نشریه مطالعات نوین برنامه ریزی شهری در جهان
سال چهارم شماره 2 (تابستان 1402)

مطالعات و بررسی های صورت گرفته بیانگر مشکلاتی چون عدم تعریف مناسب از فضاهای شخصی، فقدان محرمیت و امنیت، نبود حس تعلق یا حس مکان و ازدحام، در فضاهای دانشگاهی است. این مسیله باعث عدم کارایی و کاهش حضور موثر دانشجویان در فضاهای آموزشی می شد. تعامل و حضور اجتماعی دانشجویان در فرآیند یادگیری، ازجمله عواملی است که می تواند در کارآمدی دانشگاه ها مفید باشد. باوجوداین امروزه سطح تعاملات اجتماعی در فضاهای دانشگاهی کاهش یافته است. مطالعات انجام شده حاکی از آن است که فضا باید واجد کیفیت بصری مطلوبی باشد تا در آن تعاملات اجتماعی صورت پذیرد. ازاین رو هدف از پژوهش حاضر، شناسایی تاثر عوامل خلوت و فضای شخصی بر تعاملات اجتماعی دانشجویان است. روش تحقیق انوع توصیفی-تحلیلی است. گرد آوری اطلاعات با استفاده از منابع و اسناد کتابخانه ای صورت گرفته است. این پژوهش بر اساس هدف کاربردی و بر اساس ماهیت داده ها از نوع کیفی است.

در روزگار امروز ما مطالب معماری گذشته به همت متفکران و اندیشمندان این حوزه بسط و گسترش یافته، معماری عصر معاصر جایگاهی متفاوت از گذشته را به خود اختصاص داده و نقش مهمی در تعامل جسم و روان انسان با محیط، پیدا کرده است .اما با وجود رابطه ی عمیق محیط های انسان ساخت با کیفیت زندگی بشر، ارتباط بین مطالب و یافته های معماری و طراحی های موجود در زندگی واقعی گسسته شده است و شاهد طراحی های مشابه با تمرکز بر تجمل برای تمام اقشار جامعه با نیازهای مختلف هستیم. به جهت ارایه مطالب بیشتر در این خصوص در این مقاله با روش توصیفی-تحلیلی، مطالعه کتب و مقالات این حوزه انجام شده و به صورت چک لیستی از نکات طراحی در خصوص مسکن کم شنوایان به عنوان یک قشر خاص از جامعه نگاشته شده است. مطالب جمع آوری شده نشان دهنده این بود که مسکن این نوع افراد باید به صورتی باشد، که هم زمان در کنار رفع نیازهایشان به تسهیل استفاده ازحواس آنها از قبیل بینایی، باقیمانده شنوایی و لامسه به عنوان مهمترین حواس مورد استفاده این افراد منجرشود.

پدافند غیر عامل از جمله موضوعاتی است که در طرح های شهری و برنامه های آن در کشورهای مختلف جهان مورد توجه بوده است. این امر در حال حاضر در طرح های جامع شهری با موضوعاتی شامل مکانیابی کاربری ها و مقاوم سازی بناها در نظر گرفته شده است. در این پژوهش با ارایه روشی که در آن شهر و عناصر شهری تاثیرگذار در موضوع پدافند غیرعامل مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرند. که به دنبال کاهش خسارت و افزایش توان مقاومت در شهر با رعایت اصول پدافند غیرعامل در تاسیسات حیاتی، حساس و مهم و مدیریتی شهر است. شهر ایلام به عنوان مرکز استان ایلام، از دیگر سو قرار گیری مراکز مهم مدیریتی و تاسیسات حیاتی و مهم در این شهر از اهمیت زیادی برخودار است. این شهر علاوه بر آن به دلیل موقعیت آن در نزدیکی کشور عراق و هم زبانی با اقلیم کردستان عراق و اخیرا حضور اسراییل در این منطقه و همچنین وجود بلایای طبیعی می تواند مورد تهدیدات سیاسی و نظامی قرار گیرد. ایلام در دوران انقلاب نیز شاهد درگیری های شهری نیز بوده است. از جمله نقاطی که باعث عدم سقوط شهر شدند شامل تپه ها و پادگان شهر بود از جمله مهم ترین تپه باشگاه افسران بود. لذا با توجه مطالب ذکر شده این پژوهش به بررسی و شناخت عناصر و تاسیسات آسیب پذیر شهر ایلام با رویکرد پدافند غیرعامل پرداخته است. بر این اساس پنج معیار اصلی و یازده زیر معیار به عنوان عناصر مهم شهر ایلام فهرست بندی شده است. برای امتیاز دهی به این معیارهای از روش تحلیل سلسله مراتبی (AHP)، استفاده شده است که بیشترین میزان آسیب پذیری مربوط به معیار شریان حیاتی با امتیاز 623/0 است. این امتیازها با استفاده از نرم افزار Are Map درون یابی شده و پهنه بندی عناصر آسیب پذیر مشخص شده است. نتایج پژوهش گویای آن است که در تاسیسات شهری شهر ایلام ، اصول پدافند غیرعامل رعایت نشده است. این مراکز به طور متمرکز در کنار دیگر تجهیزات مهم و حساس قرار گرفته است و پراکنده سازی در مورد آنها صورت نگرفته است.

فناوری نوین اطلاعات و ارتباطات در حال ورود به اجتماعات انسانی است. همواره شهرها از پیامدهای نامطلوب رنج می برند. ازاین رو نهادها و شیوه های مدیریت و حاکمیت قدیمی با جهان پیچیده و به سرعت در حال تغییر در جامعه اطلاعاتی در تضاد هستند. بسیار دور از ذهن به نظر می رسد که بتوان با اتکا به شیوه های گذشته، طراحی، برنامه ریزی و مدیریت شهرها را انجام داد، ازاین رو مهم ترین راهکار برای حل مشکلات شهری در عصر جدید، انتخاب رویکرد شهر هوشمند است که با هدف به کارگیری فناوری های نوین در عرصه های مختلف محیط شهری پا به عرصه جهانی گذاشته است و می توان اذعان داشت که تاثیرات حاصل از آن در همه ابعاد شهری جلوه گر است. شهرها به طور ذاتی با چالش های پیچیده و گسترده ای که به هم مرتبط اند، مواجه هستند. در این میان رشد شتابان شهرها متناسب با ظرفیت گسترش زیرساخت هایشان نیست و فشار فزاینده ای به زیرساخت های شهری تحمیل می کند. بعبارتی فراتر از ظرفیت ها و قابلیت های آن ها است. هدف کلی این پژوهش تبیین ضرورتها و الزامات شهر برای هوشمند شدن در ابعاد مختلف و همچنین ارایه راهبردها واقدامات مقتضی برای حرکت به سمت شهر هوشمند می باشد. در این پژوهش شش مولفه شهر هوشمند (اقتصاد، مردم، حکمرانی، محیط زیست، حرکت و زندگی هوشمند) در قالب 42 شاخص از منظر ذهن شهروندان تهرانی در شهر تهران بررسی و رتبه بندی می گردد؛ لذا ابتدا تعداد 389 پرسش نامه حاوی سوالاتی جهت دریافت نظر شهروندان تهرانی در مورد شهر هوشمند تهران توسط آن ها تکمیل شده و سپس با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و به کارگیری نرم افزار Spss و آزمون فریدمن، تجزیه وتحلیل و رتبه بندی شاخص ها انجام شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که کلیه ضرورت هایی که در دنیا شهرها را به سمت رهیافت های هوشمند سوق داده است در تهران نیز مصداق دارد؛ به طور کلی رتبه های 1 تا 6 مربوط به مولفه های اقتصاد و زندگی هوشمند بوده که بیانگر این واقعیت است که مسایل اقتصادی و معیشتی مردم و نیز چالش های مربوط به کیفیت زندگی باعث شده تا اولویت های اصلی هوشمندسازی شهر تهران از نگاه شهروندان بر این دو شاخص متمرکز شود. بنابراین به نظر می رسد که لزوم توجه برنامه ریزان و مدیران شهری به ظهور همه ابعاد هوشمندسازی باید در اولویت قرار گیرد.

بناهای تاریخی علاوه بر ارزش تاریخی و فرهنگی، به عنوان اسناد زنده ای از فرهنگ و تمدن گذشته می باشند و می توانند بخشی از زیبایی شهرها و مناطق توریستی آنها بشمار آیند؛ همچنین به عنوان قطعه موثری از زیبایی شهرها شناخته می شوند. رنگ در معماری سنتی ایران و در بناهای تاریخی ایرانی، همواره جلوه گر نمایش اعتقادات و احساسات توسط ایرانیان بوده است. هدف از این تحقیق بررسی تاثیر و نقش رنگ ها بر معماری بناهای تاریخی شهر میبد می باشد و همچنین شناخت رنگ هایی که در معماری شهر میبد بیشتر مورد استفاده قرار گرفته است. رنگ به عنوان یک عنصر هنری و طراحی، توانایی اضافه کردن شخصیت، جذابیت و زیبایی به بناهای تاریخی را دارا است. رنگها میتوانند به صورت معماری طراحی شده و در تزیینات، فرنیشها، نقاشیها و مرمتها استفاده شوند. در شهر کویری میبد رنگ سبز درختان، آسمان آبی و بناهای خاکی، رنگ ویژه ای را برای شهر تعریف نموده است که این هم نشینی رنگ ها در کنار یکدیگر معرف قدمت این شهر سنتی است. روش اجرای این پژوهش به صورت توصیفی تحلیلی می باشد که با مطالعات کتابخانه ای و بررسی مقالات در پایگاه داده های (Google scholar)، پایگاه پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک)، پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) پایگاه اطلاعات علمی جهاد دانشگاهی (SID) و پایگاه مقالات کنفرانس ها (civilica) صورت پذیرفته است. نتایج این مطالعه نشان می دهد که رنگ ها می توانند بهبود حیات شهروندان در مناطق تاریخی و کویری مانند شهر میبد را تسهیل کرده و تجربه زیبایی و روحیه خلاقیت را برای بازدیدکنندگان فراهم سازند و علاوه بر این، رنگ به عنوان یک عنصر هنری و فرهنگی، هویت شهر و هویت فرهنگی بناها را تقویت میکند. این تحقیق می تواند اطلاعات ارزشمندی را برای طراحان و معماران فراهم کند تا با شناخت بهتر تاثیر رنگ در جلوه و حس بناها و با استفاده هوشمندانه و مناسب از رنگها به احیای بناهای قدیمی و حفظ هویت فرهنگی آنها کمک شود و همچنین طرحهای جدید و خلاقانهای برای بناهای آینده ارایه دهند.

شدیدتر شدن تغییرات اقلیمی به دلیل مداخلات انسان و ایجاد پدیده هایی نظیر گرد و غبار که کل کشور ما را به ویژه در مناطق غرب و جنوب غربی تحت تاثیر قرار داده است، خشکسالی ، بیابان زایی و طوفان های شدید باران که در سالهای اخیر اغلب باعث بلایای بزرگ هواشناسی مانند سیل و رانش گل بوده ، اثرات مخرب و زیان باری را بر سیستم های طبیعی و مناظر فرهنگی در محیط و منظر شهری داشته است . عدم قطعیت های ناشی از تغییرات اقلیمی بوجود آمده به طور گسترده به عنوان یکی از چالش های اصلی موثر بر پایداری منظر (سیستم های اجتماعی-اکولوژیکی) شناخته شده است. و عدم توجه به این عدم قطعیت ها در طراحی محیط زیست شهری سبب ایجاد اختلال در منظر و گاها اثرات جبران ناپذیری را بوجود می آورد به گونه ای که در دهه اخیر این اثرات شامل ، خطرات جانی و مالی ، تخریب زیرساخت ها ، توقف پروژه ها ، تخریب پوشش های سبز غیربومی و ناسازگار و نیز اتلاف وقت و هزینه های فراوان بلحاظ اقتصادی بوده است. به نظر می رسدکه نقش و مقیاس منظر به عنوان یک ابزار فرهنگی-اجتماعی در جریان اصلی گفتمان تغییر اقلیمی نادیده گرفته شده است بنابراین طراحی محیط و منظر با در نظر گرفتن عدم قطعیت های اقلیمی جهت کاهش اثرات منفی و مخرب در منظر بیش از پیش احساس می شود. در این تحقیق به بررسی و تحلیل نوع و میزان تغییرات منظر در اثر عدم قطعیت های اقلیمی طی بازه ی زمانی 67 ساله در محدوده حاشیه ساحلی رودخانه کارون در شهر اهواز از طریق عکس های هوایی و داده های اقلیمی پرداخته شده است، سپس تعیین شاخص های اکولوژیکی مناسب در طراحی محیط و منظر و در نهایت ارایه راهکارها ، پیشنهادات و دستورالعمل های طراحی در این زمینه به منظور سازگاری فرآیندهای طبیعی و فعالیت های فرهنگی منظر با عدم قطعیت های اقلیمی و نظارت و ارزیابی اثرات تغییرات آب و هوایی در بازه های زمانی معین با در نظر گرفتن شاخصه های منظر پایدار (انعطاف پذیری ، پویایی و خودگردان) به همراه مشارکت گروه های محلی در مقیاس های کلان ، میانی و خرد در نظر گرفته شده است. در نهایت پتانسیل منحصر به فرد منظر در درگیر کردن مردم با عدم قطعیت ها و تغییرات اقلیمی ، منجر به چارچوبی برای ادغام منظر با تغییر رفتار و اقدامات اقلیمی می شود . همچنین نیاز به اتخاذ تدابیر و سیاست های سازگار با پیامدهای تغییرات اقلیمی برای مقاوم تر کردن و آسیب پذیری کمتر در برابر اثرات تغییرات آب و هوایی خواهد بود.  

باغ ایرانی با تاریخ درخشان خود به عنوان یکی از بهترین الگوهای منظرسازی، محصول تعامل سازنده انسان ایرانی در مواجهه با طبیعت است. چرایی و چگونگی شکل این پدیده، محمل نظرات گوناگونی بوده است. از بین عوامل مختلف شکل گیری باغ ایرانی و هندسه خاص آن، فرضیه الگوی چهارباغ به عنوان یکی از مشهورترین فرضیه ها شناخته شده است. اغلب نقل قولها حاکی از این تعریف است که چهارباغ به باغی گفته می شود که به وسیله دو محور عمود بر هم به چهار قسمت با استناد به تعابیر و تفاسیر متعدد از عدد چهار- تقسیم میشود؛ محورها در وسط شامل کانال های آب بوده و در محل تقاطع محورها، حوض یا کوشکی تعبیه شده است. این تعریف به عنوان ریشه هندسی باغ ایرانی شناخته شده و دارای بیشترین طرفدار در بین اندیشمندان باغ ایرانی است. الگوی چهارباغ در باغ ایرانی چنان مشهور شده است که بسیاری از نویسندگان و محققان فعلی بدون ریشه یابی واژه و بررسی تاریخی، آن را بدون هیچ تردیدی به عنوان یک اصل پذیرفته و به کهن الگو بیان می کنند. به جرات می توان گفت اغلب نوشته های موجود درباره باغ ایرانی که منبع مطالعات دانشجویان و پژوهشگران است. موید نظریه چهارباغ اند؛ به گونه ای که فکر درباره باغ ایرانی بدون فرم چهارباغ معنایی ندارد. در طی سده اخیر، واژه مکان همراه با طیف وسیع معانی،تقریبا در تمامی فضاهای معماری مطرح شده است. ساخت مکان، به معانی و باورهای انسان تجسد بخشیده و ارتباط عمیقی با ساحت های وجودی انسان و ارتباط وی با محیط اطراف خود دارد. از این رو پرداختن به چگونگی ارتباط انسان با طبیعت به صورت تحدید شده در حوزه منظر و شناساندن نوع ارتباط شکل گرفته، گام اولیه در بررسی مفهوم مکان است. از سویی دیگر، باغ ایرانی و طراحی باغ های ایرانی به عنوان نمونه متعالی از منظر ایران، تصویر باورهای انسان ایرانی - اسلامی در بطن تاریخ است که علی رغم ناملایمات، همچنان به عنوان الگویی موفق از آن یاد می شود.بدین منظور، پزوهشگر حاضر در تلاش است تا با بررسی باغ ایرانی، و تطبیق آنها با مفاهیم و اجزای مکان کیفیت های واجد معنای روح مکان طراحی باغ تالار شهر دهاقان با الگوی هندسه باغ های ایرانی همراه با هویت ایرانی شناسایی کند و در این راستا گام بردارد.