فصلنامه پژوهش های چینه نگاری و رسوب شناسی
سال بیست و هفتم شماره 4 (پیاپی 45، زمستان 1390)

مطالعات میکرو بیواستراتیگرافی نهشته های مربوط به بخش بالائی سازند دالان و سازند کنگان در چاه لاوان 3 منجر به شناسائی 116 گونه متعلق به 55 جنس فرامینیفر و هفت گونه از جلبک ها گردید که در نهایت پس از ترسیم جدول گسترش چینه شناسی این گونه ها؛ بیوزون Paraglobivalvulina mira برای بخش بالائی سازند دالان و بیوزون Claraia aurita، Spirorbis phlyctaenae برای سازند کنگان معرفی گردید. سازند دالان در این برش متشکل از سنگ آهک- سنگ آهک دولومیتی تا دولومیت آهکی است که اغلب با درصدهای متفاوتی از انیدریت همراه است. بررسی های میکروبیواستراتیگرافی نشان داد که بخش های بالایی طبقات پرمین در این برش به سن جلفین بوده و طبقات مربوط به اشکوب دوراشامین و اسکی تین از تریاس آغازین به صورت یک نبود رسوبی در این دوره از زمان زمین شناسی ثبت گردیده است. از این رو به نظر می رسد که خاموشی ناگهانی فونا در طبقات پایانی پرمین در ارتباط با خروج حوضه از آب در این زمان و طی آن عدم رسوبگذاری و یا فرسایش بوده باشد. طبقات و نهشته های سازند کنگان نیز با سن تریاس میانی (آنیزین) متشکل از دولومیت تا دولومیت آهکی، شیل و گاهی همراه با انیدریت بوده و با تنوع ناچیز فونا و به طور ناپیوسته بر روی طبقات پرمین قرار می گیرد.

بررسی پلی کائت ها در سازند دبرسو به شناسایی سه جنس Glomerula، Rotulispira، Rotularia و دو زیر جنس Tectorotularia، Austrorotularia و چهار گونه Glomerula serpentina، G. lombricus، Rotlulispira umbonata و Rotularia (Tectorotularia) cf. landereri از دو خانواده Sabellidae و Serpulidae انجامید. تمامی این گونه ها برای اولین بار در ایران گزارش می شود. همچنین حضور جنس Rotularia در مجموعه فسیلی نشان دهنده یک محیط دریایی کم عمق با انرژی متوسط تا بالا برای این افق می باشد.

فرسایش خاک و رسوب زایی یکی از مسائل مهم زیست محیطی مطرح در جهان است و خسارات زیادی برای حیات و اکوسیستم بر جا می گذارد. به منظور حفاظت خاک و مبارزه با فرسایش و کاهش رسوب زایی درحوزه آبخیز ایوانکی و به علت عدم وجود آب بند و مخزن در حوزه که بتوان حجم کل رسوبدهی سالانه را بر اساس آن تعیین نمود، برای برآورد میزان فرسایش خاک و رسوبزایی از مدل های نیمه کمی FSM (Factor Scoring Method) و MPSIAC (Modified Pacific Southwest Inter Agency) استفاده شد. حوزه آبخیز ایوانکی با مساحت 800 کیلومتر مربع، درجنوب شرقی استان تهران واقع شده است که رودخانه اصلی آن (ایوانکی) دارای طولی در حدود 50 کیلومترمی باشد. با بررسی نقشه های پایه از جمله نقشه های توپوگرافی و سنگ شناسی منطقه که در محیط Arc GIS رقومی گردیدند و با بازدیدهای صحرایی در مدل FSM، پنج عامل محیطی: پستی و بلندی، پوشش گیاهی، فرسایش خندقی، سنگ شناسی و شکل حوضه و دو عامل تکمیلی این مدل یعنی:اقلیم وحفاظت خاک بررسی وامتیازدهی شدند. به هر کدام از این عوامل، امتیازی بین 1 تا 3 (فرسایش کم تازیاد) داده شد. در روش MPSIAC، نه عامل محیطی: زمین شناسی، خاک شناسی، اقلیم، پستی و بلندی، رواناب، پوشش زمین، کاربری اراضی، فرسایش سطحی و فرسایش رودخانه ای مورد بررسی قرار گرفتند و نمره دهی شدند. دراین تحقیق با استفاده از مدل شبیه ساز باران، میزان رسوبدهی سازندهای فرسایش پذیر بررسی و دسته بندی گردیدند. با در نظر گرفتن ارزش های کمی برای هر یک از عوامل و وارد نمودن آن در رابطه مربوط به مدل FSM و MPSIAC در محیط GIS، میزان رسوب بر حسب متر مکعب در کیلومتر مربع و تن در هکتار در این حوضه آبخیز به دست آمد. میزان رسوبزایی برای مدل FSM برابر91/0 تن در هکتار در سال و برای مدل MPSIAC به میزان 21/3 تن در هکتاردرسال برای کل حوزه برآوردگردید که در کلاس فرسایشی متوسط قرارمی گیرد. در نهایت ارقام برآوردی با میزان بار رسوبی محاسباتی22 ساله اخیر ایستگاه رسوب سنجی ایوانکی یعنی 93/0 تن درهکتار در سال مقایسه و مشخص گردید مدل FSM نتیجه نزدیکتری با برآورد رسوب ازایستگاه رسوب سنجی نسبت به MPSIAC نشان می دهد

جهت مطالعات زیست چینه نگاری سازند تاربور در منطقه سبزه کوه واقع در زاگرس مرکزی، برشی از این سازند در تنگ زندان با ستبرای واقعی 156 متر انتخاب گردید. در این برش مرز زیرین سازند تاربور با سازند امیران به صورت پیوسته و مرز فوقانی آن با سازند شهبازان به صورت ناپیوستگی فرسایشی و هم شیب است. بر پایه مطالعات میکروسکوپی بر روی روزن بران این سازند، 4 زون زیستی شناسایی گردیدند که سن ماستریشتین زیرین تا پالئوسن آغازین را برای سازند تاربور در این منطقه نشان می دهند. همچنین شناسایی 10 گونه از 4 خانواده رودیست ها نیز محدوده زمانی ماستریشتین را برای طبقات رودیست دار این سازند تایید می نمایند. با توجه به حضور روزن بران کف زی با پوسته آگلوتینه و فراوانی و بزرگ جثه شدن رودیست ها، وجود شرایط یوتروفیک ناشی از ورود مواد غذایی و ذرات آواری ریز دانه به حوضه مولد نهشته های مورد مطالعه قابل ذکر است.

بررسی ژئوشیمیایی پنج سازند سرگلو، گدوان، کژدمی، گورپی و پابده که به عنوان سنگهای منشاء احتمالی در میدان نفتی مسجد سلیمان مطرح می باشند، نشان داد که همه سازندها توانایی زایش هیدروکربن را پیدا نموده اند. نتایج نشان می دهد که پتانسیل تولید هیدروکربن سازند گورپی در این میدان پایین بوده، در حالیکه سازندهای سرگلو، گدوان، کژدمی و پابده از پتانسیل تولید خوبی برخوردار و سنگ منشاهای اصلی تولید هیدروکربن می باشند. کروژن غالب در نمونه ها از نوع II و مخلوط II/III می باشد، بنابراین این نوع کروژنها مستعد تولید نفت و نفت/گاز هستند. محیط رسوبی مواد آلی نشانگر ته نشست مواد آلی در محیطهای احیایی تا کمی اکسیدان دارد. دو سازند گدوان و کژدمی با داشتن محدوده متغیر رخساره ای حاکی از تلفیق ماده آلی دریایی با خشکی و همچنین شرایط محیط رسوبگذاری با پیشروی و پسروی های متعدد دریا همراه بوده است. شاخص حرارتی مواد آلی نشان دهنده ورود اکثر نمونه ها بدرون پنجره نفتی می باشد. مدلسازی تاریخچه تدفین در این میدان نشان دهنده ورود کلیه سازندهای مورد مطالعه بدرون پنجره نفت زایی است.

مرز سازندهای شوریجه و تیرگان در شرق کپه داغ در دو برش کلات و مزدوران بر مبنای نانوفسیلهای آهکی [1] مورد بررسی قرار گرفت. در این مطالعه 15 جنس و22 گونه در برش کلات و 14 جنس و 20 گونه در برش مزدوران شناسایی گردید.
با توجه به اولین و آخرین حضور گونه های شاخص و تجمع فسیلی همراه، بایوزون [2] CC5 از زون بندی Sissingh 1977)) با محدوده ی زمانی هوتروین پسین- بارمین آغازین [3] برای این مرز در دو برش مزدوران و کلات پیشنهاد می گردد.بر اساس شمارش گونه های شناسایی شده و تفاسیر پالئواکولوژی [4] بخش تحتانی سازند تیرگان (مرز شوریجه- تیرگان)، در عرض جغرافیایی پایین تا متوسط نهشته شده و حوضه ی رسوبی مذکور کم عمق و گرم بوده است.

در این پژوهش سعی شده است محدوده ای به وسعت حدود 20 کیلومتر مربع واقع در تنگه خوران (محدوده بین بندر لافت و بندر پهل در استان هرمزگان) مورد مطالعه ژئوفیزیکی کم عمق و رسوب شناسی قرار گرفته تا اطلاعاتی در زمینه اشکال بستر در این منطقه بدست آید.
بر اساس مطالعات انجام شده،، اشکال بستر در این منطقه شامل دون های ساده بزرگ مد غالب با طول موج بین 10 تا 100 متر، دون های مرکب متوسط تا بسیار بزرگ مد غالب با طول موج بین 5 تا 100 متر، دون های ساده - مرکب بزرگ تا بسیار بزرگ جزر غالب با طول موج بین 30 تا بیش از 100 متر و دون های ساده متوسط تا بسیار بزرگ جزر غالب می باشد. بیشترین طول موج مشاهده شده در منطقه مربوط به دون های مرکب بزرگ تا بسیار بزرگ با مقدار 300 متر و ارتفاع 10 متر می باشد که اشکال بستر کوچکتر با طول موج 20 تا 30 متر بر روی بخش با شیب کم آن ها، تشکیل شده است. در جریان های تشکیل دهنده دون ها (رژیم جریانی پایین) در این منطقه سرعت جریان و انتقال رسوبات ازبخش فرورفته تا خط الراس افزایش می یابد و رژیم حرکتی دون ها به سمت پایین دست جریان می باشد. بر اساس مطالعات دانه سنجی و مرفوسکوپی، رسوبات تشکیل دهنده اشکال بستر عمدتا«از ذرات درشت در محدوده ماسه متوسط تا گرانول (2 تا2- Ø) تشکیل شده است (دامنه اندازه رسوبات تشکیل دهنده در منطقه مورد مطالعه از رس تا گرانول می باشد). ترکیبات آن ها شامل اجزای گراولی – سیلتی بیوکلاستیک با اجزای تخریبی (کوارتزدر اندازه سیلت – ماسه ریز، خرده سنگ در اندازه گرانول- سیلت و میکا) می باشد.