نشریه اندیشه های نوین تربیتی
سال نوزدهم شماره 1 (پیاپی 67، بهار 1402)

شرایط سیاسی و اجتماعی مشروطه باعث تشویق و تشدید نگاه انتقادی، تربیتی شاعران این دوره و دوره پسامشروطه بوده است. به خاطر جایگاه جریان ساز ملک الشعرای بهار و احمد شاملو به عنوان منتقدین وضیعت اجتماعی، اخلاقی زمان اشعار ایشان برای پژوهش پیش رو انتخاب شده است. در این مقاله گردآوری داده ها به صورت «کتابخانه ای» و روش انتخاب ابیات به شیوه «هدفمند» صورت پذیرفته است. هدف از پژوهش پیش رو، بررسی اشتراکات و افتراقات آموزه های تربیتی اجتماعی در اشعار ایشان است. در همین راستا، پژوهش حاضر به شیوه «تحلیلی تطبیقی» در پی پاسخ به چگونگی نگرش این دو شاعر درخصوص شالوده های اخلاق اجتماعی: (عدالت اجتماعی، حقوق زن، جهل عمومی، آزادی، فقر، خودآگاهی اجتماعی، ظلم ستیزی و...) است. نوآوری پژوهش در این است که برای نخستین بار، دو شاعر از دو گونه و مکتب متفاوت شعری   یکی در مکتب بازگشت و دیگری در سپیدسرایی به لحاظ نگرش تربیت اجتماعی مورد مقایسه قرار می گیرند. از آنجا که غلبه وجه سیاسی اشعار شعرای این دوران، باعث در سایه ماندن وجوه دیگر (به ویژه وجه تربیتی) آن شده است؛ لذا ضروت توجه پژوهشگران به وجوه مغفول مانده اشعار مذکور، انکارناپذیر می نماید.

هدف پژوهش حاضر بررسی میزان شناخت والدین از قابلیت های روانشناختی و فیزیکی فرزندان 3 تا 6سال براساس برنامه کودک شو شبکه نسیم بود. روش پژوهش در مرحله اول کیفی (پدیدارشناسی) و در مرحله دوم توصیفی-تحلیلی و جامعه آماری پژوهش شامل تمامی قسمتهای سری سوم برنامه کودک شو شبکه نسیم در سال 1397 بود. نمونه پژوهش حاضر شامل 81 خانواده شرکت کننده در برنامه کودک شو بود. برای قابلیت های فیزیکی از سوالات اتاق بازی کودک-والد استفاده و برای قابلیت های روانشناختی با روش کلایزی 5  مفهوم کلی، علایق، روابط بین فردی، مولفه عاطفی، مولفه رفتاری و مولفه شناختی براساس سوالات مطرح شده در برنامه به دست آمد و برای تعیین اعتبار آن از روش سه سوسازی استفاده گردید. سپس بعد از کدگذاری سوالات به صورت دستی، مولفه ها براساس پاسخ درست و غلط والدین، بصورت آزمون های فراوانی و درصد و آزمون خی دو توصیف و تحلیل گردید. نتایج نشان داد در مجموع 638 سوال (561 سوال روانشناختی و 77 سوال فیزیکی) از والدین پرسیده شده است که آنها 43 درصد جواب درست و 57 درصد پاسخ نادرست به سوالات  داده اند. همچنین نتایج آزمون خی دو نشان داد بین پاسخ درست و نادرست والدین به قابلیت های کودک به جز روابط بین فردی تفاوت معناداری مشاهده شد؛ یعنی والدین به طور معناداری شناخت دقیقی از ویژگی های فیزیکی و روانشناختی فرزندان خود نداشته اند. در مجموع می توان نتیجه گیری کرد که شناخت والدین از قابلیت های فیزیکی و روانشناختی کودکان خود، پایین و ناکافی است.  بنابراین پیشنهاد می شود به والدین جهت شناخت دقیق تر از ویژگی های روانشناختی فرزندان خویش آموزش های لازم ارایه گردد.

علم تحول انسان محدود به بیان فرضیه، نظریه پردازی و بررسی تجربی نیست. بلکه فرانظریه های این علم تفسیر نتایج و کاربردهای تربیتی را نیز تحت تاثیر قرار می دهند. هدف این مقاله بررسی علم تحول انسان در پرتو فرانظریه های این علم بود. تناسب بین فرانظریه ها و نظریه ها)که مبنای سیاست گذاری های تعلیم و تربیت و کاربردهای آموزشی هستند(، از ضروریات تحول بهینه انسان است. از این رو در این مقاله با استفاده از روش توصیفی تحلیلی، انواع فرانظریه های علم تحول انسان شامل فرانظریه دو نیمه سازی دکارتی و فرانظریه فرآیندی رابطه ای مورد واکاوی قرار گرفته است. فرانظریه دونیمه سازی دکارتی، جهان هستی را در قالب قطب های دوگانه جمع پذیر ترسیم می کند، در حالی که فرانظریه فرآیندی رابطه ای، جهان هستی را به عنوان سیستمی از روابط متقابل کل و جزء، پویا و در حال تغییر ترسیم می کند. در این فرانظریه قطب ها در یکدیگر رسوخ کرده و هر قطب در عین حال که دیگری را تعریف می کند، خود نیز به وسیله دیگری تعریف می شود. همچنین، کل یک سیستم سازمان یافته از بخشها است، به نحوی که هربخش به وسیله ارتباطش با دیگر بخشها و با کل تعریف می شود. بنابراین، کل بزرگتر از جمع بخشهایش نیست، بلکه از آن متفاوت است. ناکامی فرانظریه دونیمه سازی دکارتی در تشریح پیشرفت های جدید در علم تحول انسان، نفوذ 300 ساله این فرانظریه را کاهش داده و فرانظریه فرآیندی رابطه ای در حال جایگزینی با آن است.

یکی از رفتارهای پرخاشگرانه که به طور فزاینده ای به عنوان یک مسیله مهم در مدارس به رسمیت شناخته شده است قلدری-قربانی می باشد. هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی ارایه مدلی جهت پیش بینی قربانی قلدری نوجوانان بر اساس دلبستگی به والدین و همسالان، شفقت به خود با نقش میانجی حل مشکل در نوجوانان دوره اول مقطع متوسطه (کلاس ششم تا هشتم) انجام شد. در قالب یک طرح همبستگی به شیوه مقطعی، 320 نفر از نوجوانان 12 تا 15 سال شهر تهران به روش نمونه گیری هدفمند با استفاده از فرمول کلاین انتخاب شدند، که پس از جمع آوری داده ها، تعداد 312 پرسشنامه قابل تجزیه و تحلیل بوده است و از شرکت کنندگان خواسته شد به پرسشنامه های استاندارد قلدری ایلی نویز (2001)، دلبستگی نوجوانان به والدین و همسالان آرمسدن و گرینبرگ (1987)، حل مشکل هپنر و پترسون (1982)، شفقت به خود نف (2003) پاسخ دهند. به منظور تحلیل داده از از نرم افزارهای Spss نسخه 19و Smart-PLS نسخه 3 استفاده شد. نتایج تحلیل مسیر نشان داد که 88. 7 درصد از تغییرات قربانی قلدری ناشی از تغییرات متغیرهای انواع دلبستگی و شفقت به خود است و تمامی متغیر-های مذکور (به غیر از دلبستگی پدر) تاثیر معناداری بر قربانی قلدری دارند. همچنین نتایج مرتبط با نقش میانجی گری حل مساله، نشان داد که انواع دلبستگی (به غیر از دلبستگی همسالان) و شفقت به خود از طریق حل مشکل بر قربانی قلدری نوجوانان به ترتیب 0. 047-، 0. 506- و 0. 268- اثر غیر مستقیم دارد (001/0<p). بر اساس یافته های پژوهش می توان نتیجه گرفت که حل مشکل در رابطه بین قربانی قلدری نوجوانان و انواع دلبستگی (مادر و پدر)، شفقت به خود نقش میانجی دارد. توجه به این مکانیسم ها می تواند در تدوین مداخلات پیشگیرانه و درمانی کارآمد برای نوجوان در مقابله با قربانی شدن توسط هم سالان و ابتلا به نشانه های افسردگی مفید باشد.

هدف از این پژوهش، تعیین اثربخشی آموزش ذهن آگاهی بر ظرفیت حافظه فعال کودکان نارساخوان به روش مطالعه ی موردی با طرح A-B بود. نمونه ی این پژوهش سه دختر نارساخوان پایه چهارم ابتدایی بودند که  به طور تصادفی از میان کودکانی انتخاب شدند که در سال تحصیلی 1400-1399 به مراکز مشاوره شهر شیراز ارجاع و به عنوان نارساخوان تشخیص داده شده بودند. ابزارهای پژوهش عبارت از مقیاس هوش وکسلر کودکان (1986) و آزمون حافظه فعال پیکرینگ و کثرکول (2001) بود. برنامه ذهن آگاهی به مدت ده جلسه 90 دقیقه ای آموزش داده شد. جهت تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون T زوجی استفاده شد. نتایج نشان داد که برنامه آموزش ذهن آگاهی بر تقویت ظرفیت حافظه فعال کودکان نارساخوان در سه مولفه مجری مرکزی، حلقه واج شناختی و صفحه دیداری- فضایی تاثیر معنادار داشته است. بر اساس یافته ها پیشنهاد می شود معلمان و درمانگران از تکنیک های ذهن آگاهی به عنوان یک روش مستقل یا مکمل روش-های درمانی دیگر جهت تقویت ظرفیت حافظه فعال کودکان نارساخوان استفاده کنند.

هدف پژوهش حاضر طراحی الگوی برنامه درسی تربیت شهروند بوم شناختی برای متوسطه دوره اول است. با توجه به رشد سریع بحران های بوم شناختی در عصر جدید، تربیت شهروند بوم شناختی به عنوان یکی از پارادایم های نوظهور می تواند در رفع این بحران ها نقش بسزایی ایفا کند. بدین منظور در پژوهش حاضر دو سوال اساسی مورد بررسی قرار گرفت: الگوی مطلوب برنامه درسی تربیت شهروند بوم شناختی متوسطه دوره اول از چه ویژگی هایی برخوردار است؟ الگوی پیشنهادی از منظر متخصصان تا چه میزان معتبر است؟ از روش پژوهش ترکیبی یا آمیخته استفاده شد. در روش شناسی مرحله طراحی الگو، به صورت تحلیلی- استنتاجی (سنتزپژوهی) است. در مرحله دوم برای اطمینان از کارامدی الگو از اعتبارسنجی استفاده شد. در این مرحله از روش نمونه گیری مبتنی بر نظر خبرگان یا نمونه گیری مبتنی بر فرد ماهر استفاده شد و از متخصصان و صاحب نظران برنامه ریزی درسی و صاحب نظران حوزه علوم اجتماعی و صاحب نظران و متخصصان روان-شناسی تربیتی به تعداد 18 نفر الگوی بدست آمده مورد بررسی قرار گرفت. برای تجزیه و تحلیل داده ها از شاخص های آمار توصیفی همچون فراوانی، درصد، میانگین، انحراف استاندارد و شاخص های آمار استنباطی همچون آزمون t تک گروهی استفاده شد. الگوی پیشنهادی مطلوب برنامه درسی تربیت شهروند بوم شناختی در دوره متوسطه اول بر مبنای الگوی اکر طراحی شده است که از چهار مبنای مهم دینی، اجتماعی، فلسفی و روان شناختی برخوردار است. نتایج اعتبارسنجی نشان داد که الگوی فوق از نظر متخصصان از اعتبار کافی برخوردار است و از نظر متخصصان، کلیه عناصر فوق دارای ویژگی لازم (در حد زیاد) برای دانش آموزان هستند.

پژوهش حاضر، با هدف شناسایی و تبیین پیش بایست های راهبرد یاددهی-یادگیری مساله‏محور، متناسب با ‏ویژگی های نسلی دانشجویان دوره ‏کارشناسی رشته های علوم تربیتی و علوم اجتماعی با رویکرد آمیخته ی اکتشافی (کیفی-کمی) ‏انجام شد. طرح پژوهش در بخش کیفی برمبنای نظریه ی زمینه ای و در قسمت کمی توصیفی-پیمایشی است. جامعه ی آماری در بخش کیفی، صاحب نظران در دو حوزه ی علوم تربیتی ‏و علوم اجتماعی بود که نمونه از بین آنها به صورت هدفمند و گلوله برفی تا حد اشباع اطلاعات، به تعداد 29 نفر ادامه یافت. ‏جامعه ی آماری بخش کمی نیز شامل اساتید و دانشجویان دوره ی کارشناسی از دانشکده های علوم تربیتی ‏و علوم اجتماعی دو دانشگاه تهران و اصفهان بود که نمونه از بین آنها بر اساس فرمول کوکران به تعداد 121 نفر از اساتید و 349 نفر از دانشجویان به روش نمونه گیری سهمیه ای متناسب با حجم (تخصیص بهینه) انتخاب شدند. در بخش کیفی از ابزار مصاحبه ی نیمه ساختاریافته و در بخش کمی از ابزار پرسشنامه ی ‏محقق ساخته استفاده شد. روایی محتوایی سوالات پرسشنامه و مصاحبه طبق نظر 8 تن از متخصصان و پایایی ‏پرسشنامه نیز از طریق آلفای کرونباخ با مقدار ‏90/0، مناسب برآورد شد. همچنین روایی پرسشنامه به لحاظ سازه از طریق تحلیل عاملی تاییدی توسط نرم افزار Amos 24 تایید شد. به منظور افزایش دقت و صحت داده های کیفی، چهار معیار باورپذیری، اطمینان پذیری، تاییدپذیری و انتقال پذیری ملاک عمل قرار گفت. تحلیل یافته ها در قسمت کیفی بر مبنای رویکرد تحلیل مضمون (ساختاری-تفسیری) و در قسمت کمی با استفاده از آمار توصیفی و استنباطی توسط نرم افزار spss 25 انجام شد. بر اساس یافته ها، ‏مهمترین پیش بایست های مد نظر ‏عبارتند از: «تلفیق مفاهیم درسی با مسایل واقعی زندگی»، «شناسایی و تبیین مسایل اصلی هر ‏درس»، «ارایه و بازنمایی مفاهیم درسی در قالب مسیله»، «ارایه ی تکالیف مسیله محور»، «واکاوی ‏راه حل های مختلف پیشنهادی برای هر ‏مسیله»، «تبیین موقعیت موجود و مطلوب هر مسیله ی ‏درسی»، «اولویت تلاش فکورانه بر نتیجه گرایی» و «هدایت دانشجویان در فرضیه سازی علمی و ‏‏آزمون آن». در نتیجه انگیزه مندی تحصیلی و رشد علمی دانشجویان ‏امروز منوط به کاربست مولفه های مذکور است. از این رو پیشنهاد می شود به منظور تدریس اثربخش و استفاده بهینه از ‏فرصت های آموزشی، روش های بیان شده مورد استفاده مدرسان قرار گیرد.

هدف از پژوهش حاضر، بررسی تجارب مادرانی است که فرزندانشان از آموزش مجازی در دوران کرونا بهره برده اند. روش انجام پژوهش کیفی و از نوع پدیدارشناسی است. جامعه پژوهش تمامی مادران دارای فرزند مقطع تحصیلی ابتدایی در شهر تهران می باشند که به روش نمونه گیری هدفمند 18 نفر از این مادران در پژوهش شرکت کرده اند. جهت بررسی تجربه زیسته مادران از مصاحبه ی نیمه ساختاریافته استفاده شد و تجزیه و تحلیل داده ها با تحلیل محتوای موضوعی انجام گرفت. یافته های پژوهش در چهار دسته، چالش های آموزش آنلاین (اقتصادی، زیرساختی، خانوادگی، آموزشی و تعهد حرفه ای)، معایب آموزش برخط (تکنولوژی، تحصیلی و روانشناختی)، مزایای آموزش مجازی (خانوادگی، فردی) و راهکارهای ارایه شده (تعاملی و آموزشی) حاصل شد. نتایج نشان داد، آموزش مجازی زیرساخت های لازم جهت آموزش کامل و مناسب را نداشته و بهتر است راهکارها و بسترهای مناسب را برای این نوع آموزش فراهم سازند و از خانواده ها نیز در ارتقای آموزش بهره لازم را ببرند.

مطالعه حاضر درصدد است تا به تبیین وضعیت برنامه درسی اجراشده مطالعات اجتماعی پایه ششم ابتدایی از بعد تربیت شهروندی بپردازد. روش اجرای این مطالعه آمیخته از نوع مدل «پیگیری تبیین ها» است که در مدارس دوره ابتدایی یکی از مناطق آموزش وپرورش شهر تهران انجام شد. حجم نمونه در مرحله کمی را 85 معلم و بیست کلاس درس و در مرحله کیفی 36 اطلاع رسان تشکیل دادند. روش نمونه گیری در بخش کمی، تصادفی خوشه ای یک مرحله ای و دو مرحله ای و در بخش کیفی نمونه گیری هدفمند از نوع نمونه گیری معیار است. جمع آوری اطلاعات در مرحله کمی به صورت پیمایشی و با استفاده از دو ابزار پرسشنامه محقق ساخته و مشاهده و در بخش کیفی نیز با استفاده از مصاحبه نیمه ساختمند انجام شد. برای تعیین اعتبار ابزارهای اندازه گیری از روایی محتوایی و صوری، برای تعیین پایایی پرسشنامه از ضریب آلفای کرونباخ و به منظور افزایش روایی و پایایی ابزار مشاهده از روش پیش آزمون استفاده شد. یافته ها نشان داد که برنامه درسی اجراشده مطالعات اجتماعی پایه ششم ابتدایی از بعد تربیت شهروندی با چالش های مضاعفی روبه روست که می توان آن ها را در قالب عوامل ساختاری، انگیزشی، نگرشی، مهارتی، عوامل مربوط به شرکای برنامه درسی و عوامل مربوط به منابع و امکانات دسته بندی نمود. لذا ضرورت دارد به منظور کاهش فاصله میان برنامه درسی قصد شده و اجراشده تصمیماتی در سطح کلان اتخاذ شود.

هدف این مقاله بررسی و نقد تعلیم و تربیت پساانسان گرایانه است. پساانسان گرایی، رویکردی در نقد و ارزیابی انسان گرایی یا اومانیسم می باشد. در این دیدگاه بر نقش عاملی اشیا و فناوریها و حیوانات تاکید زیادی شده است. پساانساگرایان معتقدند انسان، لزوما اشرف مخلوقات نیست و مرکز زدایی از انسان در جهان، منتج به ایجاد جهانی بهتر خواهد شد. در این پژوهش ابتدا با استفاده روش تحلیلی و تبیینی، دیدگاه پساانسان گرایی تحلیل و تبیین شده است. سپس تعلیم و تربیت پساانسان گرایانه مورد بررسی قرار گرفته و در نهایت به نقد دیدگاه های پساانسان گرایی به ویژه در تعلیم و تربیت پرداحته شده است. این پژوهش پیشنهاد می کند که بهتر است نقش ناخودآگاه انسان نیز به عنوان یک عامل در پساانسان گرایی مورد توجه باشد. پساانسان گرایایی نگاه غیر ابزاری به طبیعت دارد و انسان و طبیعت را با هم می نگرد ولی این دیدگاه، انسان را مانند و هم سطح سایر حیوانات تلقی می کند و در تعلیم و تربیت نیز نقش معلم را هم سطح عوامل دیگر در یادگیری لحاظ می کند و متفکران این رویکرد معتقدند می توان از حیوانات هم چیزهای زیادی آموخت.

هدف مطالعه حاضر ارایه مدل علی اثربخشی تدریس برخط بر اساس سواد تدریس برخط؛ نقش واسطه ای خودکارآمدی تدریس برخط بود. پژوهش حاضر کاربردی و به لحاظ جمع آوری داده ها کمی مبتنی بر رویکرد همبستگی بود. جامعه آماری کلیه اساتید دانشگاه های پیام نور در سراسر کشور بودند که بنا به خود اظهاری در یک یا چند دوره برخط در سال تحصیلی 401-1400 شرکت داشتند. حجم نمونه 350 نفر بود که به روش دردسترس انتخاب شد. از پرسشنامه های سواد تدریس برخط حافظی و یوسف وند(1401)، خودکارآمدی تدریس برخط روبینا و اندرسون(2010) و اثربخشی تدریس برخط حافظی و یوسف وند(1401) برای گردآوری داده ها استفاده شد. داده های بدست آمده با استفاده از نرم افزارهایSPSS  نسخه 24 و AMOS تجزیه و تحلیل شدند. یافته ها نشان داد که همبستگی بین سواد تدریس برخط و خودکارآمدی تدریس برخط 68/0، همبستگی بین سواد تدریس برخط و اثربخشی تدریس برخط 70/0 و ضریب همبستگی بین خودکارآمدی برخط و اثربخشی تدریس برخط 77/0 بود که در سطح معناداری01/0>P معنادار است. یافته ها همچنین نشان داد که 28 درصد از واریانس خودکارآمدی تدریس برخط و 33 درصد از واریانس اثربخشی تدریس برخط به وسیله مدل حاضر تبیین گردید. یافته ها همچنین نشان داد ضرایب مسیر سواد تدریس برخط به اثربخشی تدریس برخط، سواد تدریس برخط به خودکارآمدی تدریس برخط و خودکارآمدی تدریس برخط به اثربخشی تدریس برخط، معنادار می باشند.بنابراین و براساس نتایج مطالعه حاضر پیشنهاد می شود که مسیولین ذیربط به موضوع خودکارامدی جهت میانجی گری رابطه بین اثربخشی تدریس برخط و سواد تدریس برخط توجه خاصی داشته باشند.

در این پژوهش به منظور شناسایی فلسفه کودکی در اسناد بالادستی آموزش و پرورش ایران گفتمان های غالب در دو حوزه خطی و غیر خطی مورد بررسی قرار گرفت. از این رو جهت تحلیل نوع نگاه به کودک و برای تامین هدف مطالعه ابتدا با استفاده از روش تحلیل اسناد معتبر و روش بردی، کلیه نگرش ها از گذشته تا کنون در قالب پارادایم های سنتی و مدرنیستی در طیف های متنوع تاریخی، دینی، فلسفی و جامعه شناختی توصیف شد. در ادامه گزاره های توصیف کننده با یکدیگر مقایسه شده و در خصوص هم جواری یا عدم همجواری شباهت ها و تفاوت ها مورد بررسی قرار گرفت و در پایان؛ بخش مقایسه هم زمان رویکردها، مهمترین عامل در ابهام مفهوم پردازی فلسفه کودکی نبود تعریفی مشخص از آن و عدم توجه به هستی شناسی، ارزش شناسی و معرفت شناسی کودکی در اسناد بالادستی شناخته شد که منجر به وجود تناقضاتی در مورد نسبت رویکرد فطرت گرایی توحیدی اسناد بالادستی با رویکردهای سنتی و پست مدرنیستی گردیده است که راهکار برون رفت از آن را می توان از یک سو به فاصله گرفتن از رویکردهای خطی و از سوی دیگر به لزوم اشاره بر وجود تفاوت های آن با رویکردهای غیرخطی معطوف کرد. رابطه میانه ای که هم بر وجود تعامل میان کودک با دنیای پیرامون او و هم بر وجود ناهمترازی میان جایگاه او با بزرگسالان اشاره دارد که می توان با استفاده از رویکردهای بیناپارادایمی و رویکرد غیرخطی پیوسته کودکان را شرکایی در فرایند پژوهش و دانش تلقی نمود.