فهرست مطالب

گلجام - پیاپی 14 (پاییز 1388)

نشریه گلجام
پیاپی 14 (پاییز 1388)

  • 152 صفحه، بهای روی جلد: 20,000ريال
  • تاریخ انتشار: 1388/09/20
  • تعداد عناوین: 8
|
  • حبیب الله آیت اللهی صفحه 5
  • مهندس فرزانه فرشید نیک، رضا افهمی، حبیب الله آیت اللهی صفحه 9
    هنرهای سنتی گوناگون ایران را می توان بازنمایی معنایی واحد در صور گوناگون دانست. همه آنها به مفاهیمی مشترک دلالت دارند که آمیزه ای از باورهای ایرانی و اسلامی است. زبان این هنرها نمادین است و هنرمند در اثر خود با ابزار تمثیل متناسب با هر هنر سخن می گوید. طراحی قالی و هنر معماری را باید دو جایگاه تجلی نمادها در هنر ایران دانست. هدف پژوهش حاضر تمرکز بر قالی های محرابی به عنوان نقطه پیوند میان هنر معماری و طراحی فرش و نمایش نحوه تاثیر گذاری نمادهای کهن معماری بر طراحی نقوش تمثیلی فرش و نحوه جایگزینی و ترادف نمادهای دو هنر، برای نمایش مفاهیم واحد است. پژوهش حاضر به روش توصیفی و با رویکرد مقایسه نشانه شناسانه این دو هنر از بعد تصویری و تاریخی، به تعقیب جایگزینی عناصر معماری مسجد با نقوش گیاهی نمادین مورد استفاده در قالی های محرابی پرداخته است. بررسی این روند جانشینی از طریق بررسی شواهد موردی و نظریات محققان پیرامون بیان نمادین هنر ایرانی نشانگر آن است که نقش قالی محرابی که خود ریشه در ساختار سه گانه مهرابه های باستانی دارد، در سیر تحول خود برای تداعی فضای مسجد و عرش بر روی فضای محدود قالی، نگاره های گیاهی را جایگزین ساختارهای معمارانه مسجد نموده و مناره ها به واسطه ترادف تمثیلی و معنایی خود با درخت سرو، از آنجا که ریشه در زمین و سر بر آسمان دارند، به عنوان نمادی از پیوند میان زمین و آسمان جایگزین گشته اند، تا هدف هنرمند از هنر به عنوان نقطه اتصال میان زمین و آسمان را برآورده سازند.
    کلیدواژگان: معماری، طراحی فرش، قالی محرابی، سرو، مناره
  • علی اصغر شیرازی، داود شادلو صفحه 29
    در حالی که از دوره تیموریان فرش یا دست بافته کامل و سالمی به جای نمانده است که گواه و شناساننده نوع طرح و نقش و رنگ فرش ها در این دوره زمانی باشد، اما این دستبافته ها را می توان بر اساس گزارش های مختلف موجود در کتب تاریخی و سفرنامه های سیاحان و همچنین در نسخه های مصور شده بررسی کرد. لذا نگاره های فراوانی وجود دارد که بازتاب دهنده فرش هایی است که به نظر می رسد در دوره تیموریان بافته شده باشد. این نگاره ها در نسخه های متعددی برای شاهزادگان و هنر پروران تیموری، در کتابخانه سلطنتی با دقت و نظارت عالیه تهیه می شده و به کمک این نگاره ها امکان بازسازی یک فرش کامل فراهم می شود. یکی از این نسخه ها، نسخه منحصر به فرد شاهنامه ای است که به تاریخ 833 ه.ق. (1429 م.) در هرات و برای بایسنغر میرزا در کتابخانه سلطنتی تهیه شده و امروز به شاهنامه بایسنغری مشهور است. در مقاله پیش رو، به بررسی و تجزیه و تحلیل شش نگاره از این نسخه که فرش هایی در آن دیده می شود، پرداخته شده و تلاش می گردد طرح، نقش و رنگ این فرش ها شناسایی شود.[1] ماهیت این پژوهش توصیفی و تحلیلی بوده و ضرورت انجام آن آشنایی هنرمندان، طراحان و بازرگانان عرصه فرش با نقشه های گذشته و باز بافی این نقشه ها با نگاه و رویکرد به بازار امروز ایران و جهان است.
    کلیدواژگان: فرش، نگارگری ایرانی، نسخه شاهنامه بایسنغری، طرح فرش، نقشه فرش، رنگ
  • فرانک کبیری صفحه 51
    نگارنده در حین جمع آوری اطلاعات در زمینه گلیم بافی «استان چهارمحال و بختیاری»[1] با این نکته روبه رو شده که آنچه با نام عمومی «خورجین» شناخته می شود از لحاظ ابعاد و کاربرد به سه دسته کوچک، معمولی و بزرگ تقسیم می شود و عبارت است از: خورجین های کوچک در ابعاد 25×50 سانتی متر که در هر دو قسمت «چهارمحال» و «بختیاری» و برای نگهداری اشیاء و وسایل قیمتی، اسناد و مدارک و وسایل شخصی بانوان بافته می شوند. خورجین های معمولی در ابعاد 50×100 سانتی متر که برای حمل خوراک، وسایل و ابزار معمولی یا مرتبط به شغل اشخاص، بیشتر توسط اهالی شهرستان های شهرکرد و بروجن - که در حوزه «چهارمحال» واقع هستند - تولید می شوند. لازم به ذکر است که بافت این نوع خورجین در شهرستان بروجن بیشتر توسط «قشقایی»ها[2] انجام می پذیرد. خورجین های بزرگ معمولا در ابعاد 100×150 سانتی متر بافته می شوند و برای جابه جایی بارهای زیاد، لباس ها و رختخواب های کم حجم مورد استفاده قرار می گیرند و تولید آنها در انحصار بختیاری هاست. این دست بافته ها بیشتر با شیوه گلیم باف ساده ایجاد شده اند ولی در بافت برخی از آنها از شیوه های پرز بافی و نوع خاصی پیچ بافی مخصوص این استان که به «رندی»[3] یا «سوزنی» موسوم است نیز استفاده شده که حائز اهمیت است. این تولیدات زیبا از لحاظ نقش اندازی نیز دارای نقوشی هستند که بیشتر یا برگرفته از عقاید و آداب و رسوم هستند، یا با تاثیرپذیری از محیط اطراف بافنده خوش ذوق و یا با به کارگیری نقوش هندسی ایجاد شده اند. اما آنچه حائز اهمیت است جدای از مسئله مالکیت و حفاظت از مال و اموال و تولید وسایلی که چنین احتیاجاتی را برطرف می سازند، رنگ بندی زیبا و نقوش خارق العاده این محصولات است که هر بیننده صاحب اندیشه ای را به تفکر و تحسین وا می دارد. مسئله مهم هنر، سلیقه، فرهنگ و دید عمیق و زیباشناسانه هنرمندان گمنامی است که وسایل کاربردی روزمره را با ذوق خاص و وسعت نظرشان، تبدیل به کالاهای ارزشمند گنجینه ای کرده اند. مطالب این مقاله به شیوه میدانی و کتابخانه ای جمع آوری و به شیوه توصیفی- تحلیلی ارائه شده است.
    کلیدواژگان: خورجین، دست بافته، گلیم بافی، نقش، چهار محال و بختیاری
  • مهدی مرتضوی، مهدی فلاح صفحه 69
    قوم باستان شناسی یکی از راهبرد هایی است که به باستان شناسان برای بازسازی رفتارهای گذشته اعم از رفتارهای اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، سیاسی و غیره یاری می رساند. شاید این گونه بتوان بیان کرد که مهم ترین هدف قوم باستان شناسی درک گذشته از طریق مشاهده جوامع سنتی امروز است. به عبارتی باستان شناسان سعی می کنند با یاری گرفتن از این راهبرد میان گذشته که ایستا است و حال که پویا[1]، پلی ایجاد کنند و از طریق آن اقدام به بازسازی گذشته نمایند. البته باستان شناسان از این طریق قادر خواهند بود تا تصویری روشن از گذشته هنرهای سنتی جوامع امروز نیز ارائه دهند. شاید درک و فهم بهتر گذشته این هنرها به محققان این امکان را بدهد تا با پیشنهاد راهکارهای علمی و اقدامات مناسب و درخور راه حفظ سنت ها را نشان دهند. فرش دست باف که در جغرافیای فرهنگی ایران زمین رشد کرده از جمله هنر هایی است که در عین دارا بودن ویژگی اصالت و نوآوری، ریشه در هنرهای کهن این سرزمین دارد. هدف این مقاله این است که (1) با ارائه راهکارهای علمی مناسب، چگونگی درک پیشینه نقوش موجود بر روی فرش دست باف این سرزمین را مطالعه کند و (2) به درک بهتری از چرایی و چگونگی رفتارهای گذشته انسانی برسد. در واقع مقاله حاضر با یاری گرفتن از راهبرد قوم باستان شناسی پیشنهاد هایی را در جهت بهره گیری مناسب از رفتارهای گذشته مردم این سرزمین ارائه خواهد داد تا محققان فعال در حوزه فرش دست باف ضمن آگاهی از ریشه این هنر سنتی و آگاهی از نقاط قوت و ضعف موجود در زمینه این هنر، با اطلاعاتی بیشتر قادر به حمایت بهتری از این هنر ریشه دار گردند.
    کلیدواژگان: فرش دست باف، قوم باستان شناسی، جوامع ایستا و پویا
  • طیبه صباغ پور، مهناز شایسته فر صفحه 89
    اغراق نخواهد بود اگر بگوییم هویت فرهنگی، هنری و حتی ملی ایران به نوعی با قالی ایران عجین و مرتبط است. تاریخ قالی بافی، تاریخی پر افتخار و درخشان بوده است. اکنون نیز هنرمندان این رشته موفق نخواهند بود، مگر با اتکا به گذشته غنی و پربار این هنر و البته دمیدن روح خلاقانه در آثار. از این رو، شناخت دقیق گذشته و مسیری که طرح ها و نقوش قالی ها تاکنون پیموده اند، بخشی از وظایف پژوهشگران و محققان این رشته است تا با معرفی آن به جامعه فرش، هویت عظیمی را که گاه به بهانه نوآوری ها به فراموشی سپرده می شود، فرا یاد آورند. در این مقاله تلاش می شود بخش مهمی از تاریخ این هنر که به سلطنت قاجاریان باز می گردد، بررسی شده و ویژگی های خاص طرح و نقش در قالی های موزه فرش ایران معرفی گردد. تحقیق حاضر به روش توصیفی انجام گرفته و مطالب و تصاویر به روش کتابخانه ای و میدانی گردآوری شده است. ظهور و رواج طرح های تصویری، گسترش طرح های بندی گلفرنگ و بندی بته ای، رواج نقوش گل رز، بته و ماهی در هم، طبیعت پردازی در ترسیم نقوش و سبک ساده و بی تکلف، برخی از خصوصیات و ویژگی های قالی های قاجار را تشکیل می دهند.
    کلیدواژگان: قالی، طرح، نقش، قاجار، موزه فرش ایران
  • عبدالله میرزایی صفحه 113
    فرش ایران بخش اصلی جنبه هنری خود را مدیون طرح و نقش خویش است. راه های انتقال این طرح ها بر روی فرش های بافته شده به طرق مختلفی از جمله استفاده از دستمال نقشه ها صورت می گیرد. دستمال نقشه ها به عنوان واسطه ای میان ذهن هنرمند طراح و دستان بافنده هنرمند عمل می نمایند. این طرح های روی پارچه علاوه بر نقش ذاتی خود به عنوان الگوهای بافت فرش ها، قدرت خیال و نقش پردازی بافندگان را بالا برده و با تنوع بخشیدن به تولیدات فرش منطقه در حفظ و تداوم میراث ارزشمند نقش مایه ها نقش محوری ایفا می کنند. رواج نقشه های شطرنجی جدید باعث کم رنگ شدن حضور دستمال نقشه ها در فرهنگ قالی بافی هریس شده و تنوع در طرح ها و نقش مایه های فرش را به شدت کاهش داده است.
    کلیدواژگان: دستمال نقشه، قالی هریس، طرح و نقش، الگوهای بافت
  • مهلا تختی، صمد سامانیان، رضا افهمی صفحه 125
    این مقاله به بررسی و تحلیل هندسی نقوش فرش های محرابی دوره صفویه می پردازد. فرش های محرابی به عنوان گروهی از فرش های ایرانی، در دوره صفویه از اهمیت ویژه ای برخوردارند. روش بررسی بر مبنای ترسیم خطوط انتظام دهنده (رهنمونگر) اصلی در کادر بوده که در نهایت هدف از این تحلیل دست یابی به نقاط با اهمیت و پویا در ترکیب بندی طرح ها و یک هندسه صحیح در زیربنای این نقوش است. نتیجه این بررسی نشان می دهد که طراحان در گذشته با در نظر گرفتن هندسه به عنوان مبنای اصلی طراحی فرش ها، نقوش را بر بستری از هندسه ترسیم می کرده اند. در طراحی فرش های محرابی دوره صفویه نیز همانند سایر هنرها تناسبات ویژه ای در اندازه کادرها، عناصر به کار گرفته شده در آنها و همچنین بخش های درونی کادر به کار گرفته شده است. این مقاله به شیوه تحلیلی / توصیفی انجام شده است.
    کلیدواژگان: فرش، دوره صفویه، نقوش محرابی، هندسه
|
  • Farzaneh Farshidnik Mrs, Reza Afhami Dr, Habib-O-Llah Ayatollahi Dr Page 9
    Various Persian traditional arts can be understood as different aspects of a unique concept. All of them represent substantial meanings which root in both Islamic and Iranian beliefs. The symbolic language of these arts and the ability of being expressed in various arts let artists to choose proper methods for their work. Rug and architecture are the most important Persian arts and two aspects of Persian symbolic design methods. This paper tries to focus on Mihrabi rugs as a direct reflection of one of architectural components of mosque architecture in rug design as a suitable carpet for praying time. The paper intends to show how ancient and Islamic architectural symbols affect symbolic expression of these rugs and how these different arts show a homogeneous idea in terms of their own capacities. This study uses a descriptive method and a comparative semiotic approach from historical and iconographical viewpoint and traces the mosque architecture elements and symbolic plant designs of Mihrabi rugs. Paradigmatic process shows some evidences regarding designers’ efforts to represent triple structure of ancient Mithraism altars in the form of mosque space structures and heaven on the limited space of rugs by replacing a triple division of floral patterns instead of architectural structure of mosques in a symbolic way, so the middle tree represents the ancient tree of life and recalls the main dome and two cypresses with their roots in ground and their heads up to the sky are the symbols of minarets. This fulfills artist’s objective to demonstrate such rugs as mosques and linkage between heaven and earth.
    Keywords: Architecture, Rug Design, Mihrabi rug, Cypress, Minaret
  • Ali Asghar Shirzai Dr, Davood Shadlou Mr Page 29
    Regarding the design, pattern and color of Timurid carpets, although no sound and safe one of such period has been survived, there are so many paintings addressing the carpets that most probably have been produced in that time. These paintings are mostly accessible from various manuscripts that have been developed by Timurid princes and patrons. We can even reproduce a whole carpet by analyzing these paintings. One of such manuscripts was created in Harat in the royal library of Baysonghor Mirza under supervising of Ja’far Tabrizi and is dated back to 1429, namely “Shanameh-ye-Baysonghori”. In this paper we are going to analyze six paintings of the manuscript, and to determine the design, pattern, color and even designers of Timurid carpets. This research is descriptive-analytical in nature and its necessity is due to understanding the carpets of the past eras and introducing them to designers and artists of nowadays carpet industry.
    Keywords: Carpet, Iranian Painting, Baysonghori's Shahnameh Manuscript, Design, Pattern, Color
  • Faranak Kabiri Mrs Page 51
    During collecting information regarding “kilims” in Chaharmahal-va-Bakhtiari province, it was understood that whatever we recognize under the general term of “Khorjin” can be divided into three categories: small, normal and big ones as described below. (1) Small Khorjins (50×25 cm) which are weaved in both parts of province, i.e. Chaharmahal & also Bakhtiari. They are used for keeping expensive things and objects, documents and also women personal things. (2) Normal Khorjins (100×50 cm) which are weaved for caring foods, things and usual tools which are related to person's job. These Khorjins are produced by Chaharmahalies and Ghashghaies. (3) Big Khorjins (150×100 cm) which are weaved to displace large amount of loads, dresses and light beds. Just Bakhtiari people produce them. Most of these hand-woven items are produced with simple Kilim method, but for weaving some of them, people use pile techniques and some special and important weaving methods special to this province and known as “Rendi” and “Soozani”. From viewpoint of designing, these beautiful products have some designs which are originated from the beliefs and customs of these people or are produced by these tact weavers in the case of being impressed by surrounding environment, or by using geometrical drawings. Apart form ownership issue, safe-keeping and producing something that meet human's needs, the most important thing regarding them is their beautiful coloring schemes and wonderful drawings which delights their viewers.
    Keywords: Khorjin, Hand-Woven Textiles, Kilim, Design, Chaharmahal-va- Bakhtiari
  • Mehdi Mortazavi Dr, Mehdi Fallah Mr Page 69
    Ethno-archaeology is one of the main approaches that could help archaeologists to reconstruct the past behaviors, including social, cultural, economical and political behaviors. It is interesting to state that the most important aim of ethno-archaeology is to understand the past through observation of modern conservative societies. On the other hand, based on this framework, archaeologists attempt to make a bridge between the past (static) and the present (dynamic). In fact, via this approach, archaeologists are able to clarify background of traditional arts of modern societies. Better understanding of background of these arts enables scholars to represent worthy scientific methods to protect the traditions. Handmade carpet, which has two distinguished characteristics, namely genuineness and innovation, has developed in the Persian cultural region and has its roots in the ancient arts of this vast region. The objective of this paper is two folded, firstly to present a worthy scientific method to detect process of derivation of designs and patterns on the handmade carpets, and secondly to understand “how” and “why” of human past behaviors. In fact, the present paper will present suggestions to exploit past human behaviors of this vast region. Consequently, scholars who are studying handmade carpets will be able not only to derivate designs and patterns of carpets, but they will also be able to support this deep rooted art.
    Keywords: Handmade Carpet, Ethno-archaeology, Static, Dynamic, Society
  • Tayebeh Sabaghpour Arani Mrs, Mahnaz Shayestehfar Dr Page 89
    It is not an exaggeration to say that Iran’s cultural, artistic and even national identity is to some extent related and tied with carpet. The history of carpet weaving is an honorable and glorious one. And today’s artists in this field would not be successful without relying on this rich and fruitful past and using their own creativity. Therefore, the scholars of this field have to closely examine and investigate patterns and motifs of carpets and introduce their findings to the carpet society. This way, they can recall us of a great identity which sometimes is being concealed in the shadow of innovations. Here the authors have tried to investigate an important part of the history of this art in the Qajar era and to introduce the especial characteristics of patterns and motifs in Carpet Museum of Iran. The method of this research is descriptive and analytical one and the data is collected by library-based and field study methods. Appearance and extension of pictorial patterns, extension of “Bandie Golfarang”, “Bandie Boteh” patterns, extension of "rose", " Boteh" and "Mahi dar Ham" motifs, naturalism and simple and unassuming style are among the characteristics of Qajar carpets.
    Keywords: Carpet, Pattern, Motif, Qajar, Carpet Museum of Iran
  • Abdollah Mirzaei Mr Page 113
    Iran’s carpet owes its basic part of artistic aspect to its own patterns and motifs. The transference of these patterns on woven carpets is done in different methods including “plan handkerchiefs”. Plans handkerchief acts as a mediator between the mind of the designer artist and the hands of the weaver artist. These patterns which are placed on cloths, besides their innate role as models for carpet weaving, increase the weavers’ designing and imaginative faculty and by giving variety to carpet productions of the region, play an important role in preservation and continuance of motifs as worthwhile heritage. The extension of new checkered plans has reduced the appearance of plan-handkerchiefs in Heris carpet weaving culture, and it has intensely reduced the variation of carpets’ patterns and motifs.
    Keywords: Plan-Handkerchief, Heris Carpet, Pattern, Motif, Weaving Patterns
  • Mahla Takhti Mrs, Samad Samanian Dr, Reza Afhami Dr Page 125
    This paper investigates and analyses geometry in Mihrabi carpet design in Safavid period. These carpets are very important group of Persian carpets in Safavid era. Analysis method is based on the main disciplinary lines in frames. The ultimate objective of this analysis is achieving principal and dynamic points in design composition and suggesting sound geometrical patterns underlying these designs. The conclusion was made that the past designers have turned to geometry as a principal base in carpet designing, and have drawn the designs on the basis of geometry. In designing Mihrabi carpets in Safavid period, just like other arts, special proportions were used in dimensions and some patterns were applied in designs.
    Keywords: Carpet, Safavid Era, Mihrabi Design, Geometry