فصلنامه امنیت پژوهی
پیاپی 78 (تابستان 1401)

 هدف این نوشتار کالبدشکافی وجوه دفاع از طریق استنباط دلالت های دفاعی بیانیه گام دوم انقلاب به عنوان به روزترین سند بالادستی منتشر شده در کشور می باشد، بر این اساس سوال اصلی تحقیق اینگونه مطرح می شود: دلالت های دفاعی بیانیه گام دوم انقلاب کدامند؟ برای پاسخ به این سوال از روش تحلیل محتوای متن محور استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد؛ اندیشه دفاعی بیانیه گام دوم انقلاب دارای پارادایم 40 ساله بوده و صرفا دفاع سخت افزاری یک بعدی نیست بلکه دفاع چندبعدی و البته هم در حوزه سخت و هم در حوزه نرم می باشد. بر این اساس این اندیشه دفاعی دارای ابعاد ایجابی و سلبی است. راهبردهای این اندیشه دفاعی مقاومت در برابر وسوسه های دشمن، صیانت از کرامت انقلابی، دفاع از نظریه نظام انقلابی، مرزبندی با دشمن، ضربت متقابل به دشمن، دفاع از مظلومان، تسلیم ناپذیری، حضور در مرزهای رژیم صهیونیستی، حمایت از فلسطین و حزب الله و ارسال تجهیزات به نیروهای مقاومت می باشد و تهدیدهای حوزه دفاعی در بیانیه گام دوم لیبرالیسم، تحریف و دروغ پردازی، ایتلاف های منطقه ای و بین المللی دشمن و محاصره تبلیغاتی مطرح گردیده و آسیب شناسی در حوزه دفاعی شامل رکود و خموشی، افراط و تفریط، بی رحمی و خون ریز بودن، ضعف اقتصادی و عیوب ساختاری می باشد.

مطالعات امنیت به مثابه دانشی کلاسیک نخستین بار به عنوان رشته ای فرعی از درون نظریه های روابط بین الملل پدید آمد و اختراعی انگلوامریکن بود که عمر کوتاه آن به فردای جنگ جهانی دوم می رسد. مطالعات یادشده به لحاظ تبارشناختی ریشه در مکتب ریالیسم دارد و از همین رو عمده نظریه های امنیت رویکرد و ماهیتی ساختارگرایانه دارند و بیش از هر چیز بر سه اصل دولت محوری، خودیاری و بقاء بنا شده اند. با وجود این، دیری نپایید که ماهیت ساختارگرایانه نظریه های جریان اصلی به نسبت های مختلف از سوی مکاتب نوپدیدی مانند آبریستویث، پاریس و کپنهاگ به چالش کشیده شد. در همین راستا، مقاله پیش رو می کوشد با ارایه نظریه «امنیت سوژه مبنا»، صورت بندی متفاوتی از امر امنیتی ارایه کند و با برجسته سازی وجوه سوبژکتیو مفهوم امنیت بر ماهیت جامعه شناختی آن تاکید گذارد. بنا بر تعریف امنیت سوژه مبنا عیارت است از «امنیتی سازی ظرفیت سوژگی انسانی و کنشگری اجتماعی به نحوی که تحقق بعد وجودی فرد به غایت امر امنیتی بدل شود و تضمین پیش شرط های نهادی به منظور توسعه و تعمیق سوژگی تعیین کننده ماهیت و عملکرد سازوبرگ های امنیتی باشد». مقاله پیش رو می کوشد تا ارکان معناشناختی و بنیادهای جامعه شناختی این نظریه را تبیین و تشریح کند.

گرایش فزاینده به شرق در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، با تشدید تحریم های آمریکا و خروج یک جانبه از برجام، روندی پرشتاب گرفت. در این میان، کشور چین با برخورداری از قابلیت های اقتصادی و وزن ژیوپلیتیکی بالا، به قابل اتکا ترین گزینه برای مدیریت تحریم های علیه ایران تبدیل شده است؛ به گونه ای که سطح روابط میان ایران و چین به سطح راهبردی ارتقا یافته است. ازاین رو، تحقیق حاضر به تحلیل سناریوهای مرتبط با مناسبات امنیتی ایران و چین در حوزه نظامی- دفاعی پرداخته است. برای تدوین و تحلیل سناریوها در افق زمانی 2026، از روش ماتریس برنامه ریزی راهبردی (QSPM) استفاده شده است. یافته های تحقیق نشان داد که سه سناریو در مناسبات امنیتی ایران و چین وجود دارد: الف) ناکارآمدی مناسبات راهبردی با چین در حوزه امنیتی به دلیل وجود روابط راهبردی چین با آمریکا؛ ب) کارآمد بودن مناسبات راهبردی با چین در حوزه امنیتی در صورت مدیریت تحریم ها و ج) موثر بودن مناسبات راهبردی با چین در صورت برقراری روابط و ایتلاف راهبردی پایدار با کشورهای دیگر هم راستا با چین. در صورت تحقق سناریوهای ب و ج، راهبرد SO3 یعنی تقویت توانایی های نظامی ایران از بعد سخت افزاری و راهبرد WO1 یعنی هم تکمیلی قدرت منطقه ای ایران با قدرت جهانی چین به عنوان مهم ترین اولویت های راهبردی نظامی-دفاعی در روابط ایران و چین شناسایی شده اند؛ بنابراین به نظر می رسد که کارآمدی روابط راهبردی ایران و چین، درگرو مدیریت تحریم ها و هم زمان با آن، تقویت مناسبات راهبردی با کشورهای دیگر است.

امروزه، دستیابی به توسعه همه جانبه ملی، متناسب با نیازهای جامعه در ابعاد گوناگون، در صورتی امکان پذیر است که در جامعه امنیت برقرار باشد. امنیت اقتصادی چهره جدید و مهم امنیت در دنیای معاصر است که در همه سطوح فردی، اجتماعی و ملی، توجه نظریه پردازان حوزه «امنیت« را به خود جلب کرده است؛ بنابراین، امنیت اقتصادی، به یکی از مهم ترین شاخص های توسعه یافتگی کشورها تبدیل شده است. گلستان، بوستان و نصیحه الملوک، گنجینه ای ارزشمند از تجارب سعدی در حوزه مسایل اجتماعی، اقتصادی و اخلاقی هستند که امروزه می تواند در شناخت مسایل امنیت اقتصادی ایران بسیار موثر باشند؛ ازاین روی، این پژوهش، با این پرسش آغاز می شود که «آیا آموزه های امنیت اقتصادی در کتاب های گلستان، بوستان و نصیحه الملوک سعدی مطرح شده است؟» با توجه به موضوع اکتشافی ‎بودن پژوهش، در ابتدا نمی توان برای آن فرضیه ای مطرح کرد. این پژوهش از نوع پژوهش‎های بنیادین نظری و کاربردی است که به روش توصیفی-تحلیلی صورت پذیرفته و یافته‎های آن با شیوه «تجزیه وتحلیل کیفی» و با روش «استدلال استقرایی» تحلیل شده است.

امنیت مهم ترین آرمان هر کشوری تلقی می شود، که به شدت تحت تاثیر گسترش روزافزون تکنولوژی اطلاعات و تحولات علم و صنعت قرار گرفته است. این امر موجب شد که  در راستای پاسخ گویی به نیازهای جدید جوامع و متناسب با تحولات رویکرد نوین « هوشمندسازی » پا به عرصه حضور گذارد. هوشمندسازی از فن آوری های اطلاعات و ارتباطات در جهت کاهش یا حذف مشکلات پیش روی جوامع و بهبود کیفیت زندگی شهروندان بهره می برد. در این مقاله به تبیین نماگرهای هوشمندسازی موثر بر امنیت و حریم خصوصی و بررسی اجمالی این رابطه پرداخته شده است. پژوهش حاضر از نوع آمیخته می باشد. جامعه آماری بخش کیفی 18 نفر از خبرگان نیروی انتظامی بود که با آنها مصاحبه نیمه ساختار یافته انجام شد. مصاحبه ها با روش تحلیل محتوای قراردادی تجزیه و تحلیل شدند. پایایی داده ها با ضریب هولستی و روایی آنها با روش دلفی و ضریب کندال بررسی و مورد تایید قرار گرفت. بمنظور اعتبا رسنجی داده ها از معادلات ساختاری بهره گرفته شد. جامعه آماری این بخش 100 نفر از فرماندهان و نیروهای ستادی ناجا بودندکه بصورت هدف مند انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده ها پرسش نامه محقق ساخته بود که روایی آن باCVR  و CVI و آلفای کرونباخ بررسی و مورد تایید قرار گرفت. براساس یافته ها ساختمان هوشمند، دولت هوشمند، تحرک هوشمند، جامعه هوشمند، خدمات عمومی هوشمند و اقتصاد هوشمند، شش  مولفه هوشمندسازی است که بر امنیت و حریم خصوصی اثرگذار می باشند. در میان این پنج شاخص، اقتصاد هوشمند بیشترین تاثیر را بر امنیت و حریم خصوصی دارد.