نشریه ره توشه
پیاپی 14 (تابستان 1402)

یکی از مهم ترین نکات در زندگانی اهل بیت(ع)، اهتمام به زنده نگه داشتن عاشورا و یاد و خاطره امام حسین(ع) بود. در این راستا سوگواری و تکریم رخداد عاشورا به گونه های مختلف مورد توجه آنان قرار داشت. گریستن بر آن حضرت، از نکات مهمی است که هم در روایات و هم در رفتار خاندان پیامبر(ص) در دوران مختلف دیده می شود. اگر گریستن به عنوان نماد برتر و اعلای اندوه بر مصیبت ها، بر امر مقدسی همچون سوگواری اهل بیت(ع) باشد؛ ارزش بسیاری دارد و در سوگ امام حسین(ع)، دارای فواید و آثار بسیاری در دنیا و آخرت است که در سخنان اهل بیت: به آن تصریح شده و خاندان پیامبر(ص) نیز به آن عمل کرده اند و بر مصیبت آن حضرت گریستند. نوشتار پیش رو با اشاره به فضیلت، فایده و اثر گریه کردن بر امام حسین(ع)، سیره اهل بیت(ع) در گریستن بر آن حضرت را بررسی و تبیین می کند. تاکید بر این نکته لازم است که گریه بر امام حسین(ع) همواره برای زنده نگهداشتن یاد و نام امام بوده است. در واقع یکی از مهم ترین راهکارهای زنده نگهداشتن یاد سیدالشهداء(ع)، گریه بر آن حضرت است که این مهم به خوبی در سیره اهل بیت(ع) ترسیم و اجرا شده است.

ای سایه ات فتاده به روی سرم حسین

معنای واقعی اصول الکرم حسین

لطفی که کرده ای تو به من مادرم نکرد

ای مهربان تر از پدر و مادرم حسین

یادم نمی رود که همه عزتم تویی

من پای سفره تو شدم محترم حسین

سخن از عنایات، کرامات و الطاف حضرت اباعبدالله(ع) به دوست داران و زایران و پناهندگانش به گستردگی و وسعت عالم هستی مجال می خواهد؛ چراکه عنایات آن بزرگوار در همه زمان ها و مکان ها جاری و ساری بوده است و مردم همچنان به لطف و اراده حضرت پروردگار در ادامه تاریخ، شاهد عنایات و کرامات ایشان خواهند بود. رسول مکرم اسلام (ص) فرمود: «احب الله من احب حسینا؛[1] خدای متعال دوست دارد کسی که حسین را دوست داشته باشد».
وجود انواع سختی ها و موانع راه و مشکلات برای رسیدن به کمال و رشد واقعی در این عالم، نیاز مردم به کشتی نجات را روشن تر می نمایاند. به طور کلی اگر تمسک به کرامات و عنایات اولیای الهی نباشد، خطرات زیادی در راه رسیدن به مقصد حقیقی انسان را تهدید می کند.

طی این مرحله بی همرهی خضر مکن
ظلمات است بترس از خطر گمراهی
به همین دلیل رسول گرامی اسلام (ص) فرمود: «ان الحسین مصباح الهدی و سفینه النجاه؛[2] همانا حسین چراغ هدایت و کشتی نجات است».
 
[1] . ابراهیم بن محمد جوینی، فراید السمطین، ج 2، ص 129.
[2] .هاشم بحرانی، مدینه معاجز الایمه الإثنی عشر، ج ‏4، ص 52. در منابع روایی دیگر آمده است: «إنه لمکتوب علی یمین عرش الله مصباح هاد و سفینه نجاه»: در طرف راست عرش نوشته شده است: حسین چراغ هدایت و کشتی نجات است (امین الاسلام فضل بن حسن طبرسی، إعلام الوری، ص400).

به یقین قیام امام حسین(ع)، بزرگ ترین عنایت آن حضرت به تمام انسان های آزاده در طول تاریخ محسوب می شود؛ زیرا موجب هدایت معنوی و نجات آن ها از گمراهی شد و آن وجود مقدس در این راه، از تمام هستی اش گذشت؛ چنانکه امام صادق(ع) در زیارت اربعین فرمود: «و بذل مهجته فیک لیستنقذ عبادک من الجهاله و حیره الضلاله؛[1] حسین(ع) جانش را در راه تو بذل و ایثار کرد تا بندگان را از گمراهی نجات دهد». در این مسیر علماء بیش از دیگران به این نکته آگاهند و با توسل به آن حضرت(ع)، شاهد عنایات متقابل امام حسین(ع) بوده اند. از این رو یکی از نکات برجسته در سیره علمای شیعه و راز توفیق آنان، همین ارتباط بوده است. این بزرگان همواره در تمام امور علمی و عملی به در خانه حضرت سیدالشهدا(ع) می رفتند و با عنایت ویژه آن حضرت مواجه می شدند. آنان می دانستند که در زیارت حضرت سیدالشهدا(ع) چه برکاتی نهفته است؛ چنانکه محدث عظیم الشان جهان تشیع، جعفر بن محمد ابن قولویه; در کتاب شریف کامل الزیارات می نویسد: امام باقر(ع) فرمود: «لو یعلم الناس ما فی زیاره قبر الحسین(ع) من الفضل لماتوا شوقا؛[2] اگر مردم می دانستند که در زیارت قبر حضرت حسین بن علی(ع) چه فضل و ثوابی است (و چه عنایاتی به زایر کربلا می شود)، از هیجان شوق و ذوق جان می دادند». در این مقاله به نمونه هایی از عنایات حضرت سیدالشهدا(ع) به علماء را به نظاره می نشینیم.
 
[1]. علی بن موسی ابن طاووس، اقبال الاعمال، ج 2،  ص590.
[2]. جعفر بن محمد ابن قولویه قمی، کامل الزیارات،  ج 1، ص 142.

واژه معنویت در ادب فارسی از دیرباز وجود داشته است، اما معنویت به عنوان یک اصطلاح واژه ای نوپدید است. هر چند امروزه تعاریف غیردینی از این اصطلاح رواج بیشتری یافته است، اما با توجه به بیانات رهبری(مد ظله العالی)  می توان شاهد آن بود که ایشان از واژه معنویت عبور کرده و اصطلاح معنویت را بر اساس سنت اسلامی تعریف و مفهوم سازی کرده است. هر چند معنویت در معنای واژگانی خود در مقابل مادیت است، اما اصطلاح معنویت چنانکه آیت الله خامنه ای(مد ظله العالی)  آن را به کار می گیرد، توامان با مادیت است و نه در تقابل آن. نوشتار حاضر درصدد است چگونگی ورود مقام معظم رهبری(مد ظله العالی)  در عرصه مطالعات معنویت بر اساس مبانی نظری و عملی امام خمینی; و با توجه به معارف قرآن و روایات استفاده از معنویت به عنوان یک اصطلاح جدید در منظومه فکری ایشان را بیان کند.

نذر برای امام حسین(ع) از جمله عباداتی است که به مسلمانان این امکان را می دهد تا هم زمان هم بعد توحیدی اعتقادات خود را تقویت کنند هم محبت و ولایت خود به اهل بیت(ع) را در روح و جان خود رشد دهند. افزون بر این مسلمانان با نذر در راه امام حسین(ع) و اهل بیت ایشان، به توسعه و رشد مجالس حسینی نیز کمک می کنند.
در تعریف نذر آمده است که انسان تصمیم بگیرد کار خیری را برای خدا به جا آورد یا کاری را که انجام ندادن آن بهتر است، برای خدا ترک کند.[1] نذر به مجرد نیت منعقد نمی شود و باید برای آن صیغه نذر خوانده شود؛ صیغه آن نیز عبارتی است که مفاد آن قرار دادن انجام یا ترک عمل بر عهده خود برای خداست؛ به این صورت که بگوید: «لله علی ان اصوم؛ برای خدا بر من است که روزه بگیرم». یا بگوید: «لله علی ان اترک...؛ برای خدا بر من است که... (فلان کار) را ترک کنم». ممکن است نذر با هر لفظ مترادف با «لله علی» نیز از هر زبانی منعقد شود؛ به ویژه برای کسی که زبان عربی را خوب نمی داند.[2]
 
[1]. سیدروح الله موسوی خمینی، توضیح المسایل، ج 2، ص 609.
[2]. همان، ص 124 125.

در اخلاق اسلامی، جامعه یک خانواده است که همه اعضای آن مراقب احوالات هم هستند و خود را در برابر مشکلات و نگرانی های اعضای جامعه مسیول می دانند. آنان غمخوار، همدرد و دغدغه مند یکدیگرند. در اخلاق اسلامی موضوعی با عنوان «مواسات» مورد سفارش و تاکید است که بیانگر همین احساس مسیولیت است.
مواسات از ریشه «اسو» و به معنای بخشیدن از مال خود و شریک کردن دیگران در داشته های خود است. مواسات از نظر مالی نیز در جایی است که شخص از کفاف (مورد نیاز) خود به کسی ببخشد و اگر از اضافه بر کفافش بدهد، مواسات نیست.[1] از مجموع منابع لغوی و اخلاقی چنین استفاده می شود که انسان «مواسی» کسی است که با دیگران همدردی و همراهی دارد، خود را در رنج و غم دیگران شریک می داند، با مال و جان از آن ها دفاع می کند و میان خود و دیگران فرقی نمی گذارد؛ چنانکه رسول خدا(ص) این حقیقت را چنین بیان کرده است: «انما المومنون فی تراحمهم و تعاطفهم بمنزله الجسد الواحد اذا اشتکی منه عضو واحد تداعی له سایر الجسد بالحمی والسهر؛[2] مومنان از نظر مهرورزی و عطوفت نسبت به یکدیگر مانند یک پیکرند که هرگاه عضوی از آن دچار دردی شود، سایر اعضا (از راه تب و بیداری و ناراحتی) همدردی خود را با آن عضو ابراز می دارند و به کمکش می شتابند».
 
[1]. محمد بن یعقوب فیروزآبادی، القاموس المحیط، ج 4، ص 299.
[2]. محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، ج 8، ص 227.

ادیان الهی همواره از نظر توان تبلیغی و سطح گسترش، افزون بر توفیق الهی متکی بر سه چیز بودند: «تلاش های پیامبر آن دین»، «کمک یاران» و «همکاری مردم». برخی آیات قرآن به صراحت درباره اهمیت نقش یاران در نشر دین سخن گفته اند. برای مثال خداوند در آیه 14 سوره مبارکه صف درباره دعوت حضرت عیسی(ع) از مومنان برای یاری فرموده است: «یا ایها الذین آمنوا کونوا انصار الله کما قال عیسی ابن مریم للحواریین من انصاری إلی الله، قال الحواریون نحن انصار الله؛ اهل ایمان، شما هم یاران خدا باشید؛ چنانکه عیسی مریم به حواریین (یاران خاصش) گفت: کی مرا در امر خدا یاری می کند؟ آن ها گفتند: ما یاران خداییم».
دین مبین اسلام نیز از ابتدای پیدایش همواره بخشی از موفقیت خود را مرهون یارانی بود که در شرایط خاص و به ویژه در بزنگاه ها به یاری رسول خدا(ص) شتافتند و نزد خدای متعال ارزش والایی یافتند؛ چنانکه در آیه 100 سوره توبه درباره آنان می فرماید: «و السابقون الاولون من المهاجرین و الانصار و الذین اتبعوهم بإحسان رضی الله عنهم و رضوا عنه و اعد لهم جنات تجری تحتها الانهار خالدین فیها ابدا ذلک الفوز العظیم؛ مسلمانان با سابقه اعم از مهاجرین و انصار و کسانی که به نیکی از آن ها پیروی کردند، خداوند از آن ها خشنود شد و آن ها (نیز) از او خشنود شدند و باغ هایی از بهشت برای آنان فراهم ساخته [است] که نهرها از زیر درختانش جاری است؛ جاودانه در آن خواهند ماند و این است پیروزی بزرگ». با این حال، برخی یاران رسول خدا9 چندان شناخته شده نیستند از جمله خباب بن ارت[1] یا ارقم بن ابی ارقم[2] که در شمار ده نفر نخست و پیشگام در پذیرش اسلام هستند.
قیام امام حسین(ع) در برابر حکومت ستمگر و گمراه کننده اموی نیز از وقایع ماندگار تاریخ اسلام است. در این حرکت تاریخی افزون بر شخص امام حسین(ع)، یاران آن حضرت نقش بسیار پررنگی ایفا کردند. برخی یاران ایشان در نوشته ها و منبرها از شهرت زیادی برخوردارند، اما بخشی از یاران چندان مورد اشاره نبوده اند و طبیعتا اطلاعات اندکی از آن ها وجود دارد. در این مقاله شرح حال چند نفر از این یاران کمتر شناخته شده، اطلاعاتی از زندگی و نحوه شهادت آن ها بیان می شود.
 
[1]. خباب، از یاران و مبلغان اسلام و از یاران امام علی(ع) بود. در سال 37 قمری هنگامی که امام علی(ع) برای جنگ صفین از کوفه بیرون رفت، بیمار بود. هنگامی که امام(ع) به کوفه بازگشت، خباب درگذشت و آن حضرت بر او نماز گزارد و وی را به خاک سپرد. او اولین شخصی است که وصیت کرد در نجف به خاک سپرده شود. ر.ک: نصر بن مزاحم منقری، وقعه الصفین، ص 530.
[2]. خانه وی در مکه بر دامنه کوه صفا، محل گردآمدن مسلمانان و جایی برای دعوت به اسلام بود.

از عوامل مهم و نقش آفرین در حفظ و بقای اسلام و دستیابی به قله سعادت دنیوی و اخروی، همراهی امت با ولی امر است؛ همان گونه که یاران سید الشهدا(ع) با همراهی امام شان جان تازه ای به کالبد اسلام دمیدند وبه چنان مقامی دست یافتند که امام حسین(ع) درباره جایگاه و عظمت آنان فرمودند: «من یارانی باوفاتر و بهتر از یاران خود سراغ ندارم و خاندانی نیکوتر و مهربان تر از خاندان خود ندیده ام ».[1] همچنین امت اسلامی ایران با همراهی امام خمینی; بساط چند صد ساله طاغوتیان را از کشور ایران برچیدند و پرچم اسلام ناب محمدی را به اهتزار درآوردند. امید است در عصر کنونی نیز که دوران غیبت امام عصر بقیه الله الاعظم(عج) است، با ادامه همراهی امت اسلام با نایب بر حق ایشان، حضرت آیت الله العظمی خامنه ای زمینه ظهور آن حضرت و تحقق حکومت عدل جهانی فراهم شود.
گفتنی است مراد از توفیق آن است که خداوند مقدمات وصول به مقصود را برای انسان فراهم کند: «وما توفیقی إلا بالله علیه توکلت وإلیه انیب؛[2] و توفیق من جز به خدا نیست. بر او توکل کردم و به سوی او بازمی گردم». البته توفیق الهی نتیجه اعمال خود انسان است؛ آدمی برای دستیابی به مقام توفیق باید زمینه هایی را در خویش پدید آورد و ظرفیت خود را افزایش دهد. برخی از زمینه های کسب توفیق عبارت اند از: توبه از گناهان (احقاف: 15)، توکل به خدا (قصص: 22)، دعا (نمل: 19) و هجرت (توبه: 117 و کهف: 16). پاره ای از امور نیز موجب سلب توفیق می شود؛ از جمله: تردید در حقانیت ارزش های الهی (توبه: 44 و 45)، سنگدلی (یونس: 88) و کفر ورزی (مایده: 41 و توبه: 45).
این نوشتار به مهم ترین عوامل توفیق همراهی با ولی امر می پردازد.
 
[1].  محمد بن محمد مفید، الإرشاد فی معرفه حجج الله علی العباد، ج ‏2، ص 91.
[2].  هود: 88.

قیام امام حسین(ع)، انقلاب معیار و الگوی مبارزه با ظلم و طغیان و بی عدالتی است. صف بندی و مقابله با این قیام که اوج آن در روز عاشورا به شهادت سید الشهدا(ع) انجامید، یک مقابله و جنگ ترکیبی  همه جانبه ای است که در آن از تمامی انواع جنگ استفاده شده است. در این میان جنگ شناختی که بنی امیه از سالها پیش علیه امامت و ولایت آغاز کرده بود، از حربه های بسیار موثر در برابر قیام سید الشهدا(ع) بود. این مقاله با پذیرش سهم تاثیر همه انواع روش های مقابله با قیام امام حسین(ع)، پس از بررسی مفهومی جنگ شناختی، به نمودهای جنگ شناختی مورد استفاده بنی امیه می پردازد.

همان گونه که پایبندی به ارزش های اسلامی بیانگر مراتب ایمان و باورمندی هر مسلمان  است، دفاع و مراقبت از ارزش های اسلامی همچون ولایت و ولایت مداری، حریت و آزادی، عدالت و عدالت خواهی، کرامت و کرامت جویی و نیز عفت و پوشش اسلامی در جایگاه خود نشان از تکلیف مداری هر مسلمان دارد، ولی آنچه مهم است نوع و روش و سبک مراقبت و دفاع از ارزش های اسلامی است.  در این نوشتار با تامل در سیره عملی و خطبه های حضرت سیدالشهدا(ع) پنج راهکار برای دفاع و مراقبت از ارزش های اسلامی مورد تحلیل و تبیین قرار می گیرد.

برای اینکه بشر پله های ترقی را سیر کند، به الگو نیاز دارد؛ چنانکه خدای متعال در آیه 21 سوره احزاب رسول الله(ص) را به عنوان الگو معرفی کرده است: «لقد کان لکم فی رسول الله اسوه حسنه». در برخی از موارد الگوها به زنان اختصاص دارد مانند اندازه حجاب بانوان. حضرت زهرا(س) یکی از الگوهایی است که بنا بر روایتی از امام زمان(عج)، حتی بر معصومین(ع) نیز حجت است.[1] بنابراین آن حضرت الگویی شایسته و کامل برای بانوان در عمل به وظایف اختصاصی است که از سوی خدا معرفی شده  است و در تمامی جهات زندگی و به ویژه رعایت حجاب و عفاف الگوی بانوان است. حجاب به عنوان امری فطری، مورد توجه ادیان و ملل پیش از اسلام بوده است. در ایران باستان، روم باستان، یهودیت و مسیحیت پیش از اسلام و نیز در جاهلیت عرب حجاب وجود داشته است. در جاهلیت عرب، زنان پوشش کافی داشتند؛ چنانکه علت جنگ فجار ثانی که در جاهلیت اتفاق افتاده است، مسیله حجاب است. ماجرا از این قرار بود ک دو جوان از بانویی از قبیله دیگر می خواهند تا روبند خود را کنار بزند، اما با ممانعت وی مواجه می شوند که این امر به جنگ میان دو قبیله منجر شد.[2] حتی برخی زنان عرب از جمله هند بنت صعصعه، به خود افتخار می کردند که مقنعه خود را جز در مقابل چهار نفر از بستگان محرم خود باز نکرده اند.[3]
 
[1]. محمد بن حسن طوسی، الغیبه، ص 286.
[2]. محمد بن حبیب البغدادی، المنمق فی اخبار قریش، ص 163.
[3]. عبدالملک بن محمد ثعالبی، ثمار القلوب فی المضاف و المنسوب، ص 219.

زیارت امام حسین(ع) در روز اربعین، یکی از نشانه های مومن شمرده است؛ از این رو شیعیان توجه ویژه ای به آن دارند. زیارت اربعین، فرهنگ نامه قیام کربلاست؛ زیرا در این زیارت فلسفه قیام، شخصیت و حیات جاوادنه امام حسین(ع)... بیان شده است. بنابراین شایسته و بایسته است این زیارت نامه بازخوانی شود؛ زیارت نامه ای که موجب شده است بزرگان دین، شخصیت ها و مردم در طول تاریخ با پای پیاده در سرزمین خون و شهادت حضور پیدا کنند. امروزه نیز میلیون ها انسان عاشق و دلباخته، در مراسم اربعین سرور آزادگان شرکت می کنند. نوشتار پیش رو در محور های زیر سامان یافته است.

صحیفه سجادیه کتاب «چگونه اندیشیدن، چگونه پرستیدن و چگونه زیستن» و کتاب زندگی و عمل است. این کتاب شریف که دارای 54 دعا و به مثابه دایره المعارف شیعه است، از سوی چهارمین امام شیعیان حضرت زین العابدین علی بن الحسین(ع) به ما رسیده است. اگرچه صحیفه سجادیه در قالب دعا تجلی یافته است، ابعاد و زوایای مختلفی دارد که مهم ترین ابعاد آن، بعد معرفتی و معنویت بخشی است؛ بنابراین صحیفه، تنها یک کتاب دعا نیست، بلکه کتاب جامعی است که به تبیین بنیادی ترین و ارزشمندترین حقایق الهی و انسانی (ارزش های والای اخلاقی، عرفانی، حقوقی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی) در قالب دعا پرداخته است.
این نوشتار به دو موضوع مهم در صحیفه سجادیه می پردازد: اصول اعتقادی اسلام و اصول مهم سبک زندگی اسلامی.

انتخابات دوازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی و ششمین دوره مجلس خبرگان رهبری به صورت همزمان در روز جمعه 11 اسفند 1402 برگزار خواهد شد. به همین مناسب شایسته است مبلغان گرامی با اقتدا به رهبر معظم انقلاب، حضرت آیت الله العظمی خامنه ای(مد ظله العالی)، در فرصت های مختلف تبلیغی به این رویداد مهم سیاسی بپردازند و مردم غیور و متدین ایران اسلامی را به شرکت هر چه با شکوه تردر انتخابات دعوت و ترغیب کنند. دشمنان ما از مدت ها قبل و به صورت گسترده به بحث انتخابات آخر سال پرداخته اند و می کوشند با ترفندهای مختلف انگیزه مشارکت گسترده مردم در انتخابات را کم رنگ کنند. مقام معظم رهبری در مراسم سی وچهارمین سالگرد ارتحال حضرت امام خمینی در این زمینه فرمودند: این انتخابات، انتخابات بسیار مهمی است و دشمن از همین حالا توپخانه های خودش را به طرف این انتخابات روشن کرده، مشغول بمباران انتخاباتی است که هنوز حداقل نه ماه فاصله داریم تا آن انتخابات. باید انشاءالله ملت ایران، جوانان عزیز این بیداری را، این هشیاری را، این انگیزه را، این ایمان و امید را روزبه روز افزایش بدهند و دشمن را ناکام کنند.