مجله تحقیقات قرآنی و حدیثی
پیاپی 9 (بهار و تابستان 1402)

خداوند متعال بعد از آفرینش بشر تمام آنچه را  که بشر برای رسیدن به کمال ابدی بدان نیاز دارد، فراهم کرده و در اختیار او قرار داده است.  همچنین عواملی را که باعث دور شدن بشر از مقصد خویش است، به او شناسانده و معرفی کرده است. خداوند در سوره عصر از خسران همه انسانها خبر داده و راه رهایی از آن را ایمان و عمل صالح ذکر کرده است. در آیات دیگر نیز به عوامل و آثار خسران اشاره شده است. مفسران ذیل آیات مربوطه نکات ارزشمندی را در زمینه عوامل و آثار خسران بیان کرده اند. با توجه به آیات قرآن بخشی از عوامل خسران مربوط به اعتقادات و بخشی دیگر مربوط به اعمال انسان است. در این تحقیق که به روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای است، عوامل اعتقادی خسران از از آیات قرآن جمع آوری و با استفاده از تفسیر المیزان تبیین شده است. در پژوهش حاضر مشخص شد که «کفر» و متعلقات آن مانند «کفر به خداوند، کفر به آیات الهی و لقاء الله، کفر به قرآن، کفر به پیامبر اکرم ص» ، «ضلالت»، «ارتداد»، و «ایمنی از مکر خداوند» از عوامل اعتقادی خسران هستند.

حکایت ملاقات موسای کلیم با خضر نبی علیهما السلام از جمله داستانهای ذو وجوه قرآن کریم است که قابلیت بررسی از ابعاد مختلف فقهی، عرفانی، اخلاقی، ادبی، تربیتی و کلامی را دارد و بررسی این حکایت از نگاه کلامی بهره های قابل توجهی را نصیب مخاطب می کند که چندان بدان پرداخته نشده است. اگر از دیدگاه کلامی به داستان نگریسته شود برخی کارهای این دو پیامبر در ظاهر با عصمت ایشان ناسازگار است؛ مانند سوراخ کردن کشتی و قتل نفس از جمله کارهای خضر علیه السلام و نسیان و عدم استطاعت بر صبر از جمله کارهای موسی علیه السلام. سعی در تفسیر این امور به گونه ای که عصمت ایشان را زیر سوال نبرد به روشنی تاثیر مبانی کلامی در تفسیر آیات قرآن را نشان می دهد. این مقاله به روش توصیفی تحلیلی به بررسی تاثیر مبانی کلامی در تفسیر آیات مربوط به این داستان می پردازد.

بداء در نگاه مفسران امامیه به معنای إبداع و إظهار است، یعنی آنچه برای بشر مجهول است، خداوند آن را آشکار می کند، همانند نسخ با این تفاوت که نسخ در امور تشریعی است اما بداء در تکوینیات اتفاق می افتد.با توجه به انواع قضای الهی که به حتمی و غیر حتمی تقسیم می شود، بداء در قضای غیر حتمی اتفاق می افتد و محدوده ی آن علم فعلی خداوند است نه علم ازلی و در واقع بداء علم به تغییر است نه تغییر در علم الهی. مفسران زیدیه و اهل سنت در ظاهر بداء را انکار کرده و آن را متنافی با علم ازلی خداوند می دانند اما در سخنانشان همان معنایی را اراده می کنند که امامیه از بداء به آن اعتقاد دارد و در عمل آنرا می پذیرند زیرا جز با اعتقاد به امکان تغییر در وضعیت موجود، نمی توان آنرا از خدا در خواست کرد.

رونق تولید عامل استحکام و پیشرفت اقتصادی جوامع است، که دارای عوامل و موانع مختلفی است. در نظام اقتصادی اسلامی، این عوامل و  موانع را می توان در  تولید کننده و مصرف کننده جست وجو نمود.  این مقاله به مطالعه و بررسی عوامل و موانع اخلاقی رونق تولید در نظام بازار از نگاه قرآن و اهل بیت (علیهم السلام) پرداخته است. یافته های این پژوهش حاکی از ان است که صفات اخلاقی نقش تعیین کننده ای در رونق تولید دارند. بازار مطلوب اسلامی مطابق روایات، دارای ویژگی های اخلاقی چون سهولت، عدالت، انصاف و صداقت در معاملات است و در مقابل به دور از سختگیری، ظلم، اجحاف و عدم شفافیت است. در چنین بازاری به دلیل اطمینان و اعتماد از سوی مصرف کننده تقاضا افزایش یافته، تولید کننده اقدام به افزایش تولید کرده و این امر رونق اقتصادی را در پی دارد.

نقد متنی یا محتوایی حدیث یکی از زیرشاخه های دانش حدیث شناسی است که در تشخیص احادیث صحیح از سقیم نقش اساسی دارد. ریشه شکل گیری چنین دانشی هرچند به دوران پیامبر (ص) و عصر ایمه (ع) بازمی گردد، اما رفته رفته در امتداد قرون و اعصار به رشد و تکامل کنونی دست یافته است. حدیث شناسان و حدیث پژوهان دوره های مختلف برای نقد و ارزیابی محتوایی احادیث، تلاش کرده اند معیارهایی عدیده ای را شناسایی و معرفی کنند که بتوان در پرتو آن احادیث صحیح را از ناصحیح تشخیص داد. طی یکی دو سده ای اخیر درکنار معیارهای سنتی، معیار دیگری که ناظر به تحولات جدید علمی در جهان معاصر هست نیز مطرح شده است: «عدم مخالفت حدیث با یافته های قطعی علوم» که از آن بانام «کاربست دستاوردهای علوم جدید در نقد محتوایی احادیث» یاد می شود. در این معیار ادعا بر این است که اگر ثابت شود گزاره علمی از زبان معصوم صادر شده است برمبنای اتصال وجودی و علمی شان با سرچشمه دانش و اندیشه می توان گفت آن گزاره منطبق با واقعیت های علمی و جهان هستی نیز است و اگر حدیث و بیانی منتسب به معصومین با واقعیت های ثابت شده ای علمی ناسازگار باشد می توان ادعا کرد چنان بیانی با همان کیفیت نمی توانسته است از معصوم صادر شود. ازاین رو هرآنچه به وسیله روش های موجه و قابل قبول علمی به دست می آید، می تواند معیار نقد احادیث علمی باشد.

در دهه‏های اخیر توجه گسترده به ترجمه قرآن، گسترش سریع و وسیع رویکردهای منتقدانه به ترجمه های قرآن را نیز به دنبال داشته است. این امر ازسویی نشانگر گام های بلند مترجمان در راه گسترش فرهنگ قرآنی است و از دیگرسو نیاز به ادامه این حرکت انتقادی تا رسیدن به نقطه مطلوب را می رساند. در این مسیر نگاه آسیب شناسانه ای لازم است تا بتوان نابسامانی های ترجمه های موجود قرآن را کشف و اصول و قواعدی را برای افزایش قوت و غنای ترجمه ها تدوین کرد تا در پرتو آنها بتوان هرچه بیشتر به فهم مراد شارع مقدس نزدیک شد. در مقاله حاضر که به روش تحلیلی-بنیادی تدوین شده است، می توان به نابسامانی هایی که برخی از ترجمه های قرآن را دچار چالش جدی کرده است مانند تاثیر پیش فرض های مترجم بر ترجمه قرآن، اشکالات ادبی و بلاغی، اشکالات ساختاری، حذف و اضافه نابجا در ترجمه آیات، آسیب‏های ویرایشی و استعمال واژگان و تعابیر نا مانوس اشاره کرد. در مقاله حاضر تحلیل مصادیقی از این نابسامانی ها باتوجه به برخی ترجمه های قرآن، بهترین راه برای محفوظ ماندن از آسیب های فوق ترجمه تاریخی قرآن و دقت در بافت و سیاق آیات و آیات متحدالموضوع معرفی شده است