فهرست مطالب
نشریه حکمت وحیانی
پیاپی 1 (پاییز و زمستان 1402)
- تاریخ انتشار: 1402/12/19
- تعداد عناوین: 7
-
صفحات 5-6
(ادع إلی سبیل ربک بالحکمه والموعظه الحسنه وجادلهم بالتی هی احسن إن ربک هو اعلم بمن ضل عن سبیله و هو اعلم بالمهتدین) (نحل: 125).
حکمت، دانش یا سخن استوار است که براساس آن بتوان حق را بدون هیچ گونه تردیدی دریافت. در فرهنگ و ادبیات اسلامی این واژه غالبا برای اشاره به معارف هستی شناختی، جهان شناختی، انسان شناختی و خداشناختی که با روش برهان به دست آید، اطلاق می شود. باتوجه به اصل معنای این واژه یعنی «منع»، شاید کاربرد آن در گستره مزبور ازاین جهت باشد که بینش استوار و مبتنی بر منطق و استدلال محکم شرط لازم است برای صیانت از فروغلطیدن در ورطه لغزش و انحراف اعتقادی و عملی، هرچند شرط کافی آن نباشد. البته در کاربردهای متاخر هماهنگی با شهود و وحی نیز در گستره حکمت معتبر قلمداد می شود.
آیه فوق خطوط کلی و الگوی فراگیر دعوت به دین حق را در ظریف ترین اسلوب بیان فرموده است، درحالی که موعظه و اندرز مطلوب (گفتاری که جان آدمی در مواجهه با آن خاضع گشته و موجب رقت قلب و پذیرش حق شود) را مقید به حسنه و جدال(دلیل و حجتی که با بهره جستن از مسلمات یا مقدمات مورد قبول طرف مقابل، باور باطل اش را ابطال نماید) را محدود به جدال احسن نموده است، دعوت به وسیله حکمت را به نحو مطلق مطالبه فرموده است.
شاید مطلوبیت مطلق حکمت بدین خاطر باشد که منطق عقل و استدلال و سرمایه نخستین آن بدیهیات اولیه زبان مشترک همه انسان ها در همه اعصار و امصار بوده و آدمی در مقام پاسخ به پرسش های بنیادین و گزینش بینش و منش کلی زندگی خود چاره ای جز مراجعه به آن ندارد و حتی عقل ستیزان، منطق گریزان و شک گرایان نیز در مقام توجیه موضع خویش (خواسته یا ناخواسته) بدان متوسل می شوند و حکم آن را برمی تابند.
همچنین در متون دینی به ویژه قرآن کریم، تعلیم حکمت در کنار تزکیه و تعلیم کتاب ازجمله شئون و برکات شجره طیبه نبوت مطرح شده است: «کما ارسلنا فیکم رسولا منکم یتلو علیکم آیاتنا و یزکیکم و یعلمکم الکتاب والحکمه» (بقره: 151) و تعلیم حکمت ازیک سو با ترغیب مکرر و موکد به خردورزی و عقلانیت و رجوع به حجت درونی (عقل) انجام می پذیرد؛ چنان که قرآن کریم بالغ بر سیصد مرتبه بر آن تاکید کرده است. ازسوی دیگر با طرح برخی موضوعات و مسائل که عقل بشری به تنهایی توان کشف آنها را ندارد، آفاق و عرصه های جدیدی برای تامل عقلی و کنش حکمی فراهم می کند. حتی در ساحت هایی که عقل بشری توان ورود به آنها را دارد نیز قرآن و سنت با طرح لوازم یا نتایج آنها یا ارائه استدلال ها و حجج نوین و درنهایت تایید داده های معرفتی عقل، به پرورش و شکوفایی حکمت می پردازد.
افزون براین، با تزکیه و تربیت نفوس انسانی در پرتو التزام به اخلاق دینی و شریعت الهی، زمینه جوشش کوثر حکمت در وجود انسان فراهم می گردد. توجه به محدودیت و خطاپذیری منابع عادی شناخت ازیک سو و سیر وجودی بیکران و ابعاد پیچیده واقعیت و انسان ازسوی دیگر، نیاز و بلکه اضطرار به معارف وحیانی را نمایان می سازد. آسیب های ناشی از مواجهه جموداندیشانه و ظاهرمآبانه با متون وحیانی و ضرورت کشف و ارائه چهره حکمی اهل بیت عصمت و طهارت ضرورت غواصی و گوهریابی در دریای بیکران علوم آل محمد را دوچندان می سازد.
دوفصلنامه حکمت وحیانی، این افتخار را دارد که به صورت تخصصی آثار پژوهشی معطوف به متون قرآن و سنت را در قلمرو هستی شناسی، خداشناسی، انسان شناسی، راهنماشناسی و ارزش شناسی بر اساس تحلیل عام حکمی منتشر نماید. -
صفحات 7-32
عصر مدرن با رهاوردهای مهیب خود در ساحت های گوناگون حیات انسان، الگوهای جذابی را در برابر او نهاده، نحوه ارتباطات انسان با محیط پیرامونی را دستخوش تحول قرار داده است و با محو کردن هویت اخلاقی و فطری، چالش های زیانبار و متعددی برای جوامع اسلامی به بار آورده است.پرهیز از تقلید فرهنگ غربی، نقد مبانی این مدل از سبک زندگی و اشاره به آثار مخرب و زیانبار این نوع تفکر ازسویی و فرهنگ سازی بر پایه جهان بینی قرآنی و ارائه الگوهای مناسب بر پایه این فرهنگ ازسوی دیگر، به مثابه مهم ترین شاخصه های پیشرفت در حکومت اسلامی در دستیابی به تمدن نوین اسلامی به شمار می رود که زمینه استعلا و گسترش سبک زندگی اسلامی قرآنی در جامعه انسانی را فراهم می سازد.باتوجه به اهمیت بحث از تعاملات انسان در زندگی اجتماعی، پژوهش حاضر به تحلیل اصل این تعاملات و تبیین ساحت های بنیادین فلسفی آن برای ارائه مولفه ها و مسائل این سبک از زندگی در پژوهش های پسین خواهد پرداخت.روش در تحقیق پیش رو، مراجعه به کلام وحی و تمسک به کلام نورانی امامان معصوم در پرتو نور عقل و برهان است که مسیری شایسته برای تبیین سبک زندگی اسلامی و ترویج آن در جامعه و تبدیل آن به فرهنگ عمومی می باشد.یافته های مقاله حاضر تبیین اصول نظری و بنیادهای اعتقادی در پنج ساحت روش شناختی، هستی شناختی، معرفت شناختی، انسان شناختی و ارزش شناختی درجهت تبیین جهان بینی وحیانی به منظور تحقق سبک زندگی قرآنی است.
کلیدواژگان: انسان، تعاملات، سبک زندگی، سبک زندگی قرآنی، جهان بینی وحیانی -
صفحات 33-54
مرحوم علامه طباطبایی در ذیل آیه 105 سوره مبارکه مائده، بحث مستوفایی درباره معرفت حضوری نفس مطرح می کند. استاد جوادی آملی نیز به مناسبت آیه کریمه «یا ایها الذین آمنوا علیکم انفسکم» بحث معرفت شهودی نفس را به تفصیل مورد تحلیل قرار می دهد.در رهیافتی تطبیقی برای نویسنده آشکار شد که دیدگاه استاد جوادی آملی در عین اشتراک و شباهت با دیدگاه علامه طباطبایی، دارای ویژگی ها و امتیازات خاصی است که جزء نوآوری های ایشان به شمار می آید. این امتیازات و ابداعات عبارت اند از:تفکیک میان راه «معرفت نفس» از راه «معرفت الله بالله»، درحالی که علامه طباطبایی این دو راه را یکی می دانند. 2. تفکیک میان «صراط بالقوه» و «صراط بالفعل» در باب معرفت نفس. 3. تطبیق و اجرایی کردن ارکان شش گانه «حرکت» در سیر جوهری و ذاتی نفس به سوی خودآگاهی. 4. تبیین اتحاد سالک و مسلک در معرفت نفس و تحلیل آن در قالب اتحاد بایع و مبیع، ثمن و مثمن، کاتب و مکتوب و کتاب. 5. بهره برداری از روایات معصومان درجهت ارائه راهکارهای سلوکی برای رهروان طریق معرفت نفس.در پژوهش حاضر با رویکرد تحلیلی تطبیقی نخست دیدگاه علامه طباطبایی درباره معرفت شهودی نفس کاویده می شود، سپس امتیازات و نوآوری های استاد جوادی آملی دراین باره مورد بازپژوهی قرار خواهد گرفت.
کلیدواژگان: معرفت نفس، معرفهالله، شهود، جهان بینی وحیانی، سلوک انفسی، علامه طباطبایی، آیت الله جوادی آملی -
صفحات 55-81
بحث درباره فطرت از مسائلی است که مورد توجه اندیشمندان در علوم گوناگون قرار گرفته است. در معارف اسلامی، برخی اندیشمندان آن را ام المسائل دانسته اند و برای آن اهمیت ویژه ای قائل اند. علما بر پایه رویکرد های گوناگون به این موضوع پرداخته اند. فطرت و ابعاد آن در سخنان امام علی مورد بحث قرار گرفته است که تحقیق حاضر بر اساس روش توصیفی تحلیلی به این موضوع می پردازد. در تحقیق پیش رو هم به جنبه نقلی و هم به جنبه عقلی بحث توجه شده است تا خروجی آن در سبک زندگی مشخص شود. با مداقه در ابعاد فطرت انسان به عنوان «ورودی» غیراکتسابی همه انسان ها، خروجی اکتسابی فوق العاده ای به دست می آید که عبارت اند از: «خدامحوری»، «عقلانیت»، «معنویت» و «حق محوری» که زندگی انسان را زیرورو می کند و سبک زندگی از حالت «حیات طبیعی» به حالت «طیب» و «معقول» ارتقا می یابد.یافته های مقاله حاضر تبیین اصول نظری و بنیادهای اعتقادی در پنج ساحت روش شناختی، هستی شناختی، معرفت شناختی، انسان شناختی و ارزش شناختی درجهت تبیین جهان بینی وحیانی به منظور تحقق سبک زندگی قرآنی است.
کلیدواژگان: فطرت، سبک زندگی، خدامحوری، عقلانیت، معنویت، نهج البلاغه -
صفحات 83-104
مسئله نفس و تجرد آن از دیرباز یکی از بحث های مهم فلسفه بوده که فیلسوفان نظر های خود را همواره ابراز کرده اند و ادله خویش را ارائه داده اند. در مقاله حاضر، نویسنده تجرد نفس را ازمنظر ابن سینا و ملاصدرا و مقایسه آن با آیات و روایات بررسی کرده است. روش تحقیق، کتابخانه ای و توصیفی تحلیلی است. هدف از تحقیق این است که نشان دهیم در این موضوع عقل و وحی هم داستان اند. البته در برخی مسائل همچون نحوه تجرد نفس، میان ابن سینا و ملاصدرا اختلاف نظر وجود دارد. اختلاف مذکور از این امر ناشی شده است که آیا نفس جسمانیهالحدوث است یا روحانیهالحدوث. عمده ادله ملاصدرا یازده دلیل که در اسفار ذکر شده از ابن سینا و فخر رازی گرفته شده است. در جستار پیش رو، به دو دلیل ملاصدرا که اشکال کمتری دارد، خواهیم پرداخت. درپایان روشن می شود که آیات و روایات با بیان های مختلف حاکی از تجرد نفس است، هرچند با نظر ملاصدرا همخوانی بیشتری دارد تا نظر ابن سینا.
کلیدواژگان: نفس، تجرد نفس، حرکت استکمالی نفس، جسمانیهالحدوث و روحانیهالبقا، ابن سینا، ملاصدرا -
صفحات 105-130
وحدت شخصی وجود بدین معنا که حقیقت عینی و خارجی اصیل فقط یکی است و غیر آن چیزی نیست جز شئون و تجلیات غیرمستقل از آن، یکی از معارف بلند و عمیق در عرفان اسلامی است و البته با تفاسیر و موانع گوناگونی روبه رو شده است. یکی از موانع برای رسیدن به این دیدگاه متعالی، نظریه تداخل وجودی است. این نظریه بر آن است که وجود خداوند را متداخل در مواطن وجودی مخلوقات قرار دهد تا علاوه براینکه تمایز میان خالق و مخلوق شود، به عدم تناهی خداوند نیز اذعان نماید.تقریر «تشکیک خاصی وجود» که درحقیقت یک وجود است، ولی دارای مراتب و کثرات گوناگون و ساری بودن وحدت در کثرت، به جهت تفسیرپذیری ویژه آن می تواند مانعی هرچند ضعیف برای رسیدن به وحدت وجود شود. در مقاله حاضر تلاش می شود علاوه بر تفسیر صحیح از «تشکیک خاصی» که روی دیگر وحدت شخصیه وجود است، با ادله عقلی و شواهد محکم قرآنی و روایی تاملی بر نظریه تداخل وجودی داشته باشیم.
کلیدواژگان: وحدت وجود، تداخل وجودی، تشکیک خاصی وجود، وحدت سریانی -
صفحات 131-157
اندیشه رجعت از آموزه هایی است که همواره در تاریخ تشیع در کنار وقایع مربوط به آخرالزمان و ظهور امام مهدی(عج) کنکاش شده است. به عقیده عالمان شیعه، پشتوانه این اندیشه، قرآن کریم و احادیث اهل بیت بوده و هرچند در جزئیات آن اختلاف کرده اند، ولی بیشتر آنها بر پذیرش اصل رجعت استوارند و برای آن دلیل اقامه کرده اند. امر دیگر، مفهوم رجعت و کیفیت آن از دیدگاه عالمان مکتب تشیع است که درطول تاریخ شیعه در دوره هایی دستخوش تحول شده است که باید بررسی شود.جستار توصیفی تحلیلی پیش رو به دنبال روشن کردن گونه های استدلال و نیز چگونگی رجعت از دیدگاه عالمان شیعه تا عصر حاضر است و پس از بررسی انواع دلایلی که بر اثبات رجعت اقامه شده و نیز پنج دیدگاه موجود درباره کیفیت رجعت، به نکاتی همچون غیرمعاصربودن بیشتر طرفداران اجماع برای اثبات اصل رجعت، معاصربودن قریب به اتفاق قائلان به عدم ضرورت رجعت و همچنین وجود تطور و دگرگونی نظریه ای در تبیین کیفیت رجعت پس از ملاصدرا و در بستر حکمت متعالیه دست یافته است.
کلیدواژگان: رجعت، مفهوم رجعت، دلایل اثبات رجعت، چگونگی رجعت، عالمان شیعه
-
Pages 5-6
-
Pages 7-32
Along with its tremendous achievements in various areas of human life, modern time has come up with interesting patterns changing man’s relations to man’s environments around. Destroying man’s innate and moral entity, it brought about many and detrimental challenges in the Islamic societies.
Distance from the imitation of western culture, criticism of the foundations of such a lifestyle, mentioning detrimental outcomes of such a sort of thinking, from one side, and making culture as per Qur’anic world-view and suggesting proper patterns according to the Islamic culture, from another side, are reckoned as the most significant indexes of progress thus building an Islamic novel civilization within an Islamic government. This would pave the way for the transcendence and development of Islamic-Qur’anic lifestyle in a human society.
Viewing the importance of man’s transactions in man’s social life, this paper goes to analyze the very mentioned transactions and to explain their philosophical and fundamental scopes in order to propose constituents and issues of such a lifestyle for later enquiries.
The method adopted for the following research is the reference to the Glorious Qur’an and the illuminating sayings of Ahlulbeit (PBUT) in the light of the intellect.
Findings of this paper are the explanation of theoretical principles and foundations of issues of faith in five areas: methodology, ontology, epistemology, anthropology and axiology, aiming at the explanation of the revealed world-view in order to make real the Qur’anic lifestyle.Keywords: mankind, transactions, Lifestyle, Qur’anic lifestyle, revealed world-view -
Pages 33-54
In his al-Mizan under al-Ma’ideh V. 105, Allameh Tabatabaii has proposed a detailed discussion about the intuitive knowledge (introspection) of one’s soul. Under “یا ایها الذین آمنوا علیکم انفسکم”, Ayatullah Javadi Amoli also analyzes the same issue in full details.
In a comparative study, it has become clear for the author that along with his similar ideas to Allameh Tabatabaii’s, Ayatullah Javadi’s view carries some particular features and characteristics as his own novelties. They are: 1- the separation of the course of “knowing one’s soul” from that of “knowing Allah through Allah”, while Allameh considers the two courses as one; 2- the separation between “potential path” and “actual path” as to knowing one’s soul; 3- the application of six aspects of motion on different stages of the essential and trans-substantial motion of soul towards self-awareness; 4- the explanation of how the wayfarer is unified with his path in knowing one’s soul, in the framework of the union of the seller and what is sold, or the union of the price and what stands for the price, or the union of the writer, the text and the book; 5- making use of the traditions of infallible Ahlulbait (PBUT) who provided the wayfarers with strategies of wayfaring.
Addopting a compararive-analytical approach in his paper, the author has first studied Allameh Tabatabaii’s view about the intuitive knowledge of the soul, and then reexamined Auatullah Javadi’s novelties and privileges about the issue.Keywords: self-knowledge, knowing Allah, revealed world-view, introvertive wayfaring, Allameh Tabatabaii, Ayatullah Javadi Amoli -
Pages 55-81
Human innate nature has called the attention of scholars of various disciplines of knowledge. In Islamic studies, some scholars have considered it of a special position and as the master issue. They have dealt with it through different approaches. In his words, Imam Ali (PBUH) has addressed man’s innate nature and its different aspects.
Adopting a descriptive-analytic method in their paper, the authors have intended both intellectual and traditional knowledge in order to specify its outputs in the Islamic lifestyle. In the course of scrutiny in different aspects of man’s nature as the inborn inputs, very interesting outputs have been achieved such as: “Allah-centeredness”, “rationality”, “spirituality” and right-centeredness” which may change man’s life radically from a “natural state” to a “pure” and “reasonable” one.
Findings are: the explanation of theoretical principles and foundations of faith in five areas of methodology, ontology, epistemology, anthropology and axiology in the course of the explanation of revealed world-view aiming at the realization of the Qur’anic lifestyle.Keywords: human Innate nature, Lifestyle, Allah-centeredness, rationality, spirituality, Nahju al-Balaghah -
Pages 83-104
Man’s soul and its incorporeality have since long been one important philosophical controversy among philosophers who proposed their own theories along with their arguments.
In what follows, the author has studied the incorporeality of soul as per Ibn Sina and Mulla Sadra’s views and then compared them to the Qur’an and traditions. The adopted method is library references and descriptive-analytic. The aim is to show that reason and revelation agree on this issue. However, there is a difference of interpretation between Ibn Sina and Mulla Sadra on how the soul is incorporeal. This difference comes from the question whether man’s soul is created bodily or spiritually. Mulla Sadra’s major arguments -eleven mentioned in al-Asfar- owe to those of ibn Sina and Fakhr al-Din al-Razi. As to Mulla Sadra’s, we only address two arguments which seem less erroneous.
In the end, it becomes clear that the Qur’an and traditions suggest the incorporeality of the soul in various phrasings; they are more harmonious with Mulla Sadra’s interpretation than Ibn Sina’s, though.Keywords: soul, the incorporeality of soul, the ever-developing movement of soul, bodily-created, spiritually-subsisting, İbn Sina, Mulla Sadra -
Pages 105-130
Personal unity of existence means that the concrete and real existence outside is merely one, i.e. there is nothing outside but the dependent manifestations and epiphanies of that one existence. This theory is one of the highest and deep doctrines of Islamic mysticism; it came across diverse interpretations and obstacles, though. One obstacle in the way of such a lofty doctrine is the theory of interpenetration of existence according to which Allah’s existence is interpenetrated with that of abodes of creatures so that while keeping the distance between the creator and the creatures, maintains the infinity of Allah Almighty.
The “specific gradation of existence” theory which says there is only one identical existence appearing in different states and various multiplicities i.e. unity is running through multiplicity, can be considered a weak obstacle to the personal unity of existence, for it is open to some particular interpretation.
In their efforts, the authors try not only to show the correct interpretation of the “specific gradation of existence” theory which is the other side of “personal unity of existence”, but also to take a critical look into the “interpenetrated existence” theory as per rational arguments and firm evidences from the Qur’an and traditions.Keywords: unity of existence, interpenetration of existence, specific gradation of existence, permeating unity -
Pages 131-157
The theory of “return” (raj’at) has always been studied in the margine of the issues about events as to the end of the world and the coming of Imam Mahdi (PBUH) in the history of Shi’ism. Shiite scholars argue that the very doctrine of “return” is supprted by the Qur’an and Ahlulbeit’s (PBUT) hadiths; they did disagree on the details, though. Two important issues are the shiite scholar’s conception about “return” and how it would happen, both have passed through modifications within different cycles of the shiite history, to be examined.
İn their descriptive-analytic essay, the authors try to clarify different arguemnts for it and how it would happen in the views of Shiite scholars up to now. There are five points of view about how “return’ would happen. İn the course of their study, the authors have achieved the following points: that most advocates for consensus on “return” are not contemporary with us, that almost all those who espouse that it is not a necessary belief are contemporary with us, and that after Mulla Sadra and in the course of his transcendent theosophy, this theory has passed through a modification as to how it would happen.Keywords: : return, the concept of return, arguments for return, how return would happen, Shiite scholars
©2000-2024 magiran.com All Rights Reserved.