19، کیفیت زندگی، دستیاران پزشکی، پزشکان
  • زهرا ایزدی*، ناصر میرازی صفحات 816-829
    زمینه و هدف

    مواد نگهدارنده شیمیایی معمولا برای جلوگیری از فساد مواد غذایی و عوامل مسمومیت زا استفاده می شوند. علی رغم افزایش ماندگاری مواد غذایی، این ترکیبات می توانند دارای اثرات مضری باشند. باقی مانده های ترکیبات شیمیایی در غذاها موجب افزایش مقاومت میکروبی می شوند. هدف اصلی تحقیق حاضر بررسی خاصیت آنتی اکسیدانی و ضدمیکروبی عصاره اتانولی به لیمو بر برخی از باکتری های گرم مثبت و گرم منفی بود.

    روش بررسی

    در این مطالعه تجربی از روش خیساندن و حلال اتانول جهت عمل عصاره گیری استفاده شد. محتوای فنول و فلاونوییدی عصاره اتانولی به لیمو اندازه گیری شد. فعالیت آنتی اکسیدانی غلظتهای مختلف عصاره با آزمون مهار رادیکالهای آزاد دی فنیل پیکریل هیدرازیل بررسی شد و با آنتیاکسیدان سنتزی بوتیل هیدروکسی آنیزول مقایسه شد. اثر ضدمیکروبی عصاره به لیمو روی باکتری های استافیلوکوک اوریوس، لیستریا اینوکوا، باسیلوس سریوس، اشرشیاکلی، سودوموناس آیروژینوزا و سالمونلا تیفیموریوم به روش های دیسک دیفیوژن، چاهک در آگار، حداقل غلظت مهارکنندگی و حداقل غلظت کشندگی تعیین شد. داده های آزمایش با استفاده از آنالیز واریانس با نرم افزار SPSS ویرایش 20 تجزیه و تحلیل شدند و مقایسه میانگین ها به روش آزمون آماری چند دامنه ای دانکن انجام شد.

    یافته ها: 

    مقدار فنول و فلاونویید اندازه گیری شده عصاره اتانولی به لیمو به ترتیب برابر 35/0±47/96 میلی گرم اسید گالیک در گرم عصاره و 42/0±07/31 میلی گرم کویرستین در هر گرم عصاره بود. میزان IC50 عصاره این گیاه 76/0±79/11 میکروگرم بر میلی لیتر تعیین شد. در حالی که این پارامتر برای آنتی اکسیدان بوتیل هیدروکسی آنیزول 29/0±16/10 میکروگرم بر میلی لیتر بود. در هر 2 روش دیسک دیفیوژن و چاهک در آگار، با افزایش غلظت عصاره به لیمو، قطر هاله عدم رشد افزایش یافت. عصاره اتانولی به لیمو در غلظت 5/12 میلی گرم بر میلی لیتر هیچ اثر مهاری بر رشد باکتری های گرم منفی نداشت. در هر 2 روش مورد بررسی عصاره به لیمو بیشترین تاثیر را بر باکتری استافیلوکوک اوریوس داشت. محدوده حداقل غلظت مهارکنندگی عصاره اتانولی این گیاه بین 8 تا 128 میلی گرم بر میلی لیتر بسته به نوع باکتری (گرم مثبت یا گرم منفی) متفاوت بود.

    نتیجه گیری:

     نتایج این پژوهش نشان داد عصاره اتانولی گیاه به لیمو دارای اثر ضدمیکروبی قوی تری بر باکتری های گرم مثبت بود. بنابراین می توان از عصاره به لیمو در صنایع غذایی و دارویی به عنوان یک ماده طبیعی ضدمیکروبی استفاده کرد. با توجه به نتایج حاصل و افزایش روز افزون مقاومت باکتری ها نسبت به آنتی بیوتیک های شیمیایی، پیشنهاد می شود با مطالعات بیشتر روی ترکیبات ضدمیکروبی این گیاه، امکان استفاده از آن برای درمان برخی از عفونت ها فراهم شود.

    کلیدواژگان: به لیمو، عصاره اتانولی، فعالیت آنتی اکسیدانی، عوامل ضد باکتریایی
  • محمد ساسانی پور، سعیده شهبازین* صفحات 830-843
    زمینه و هدف

    امروزه یکی از راهبردهای تاثیرگذار بر ارتقای کیفیت زندگی اقشار سالمند، رسیدن به هدف سالمندی موفق است که راه حل مناسبی برای کاهش مشکلات و هزینه های دوران سالمندی است. بر همین اساس، هدف این مطالعه بررسی تعیین کننده های سالمندی موفق در کلان شهر تهران است.

    روش بررسی

    مطالعه حاضر یک مطالعه کمی مقطعی است. داده ها با استفاده از اجرای پیمایش به شیوه نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای در میان 637 سالمند دارای 60 سال و بالاتر ساکن شهر تهران گردآوری شد. نمونه ها در مناطق 22 گانه شهر تهران، متناسب با حجم جمعیت سالمندان در هر منطقه انتخاب شدند. روابط دومتغیره و چندمتغیره برحسب سطح تحلیل با بهره گیری از آزمون های کای اسکویر و رگرسیون لجستیک چندگانه تجزیه و تحلیل شدند.

    یافته ها: 

    شیوع سالمندی موفق در شهر تهران  6/19درصد بود. نتایج تحلیل رگرسیون لجستیک چند متغیره بیانگر این بود که متغیرهای سن پایین تر و عدم مصرف سیگار به ترتیب با نسبت شانس 8/1 و 9/1 شانس سالمندی موفق بیشتری دارند. افراد با سطح تحصیلات ابتدایی، راهنمایی و دانشگاهی (به ترتیب با نسبت شانس 2/9 و 3/4) و نیز ورزش روزانه با نسبت شانس 4/2، احتمال سالمندی موفق بیشتری را ا زنظر آماری دارند.

    نتیجه گیری: 

    ارتقای سطح تحصیلات و بهبود سبک زندگی سالم از جمله عدم استعمال دخانیات و انجام فعالیت های بدنی، سالمندی موفق را به دنبال دارد که نیازمند برنامه ریزی بلندمدت و توجه ویژه است.

    کلیدواژگان: سالمندی موفق، تحصیلات، استعمال دخانیات، تهران
  • فرناز کیانی، فاطمه سلمانی*، مهرداد آذربرزین صفحات 844-857
    زمینه و هدف

    نارسایی مزمن کلیوی یک بیماری مزمن و ناتوان کننده است که مراقبین خانوادگی را درگیر می کند. افزایش آگاهی و توانمند کردن مراقبین بیماران می تواند در بهبود وضعیت جسمی و روانی بیمار و مراقبین آن ها تاثیر داشته باشد. این مطالعه با هدف تعیین تاثیر الگوی توانمندسازی خانواده محور بر تاب آوری مراقبین خانوادگی بیماران تحت همودیالیز انجام گرفته است.

    روش بررسی

    این مطالعه یک کارآزمایی بالینی شاهددار تصادفی است.60 نفر از مراقبین خانوادگی بیماران بخش همودیالیز بیمارستان امام خمینی (ره) کرمانشاه با روش نمونه گیری تصادفی با استفاده از جدول اعداد تصادفی انتخاب شدند. سپس با استفاده از روش تصادفی ساده به 2 گروه آزمایش و کنترل 30 نفره تقسیم شدند. ابزار اندازه گیری، شامل فرم اطلاعات جمعیت شناختی و پرسش نامه تاب آوری کونور و دیویدسون بود. جهت تجزیه وتحلیل داده های پژوهش از روش های آماری توصیفی و استنباطی و نرم افزار SPSS نسخه 18 استفاده شد.

    یافته ها: 

    نتایج آزمون تی مستقل نشان داد میانگین نمره تاب آوری قبل از مداخله بین 2 گروه آزمایش و کنترل اختلاف معنادار نداشت (29/0=P)؛ اما بعد از مداخله در گروه آزمایش به طور معناداری بیشتر از گروه کنترل بود (001/0>P). همچنین قبل و بعد از مداخله میانگین نمره تاب آوری مراقبین در گروه آزمایش تفاوت معنادار آماری داشت (001/0>P). اما در گروه کنترل اختلاف معنادار نداشت(17/0=P).

    نتیجه گیری: 

    نتایج پژوهش حاضر نشان داد الگوی توانمندسازی خانواده محور باعث افزایش تاب آوری مراقبین بیماران می شود. از این رو پیشنهاد می شود برنامه‏ریزان، طراحان و مجریان آموزش پرستاری، برنامه‏های آموزشی را به نحوی تنظیم کنند که پرستاران با میزان اهمیت پیگیری خانواده های بیماران آشنا شوند و با ارایه آموزش‏های صحیح و اصولی در جهت ارایه مراقبت های خانواده محور برای افزایش تاب آوری آن ها اقدام کنند.

    کلیدواژگان: توانمندسازی، تاب آوری، مراقبین، دیالیز کلیوی
|
  • Leila Ghanbari-Afra*, Monireh Ghanbari-Afra Pages 774-785
    Background and Objectives

    Occupational stress is one of the most common psychiatric disorders in nurses during the COVID-19 pandemic. The present study aims to investigate the occupational stress level of nurses and its related factors during the COVID-19 pandemic.

    Methods

    This is a systematic review study that was conducted in 2022 by searching for articles in both Persian and English in Web of Science, SID, Scopus, Google Scholar, Cochran, MagIran, IranDoc and PubMed databases without time limit. The used keywords were nurse, Iran, COVID-19, occupational stress, and job stress in Persian and English. Initial search yielded 3860 articles. Of these, 15 articles were finally reviewed.

    Results

    In the reviewed studies, nurses’ occupational stress during the COVID-19 pandemic was at a high level. The highest score was related to the “demands” dimension and the lowest score was related to “the changes” dimension of the health and safety executive questionnaire. Demographic, occupational, and mental factors and quitting job had a significant positive relationship with nurses’ occupational stress, while low rest, job-related affective well-being, organizational commitment, productivity, organizational climate, and knowledge had a significant negative relationship with their occupational stress.

    Conclusion

    The occupational stress of nurses is high during the COVID-19 pandemic. Occupational stress is related to demographic, occupational, psychological, and organizational factors. It is recommended to form committees to monitor nurses’ occupational stress in hospitals.

    Keywords: Occupational stress, Nurses, COVID-19
  • Mohammad Zare, Zahra Tagharrobi* Pages 786-803
    Background and Objectives

    One of the challenges in studies related to measuring patient-reported outcomes (PRO) is the selection of an appropriate measurement tool. In this regard, compliance with standards in design and reporting of psychometric studies is necessity. In addition, researchers should be able to correctly evaluate the methodological quality of psychometric studies. Considering the presentation of the revised forms for the consensus-based standards for the selection of health Measurement instruments (COSMIN) checklist, this study aims to review these checklists.

    Methods

    In this narrative review study, a search was conducted in national and international databases for articles measured the quality of psychometric studies by COSMIN checklist using related keywords in Persian and English with no time limitations. The results are presented in two sections, including the history of COSMIN checklist and the introduction of its revised forms.

    Results

    There are four COSMIN checklists, including the COSMIN Risk of Bias Checklist, the COSMIN Risk of Bias Tool (by focusing on reliability and measurement error), the COSMIN Study Design Checklist, and the COSMIN Reporting Guideline.

    Conclusion

    Considering the increasing number of psychometric studies on the PRO measurement tools, the COSMIN checklists can provide comprehensive indicators for designing, reporting, and evaluating these studies.

    Keywords: Psychometrics, Checklist, Bias, Study design, Research report
  • Zahra Sepehrmanesh, Afshin Ahmadvand*, Fatemeh Rasouli Pages 804-815
    Background and Objectives

    The prevalence of COVID-19 significantly affected different aspects of the quality of life (QoL) in people, especially the medical staff, who are at the forefront of battle against the disease. This study aims to investigate the QoL of medical residents of hospitals affiliated to Kashan University of Medical Sciences (KUMS) during the COVID-19 pandemic.

    Methods

    This cross-sectional study was conducted on 140 medical residents of hospitals affiliated to KUMS in 2021. Their QoL was assessed using World Health Organization quality of life (WHOQOL). The collected data were analyzed in SPSS software, version 22 using Chi-square, Mann-Whitney U test, t-test, one-way analysis of variance, Kolmogorov-Smirnov test, Pearson and Spearman correlation tests.

    Results

    The physical health dimension had a statistically significant relationship with age, marital status, underlying disease, sports/arts activities, and year of residency (P<0.001). The psychological health dimension had a statistically significant relationship with marital status, underlying disease, sports/arts activities, and year of residency (P<0.001). The social relationships dimension had a statistically significant relationship with marital status, underlying disease, and year of residency. The environmental health dimension had a statistically significant relationship with sex, marital status, underlying disease, and year of residence (P<0.05).

    Conclusion

    Female residents had lower QoL. The residents in pathology, neurology and infectious diseases had higher QoL, while those in psychiatry had higher scores in the psychological health dimension.

    Keywords: COVID-19, Quality of Life, Medical residents, Physicians
  • Zahra Izadi*, Naser Mirazi Pages 816-829
    Background and Objectives

    Chemical preservatives are commonly used to prevent food from quick spoiling and oxidizing. Despite their effect in increasing shelf life of foods, these compounds can have side effects. Residues of chemical compounds in foods increase microbial resistance. This study aims to investigate the antioxidant and antimicrobial properties of lemon verbena (Lippia citriodora L.) ethanolic extract against some gram-positive and gram-negative bacteria.

    Methods

    In this experimental study, The soaking method and ethanol solvent was used for extraction. Antioxidant activities of different concentrations of extract were assessed using DPPH (2,2-diphenyl-1-picrylhydrazyl) radical scavenging activity test and compared with butylated hydroxyanisole (BHA) as a synthetic antioxidant. Antimicrobial effect of extract on Staphylococcus aureus, Listeria innocua, Bacillus cereus, Escherichia coli, Pseudomonas aeruginosa and Salmonella typhimurium was determined by disk diffusion and well diffusion methods and measuring minimum inhibitory concentration (MIC) and minimum bactericidal concentration (MBC). Experimental data were analyzed in SPSS software, version 20 using analysis of variance and the mean values were compared using Duncan’s multiple range test.

    Results

    The amounts of phenols and flavonoids in the ethanolic extract of were 96.47±0.35 mg of gallic acid/g of extract and 31.07±0.42 mg of quercetin/g of extract, respectively. The half-maximal inhibitory concentration of lemon verbena extract was 11.79±0.76 μg/mL, while it was 10.16±0.29 μg/mL for BHA. In both disk diffusion and well diffusion methods, with the increase of the concentration of extract, the inhibition zone diameter increased. The ethanolic extract of lemon verbena at the concentration of 12.5 mg/mL had no inhibitory effect on gram-negative bacteria growth. In both methods, the extract had the greatest effect on S. aureus. The MIC of ethanolic extract ranged from 8 to 128 mg/mL, depending on the type of bacteria (gram-positive or gram-negative).

    Conclusion

    The ethanolic extract of lemon verbena has higher antimicrobial effects on gram-positive bacteria. Therefore, it can be used in food and pharmaceutical industries as a natural antimicrobial agent. Considering the increasing resistance of bacteria to chemical antibiotics, more studies on lemon verbena and its antibacterial compounds are needed for treating infections.

    Keywords: Lemon verbena, Antioxidants, Antibacterial agents
  • Mohammad Sasanipour, Saeedeh Shahbazin* Pages 830-843
    Background and Objectives

    Today, one of the goals to improve the quality of life (QoL) of the elderly is to achieve successful aging. This study aims to investigate the determinants of successful aging in Tehran, Iran.

    Methods

    This is a quantitative cross-sectional study. Participants were 637 older people over 60 years of age who were collected using a multi-stage cluster sampling method from 22 districts of Tehran, according to the number of older people in each district. Chi-square test and multiple logistic regression were used for analyze the collected data.

    Results

    Prevalence of successful aging in Tehran was 19.6%. The results of multivariable logistic regression analysis showed that younger people and non-smokers had a higher chance of successful aging (Odds ratio=1.8 and 1.9, respectively). Those with elementary/secondary education and further and higher education (respectively with 2.9 rand 3.4 odds ratio) and daily exercise (odds ratio=2.4) had also a higher chance of successful aging.

    Conclusion

    Improving the level of education and improving a healthy lifestyle, including not smoking and doing physical activities, leads to a successful aging, which requires long-term planning and special attention.

    Keywords: Successful aging, Education, Smoking, Tehran
  • Farnaz Kiani, Fatemeh Salmani*, Mehrdad Azarbarzin Pages 844-857
    Background and Objectives

    Chronic kidney disease is a debilitating disease that can also affect the family caregivers of patients. Increasing awareness and empowering caregivers can improve the physical and mental condition of patients and the resilience of caregivers. This study aims to evaluate the effect of an intervention based on the family-centered empowerment model (FCEM) on the resilience of family caregivers of hemodialysis patients.

    Methods

    This is a randomized controlled clinical trial. Sixty family caregivers of patients in the hemodialysis department of Imam Khomeini Hospital in Kermanshah, Iran were selected by a random sampling method using a random number table. Then, they were randomly divided into two groups of intervention (n=30) and control (n=30). The assessment tools were a demographic form and the Connor-Davidson resilience scale. Descriptive and inferential statistics were used to analyze the data in SPSS software, version 18.

    Results

    The results of independent t-test showed that the mean resilience score at baseline was not significantly different between the two groups (P=0.29). After the intervention, it was significantly increased in the intervention group compared to the control group (P<0.001). In addition, there was a statistically significant difference between pre- and post-intervention scores of  resilience in the intervention group (P<0.001), but no significant difference was found in the control group (P=0.17).

    Conclusion

    The FCEM-based intervention increases the resilience of family caregivers of hemodialysis patients. Therefore, it is recommended that the planners in nursing education should make nurses aware of the importance of providing family-centered care to hemodialysis patients’ families for increasing their resilience.

    Keywords: Empowerment, Resilience, Caregivers, Hemodialysis