فصلنامه پژوهش های ارتباطی
پیاپی 32 (زمستان 1381)

«بنیاد غرب‎شناسی»، از تاریخ هشتم تا یازدهم مرداد ماه به مدت چهار روز متوالی کارگاهی را با عنوان «کارگاه پژوهشی غرب‎شناسی (مطالعه موردی امریکا)» در سالن همایش‎های صدا و سیما برگزار کرد که طی آن، استاد بنام علوم ارتباطات و روابط بین‎الملل، جناب پرفسور حمید مولانا از اساتید دانشگاه امریکن در خصوص ویژگی های تاریخی و اجتماعی، سیاست‎ها، نوع حکومت و سایر مباحث فرهنگی امریکا به سخنرانی پرداخت.
مباحث روز سوم و چهارم این کارگاه تحت عنوان «ایالات متحده امریکا؛ رسانه های جمعی داخلی و ارتباطات بین‎الملل» به طور کلی به بررسی در خصوص «رسانه های جمعی در داخل امریکا و نحوه شکل‎دهی به افکار عمومی در داخل و خارج از امریکا» و «وابستگی های مالی و سیاسی این رسانه ها» اختصاص یافته بود. آنچه در پی می‎آید متن کامل یکی از سخنرانی های ایشان است که موضوع «گسترش ارتباطات بین‎الملل: علل و پیامدها» را مورد کندوکاو قرار داده است.

هفته پژوهش در پاییز هر سال، فرصت مناسبی برای بررسی دستاوردها و چالش‎های پیش روی حوزه پژوهش در سطح کشور و بخش‎های پژوهشی سازمان‎ها و نهادهای گوناگون به شمار می‎رود. نقش و اهمیت این حوزه راهبردی در ابعاد مختلف حیات امروز بشر بارها مورد بررسی و تاکید قرار گرفته و به خصوص در سال گذشته با ابتکار مقام معظم رهبری در طرح استراتژی «جنبش نرم‎افزاری» ضرورت عنایت ویژه به آن در کشور ما نیز دست کم در حوزه نظری تا حدودی تبیین و تشریح شده است. آنچه در پی می‎آید متن سخنرانی آقای مهندس محمد مسعود ابوطالبی معاون محترم برنامه ریزی و تحقیقات سازمان صدا و سیماست که به همین مناسبت و در جمع اساتید و پژوهشگران سازمان در «نخستین گردهمایی پژوهشگران سازمان در هفته پژوهش (26 آذر 1381)» ایراد شد. پژوهش و سنجش ضمن تشکر از ایشان، علاقه مندان را به مطالعه دقیق این سخنرانی که حاوی نکات مهمی در خصوص عملکرد حوزه پژوهش در کشورهای شمال و جنوب، تشریح رابطه گفتمان‎های ترقی، جمهوری اسلامی و جنبش نرم‎افزاری و تبیین ویژگی ها و ضرورت‎های بنیادین جنبش نرم افزاری در جامعه امروز ماست دعوت می‎کند.

هر برنامه رادیویی پیام یا پیام‎هایی دارد که تهیه کننده تلاش می کند در قالب آن، اطلاعات مستقیم و یا غیرمستقیم، شرح یا تفسیر و در واقع سطحی از تحلیل را برای مخاطبان برنامه ارسال کند. البته دریافت صحیح مخاطب تنها بستگی به توانایی و شناخت تهیه کننده برنامه که در چگونگی عرضه پیام متجلی می شود ندارد بلکه به وضعیت دانش و قدرت فهم خود او نیز وابسته است. هر یک از شیوه های گوناگون تحلیل محتوا می تواند وجه خاصی از ویژگی ها و یا کارکردهای پیام را مشخص کند. مهم ‎‎ترین کارکرد تحلیل محتوا، بررسی کمی و آماری محتوای آشکار ارتباطات است(دوورژه، 1375: 19 118). در این حالت، تحلیل محتوا یک روش متکی بر متن است و به همین دلیل از این جهت نیز در بررسی کار رسانه های مکتوب مؤثرتر است. البته برخی متن را فقط مکتوب نمی دانند بلکه صدا و تصویر را نیز جزئی از آن به حساب می آورند. با وجود این، حتی به نظر می رسد همه انواع مختلف تحلیل محتوا نمی تواند به نیاز رسانه های غیرمکتوب، از جمله رادیو در شناخت و تحلیل یک «برنامه» پاسخ کامل بدهد، زیرا دست کم شیوه اجرا و تاکیدهای به جا و نابه‎جا (بر بخش‎هایی از متن و حتی چگونگی قطع و وصل آن و نحوه استفاده از موسیقی) می تواند بر درک و استنباط مخاطب اثر بگذارد. شیوه های گوناگون تحلیل محتوا که برای آشنایی، به طور مختصر به آنها اشاره می شود هر کدام در جای خود کاربرد مؤثری در شناخت وجهی از یک متن رسانه ای دارند. از این جهت به سادگی نمی توان بهترین شیوه را انتخاب کرد، اما بر حسب هدفی که از تجزیه و تحلیل یک متن یا یک «برنامه» وجود دارد، باید مناسب ترین را به کار برد.
مقاله حاضر که نخستین بار در همایش «نقش رادیو و جایگاه آن در نظام ارتباطات» به صورت سخنرانی ارائه شده، بر این اساس بوده است که متن رادیویی به دلیل تفاوت‎های ذاتی رادیو با سایر رسانه ها از جمله تلویزیون و مطبوعات، ویژگی های خاصی دارد و ناچار از استفاده از نمادهای سماعی و کلامی به جای استفاده از نمادهای کلامی بصری و یا فقط بصری است.

آنچه در پی می‎آید تحلیلی بر نظریه هنجاری حاکم بر رسانه های کشورهای همسایه ایران است.
داده های این گزارش به جز منابعی که در پی‎نوشت آمده‎اند، عمدتا مبتنی بر پایگاه اطلاعاتی عظیمی است که دکتر محسنیان‎راد در تحقیق «ارتباط جمعی در کشورهای اسلامی» در دانشگاه امام صادق (ع) پدید آورده است. رویکرد نظری منتخب در این مقاله، برداشتی توسه‎یافته از نظریه هنجاری شش گانه دنیس مک‎کوئیل، استاد هلندی رشته ارتباطات در دانشگاه آمستردام است.
مهم‎ترین یافته این نوشته، آگاهی از سیاست‎های رسانه‎ای در کشورهای پیرامون ایران و درک چالش‎ها، تهدیدها، فرصت‎ها و راهبردهای مختلفی است که به تصور یک نظام سیاسی از خود و مخاطبان خود شکل می‎بخشند.

همراه با گسترش فناوری های ارتباطی و ظهور تاثیرات گسترده آنها در عرصه اجتماعی، پرداختن به روش شناسی علوم اجتماعی و ارتباطی یکی از دلمشغولی های دانشمندان این حوزه از علم بوده است، به طوری که در سراسر قرن بیستم، آنها سعی در تدوین یک روش مطلوب برای بررسی رسانه ها، محتوا و نقش آنها در جامعه داشته اند.
به طور کلی، می توان گفت هر چه فناوری های ارتباطی پیشرفت کرده و توسعه یافته اند روش های تجزیه و تحلیل محتوای پیام های رسانه ای نیز تکامل بیشتری پیدا کرده اند. از طرفی بعد ارزشی تاثیرات آنها نیز متحول شده است، به طوری که دیگر به تاثیرات صرفا رسانه ای با دیده تردید نگریسته می شود و دیدگاه های انتقادی در مورد نقش رسانه ها و تاثیر اجتماعی آنها در حال گسترش است. در این مقاله ابتدا سعی می شود تحول روش شناسی تحقیقی بررسی شود و سپس تغییرهای متنوع در دیدگاه های ارزشی نسبت به نقش و تاثیر رسانه ها مطالعه گردد.

مقوله آرامش‎بخشی به عنوان یکی از کارکردهای فرعی اما بسیار مهم رسانه از چندی پیش به عنوان یک سیاست کلی در دستور کار بخش‎های گوناگون سازمان صدا و سیما قرار گرفت و از همان زمان نیز انجام پژوهشی جامع در باب مفهوم، شاخص‎ها، ساز و کارها و روش‎های آرامش‎بخشی در برنامه های این رسانه ملی ضروری تلقی گردید.
مقاله پیش رو، گزارش پژوهشی است که به منظور شناخت مؤلفه های آرامش‎بخشی در برنامه های صدا و سیما انجام گرفته است. در مرحله اول این پژوهش مؤلفه های آرامش‎بخشی با مطالعه مبانی نظری و ادبیات تحقیق و با تاکید بر سه رویکرد دینی، ارتباطی و روان‎شناسی اجتماعی، مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت.
در مرحله دوم، به منظور بررسی نقش صدا و سیما در ایجاد آرامش در بینندگان، 842 نفر از زنان و مردان 18 سال به بالای شهر تهران با روش نمونه‎گیری تصادفی خوشه‎ای چند مرحله‎ای انتخاب شدند. پرسشنامه محقق ساخته «نقش صدا و سیما در آرامش‎بخشی مخاطبان» در شهریور ماه 1379 به صورت انفرادی توسط پرسشگران آموزش دیده روی پاسخگویان اجرا شد که پس از جمع آوری داده ها و تجزیه و تحلیل آنها با نرم‎افزار رایانه‎ای SPSS به نتایج بسیار جالبی دست یافت.
در مرحله سوم و پایانی پژوهش نیز با توجه به دستاوردهای مطالعات و تحقیقات مراحل اول و دوم، راهکارها و پیشنهادهایی برای افزایش آرامش‎بخشی در برنامه های صدا و سیما ارائه گردید.

علی‎رغم آن که درصد بالایی از جمعیت کشور ما در روستاها زندگی می‎کنند و روستائیان کشور بخش عمده‎ای از مخاطبان شبکه های رادیو و تلویزیون ملی را تشکیل می‎دهند، تحقیقات تاثیرسنجی و نظرسنجی به عمل آمده توسط مؤسسات تحقیقاتی، عمدتا در شهرها انجام شده و آثار رسانه بر جمعیت روستایی کشور به ندرت مورد ارزیابی و بررسی دقیق قرار گرفته است. این در حالی است که با وجود تفاوت‎های آشکار فرهنگی اجتماعی بین جوامع شهری و روستایی خوراک رسانه‎ای که به هر دو جامعه عرضه می‎شود یکسان است. مقاله حاضر، گزارش تحقیقی است در خصوص چگونگی استفاده جوانان روستایی ایران از تلویزیون که توسط نگارنده و به اهتمام مرکز تحقیقات صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران در سطح 20 استان انجام گرفته و نتایجی در خور توجه به همراه داشته است.

دفتر مبادلات بین المللی کودکان و خشونت در رسانه ها در سال 1997 میلادی، با حمایت‎های مالی دولت سوئد و سازمان یونسکو پایه‎گذاری شد. یکی از مهم‎ترین وظایف این دفتر که با هدف افزایش آگاهی و دانش در زمینه کودکان و خشونت‎های رسانه‎ای به ویژه رسانه های جدید ارتباطی نظیر تلویزیون‎های ماهواره‎ای و اینترنت به فعالیت می‎پردازد، انتشار کتاب سال است. برخی از عناوین کتاب‎های سال منتشر شده در این دفتر عبارتند از: کودکان و خشونت رسانه‎ای 1998، کودکان و رسانه ها 1999 و کودکان در چشم‎انداز رسانه های جدید 2000.
کتاب سال 2001 این دفتر به کودکان و رسانه ها، دیدگاه ها و چشم‎اندازها اختصاص یافته است. در بخش اول مقاله زیر ابتدا به معرفی این کتاب (در دست ترجمه و انتشار) و فصل‎های مختلف آن پرداخته می‎شود. هدف کتاب سال 2001، به ویژه ارائه خطوط کلی و گسترده در زمینه کودکان و رسانه ها در جهان با نقطه توجه و کانونی سواد رسانه‎ای و جهات مختلف آن است. بخش دوم مقاله نیز به ارائه دیدگاه نویسنده در زمینه از بین رفتن دنیای کودکی به بهانه حمایت از کودکان اختصاص دارد.

در زمانه ای که گستره وسیعی از رسانه های گروهی، مخاطبان را از هر سو تحت نفوذ خود قرار داده اند و هر کدام در صددند که فضای بیشتری را در مجموعه سپهر رسانه ای از آن خود کرده و از این طریق مخاطبان بیشتری را به سوی خود جلب کنند، رادیو وضعیتی خاص دارد زیرا در گذشته ای نه چندان دور یکی از پرمخاطب ترین رسانه ها بوده است و به تدریج و با ظهور رسانه های جدید، برخی از مخاطبان خود را از دست داده است. البته رادیو هنوز یک رسانه جمعی عمومی است، به گونه ای که بیش از 90 درصد از مردم انگلستان بیش از 24 ساعت در هفته به رادیو گوش می دهند (فلمینگ، 2002:13). البته کاهش مخاطب نمی‎تواند به معنای از میدان خارج شدن رادیو باشد، زیرا هر رسانه ای از ویژگی هایی برخوردار است که آن را از سایر رسانه ها متمایز می کند.
اگر رسانه ای بتواند اولا از قابلیت‎های خاص و ثانیا از قابلیت‎های عام که رسانه های دیگر نیز از آن بهره مند هستند نهایت استفاده را بکند، مطمئنا جایگاه خود را در نظام نوین ارتباطات بهبود می‎بخشد اما لازمه این کار، شناخت درست ویژگی ها و همه عناصر دخیل در آن رسانه و یا به عبارت دیگر، پاسخگویی سنجیده و درست به زنجیره ارتباطات پنج قسمتی هارولد لاسول (چه کسی؟ چه می گوید؟ از طریق چه رسانه ای؟ خطاب به چه کسی؟ و با چه تاثیری؟ ) است (دیفلور، 1378: 3). در این مقاله که نخستین بار در «همایش نقش رادیو و جایگاه آن در نظام نوین ارتباطات» به صورت سخنرانی ارائه شده سعی بر این بوده است که تا حد امکان به یک سؤال از زنجیره ارتباطاتی پنج قسمتی لاسول درباره پیام‎های رادیویی، (یعنی از طریق چه رسانه ای؟ ) پاسخ دهیم. برای این منظور، ابتدا به ماهیت رادیو می پردازیم و سپس برخی از ویژگی های رادیو و برخی از عناصر آن را با تفصیل بیشتری مطرح می کنیم.

تماشای تلویزیون بخش اعظمی از اوقات فراغت انسان معاصر را به خود اختصاص داده و به عنوان نمادی از زندگی مدرن، جوامع مختلف بشری را تحت تاثیر قرار داده است. گسترش پوشش و نفوذ تلویزیون در میان گروه های مخاطب باعث شده است تا متخصصان حوزه های گوناگون، به ویژه صاحبنظران علوم اجتماعی و رفتاری، پژوهش‎های گسترده‎ای در این خصوص انجام دهند و به دنبال کشف قانون‎های حاکم بر رابطه تلویزیون و مخاطب باشند تا از این طریق ضمن بهینه کردن این رابطه، از نگرانی هایی که عموما در سطوح مختلف جوامع نسبت به این پدیده ابراز می‎شود، به طور چشمگیری بکاهند. یکی از رویکردهایی که در بررسی رابطه تلویزیون مخاطب به وفور مورد استفاده قرار می‎گیرد، رویکرد تاثیر رسانه ها است.
در این رویکرد، پیام‎های رسانه های گروهی، از جمله تلویزیون، محرک‎های نمادینی قلمداد می‎شوند که بر مخاطبان تاثیر می‎گذارند.
این رویکرد، عموما ریشه در نگرانی های گروه های خاص اجتماعی؛ نظیر والدین، آموزگاران، سیاستمداران و غیره دارد و بیشتر به آثار زیان‎بار تلویزیون بر رفتار و نگرش‎ مخاطبان معطوف است.
تاکنون تحقیقات بسیار گسترده‎ای در زمینه تاثیر تلویزیون بر مخاطبان انجام گرفته که بیشتر بر پیام، محتوا و ویژگی های فنی برنامه ها متمرکز بوده‎ است. به عبارت دیگر، آنچه مورد بررسی قرار گرفته، همان چیزی بوده که از جعبه تلویزیون پخش شده و به مخاطب انتقال یافته است. نباید فراموش کرد که حضور دستگاه تلویزیون در خانواده نیز رفتارها، نگرش‎ها و حتی ارزیابی افراد را تحت تاثیر قرار می‎دهد. این جنبه از تعامل و رابطه مخاطبان با تلویزیون کمتر مورد توجه قرار گرفته و ویژگی های تلویزیون به عنوان یک شیء، فارغ از پیام و محتوای برنامه ها، پژوهش‎های اندکی را برانگیخته است.
در این نوشتار قصد داریم نقش عوامل فیزیکی؛ مانند اندازه، شکل و رنگ دستگاه گیرنده، فاصله مخاطب با دستگاه گیرنده و به طور کلی عوامل خارج از پیام و محتوای برنامه ها را در تاثیرپذیری مخاطبان از تلویزیون بررسی کنیم.

مقاله حاضر، با نگاه به ارتباطات و رسانه های جمعی در هند نگاشته شده اما بخش اعظم آن به بررسی تعاریف ارائه شده از مفهوم ارتباطات در دو بعد فرایند ارتباطی و وسائل و ابزار فنی انتقال پیام اختصاص یافته است.
در این جهت نگارنده به مفاهیم کلیدی ارتباطات و وسائل ارتباط جمعی نظیر «پیام»، «وسائل ارتباط جمعی به مثابه ابزار منعکس‎کننده ویژگی های پیام»، تاثیر اجتماع در رسانه های جمعی و سپس تاثیر رسانه های جمعی در اجتماع اشاره کرده است. این اشارت با ذکر منابع متعددی همراه است که به ارزش مقاله مزبور می‎افزاید و امکان پیگیری مطلب را برای خواننده فراهم می‎آورد.
در پایان مقاله، نویسنده با ذکر دو نمونه از تحقیقات صورت گرفته در زمینه ارتباطات جمعی در هند که از اهمیت خاصی برخوردار است این نکته مهم را یادآور می‎شود که در این گونه پژوهش‎ها می‎بایست به خصوصیات اجتماعی جوامع مزبور با نظر به فرایند ارتباطات توجه شود.

یکی از حوزه هایی که جهانی شدن در آن تاثیرات مشخص و روشنی بر جای گذاشته، حوزه فرهنگ است. جهانی شدن فرهنگ، در مناطق مختلف جهان و در حوزه های متنوع فرهنگی چالش‎هایی جدی پدید آورده است. منطقه خلیج‎فارس و کشورهای حاشیه جنوبی آن نیز از این امر مستثنی نبوده‎اند و جهانی شدن فرهنگ بخش‎های مختلف زندگی آنها را تحت‎الشعاع قرار داده است.
جهانی شدن فرهنگ که با استفاده از گسترش فناوری های رسانه‎ای در قالب شبکه های متنوع ماهواره‎ای و راه‎اندازی شبکه جهانی اینترنت خود را بر این منطقه تحمیل کرد، تاثیرات شگرفی را به دنبال داشت. از عمده‎ترین این تغییرات کاهش سطح وفاداری های قبیله‎ای و تقویت مفهوم شهروندی، تعریف دوباره از جایگاه زن و افزایش تضاد میان نخبگان فکری را می‎توان نام برد. راهبرد دولت‎ها و اندیشمندان این کشورها در مقابل این پدیده در حال تبدیل از مقاومت به تعامل است و باز کردن فضای فرهنگی، فاصله گرفتن از ملت‎ها، سنن و عادات عشیره‎ای و حرکت به سمت ترکیب مناسب عناصر ارزشمند سنتی، فرهنگی و ارزش‎های جدید متخذ از میراث بشری، از جمله اقدامات آنان به شمار می‎رود.

«تبلیغات در خبر» گفتمانی انتقادی در مطالعات خبری است. به اعتقاد اندیشمندان این حوزه، با وجود آن که رسانه های خبری ادعای اطلاع رسانی صرف، عینی و واقعی را دارند فراگرد اطلاع‎رسانی آنها به نحوی است که خبر با خارج شدن از جنبه اطلاع‎رسانی جنبه تبلیغاتی به خود می‎گیرد و ایدئولوژی صاحبان رسانه ها را بر مخاطبان تحمیل می کند، اما تبلیغات در خبر یا خارج شدن خبر از اطلاعات واقعی و تبدیل آن به تبلیغات، امری مشهود نیست. اصولا مخاطبان با اعتقاد به بی طرفی، بی غرضی، جامعیت، صحت و قابلیت رسانه که به طور کلی به آن اعتبار رسانه می گویند، اخبار رسانه ها را باور می کنند. حال اگر مخاطب متوجه این امر شود که رسانه فاقد یکی از اصول مذکور بوده و به جای اطلاع‎رسانی خواهان تاثیرگذاری بر وی است، دیگر پیام‎ها را نخواهد پذیرفت و به این ترتیب شکست رسانه خبری حتمی خواهد بود.
بنابراین، رسانه های خبری با استفاده از ترفندها و تمهیدات گوناگون سعی در القای عینی گرایی خبری خود دارند و تلاش می کنند که روز به روز اعتماد مخاطبان خود را به رسانه خبری مورد نظر زیاد کنند و اعتبار رسانه را به حداکثر ممکن برای تاثیرگذاری بیشتر برسانند.
در این گزارش تحقیقی، سعی شده است مطالب در دو بخش مجزا از یکدیگر آورده شود. در بخش اول، به تعریف خبر، تبلیغات و تفاوت این دو و همچنین بررسی تبلیغ در خبر از دید اخلاقی و اصول حرفه ای پرداخته می‎شود و در بخش دوم، به چند تکنیک عمده در تبلیغات خبری که مصرف بیشتری در رسانه های خبری دارند.

رسانه های قرن 18 و 19 (که تنها به صورت مکتوب وجود داشتند) نقش آگاهی‎بخشی در جهت کسب آزادی های اجتماعی و سیاسی را برای مردم ایفا می‎کردند، اما به نظر می‎رسد رسانه های عصر حاضر، اعم از الکترونی و نوشتاری در جهت مهار دموکراسی به نفع صاحبان قدرت عمل می‎کنند.
یافتن پاسخ پرسش های زیر دغدغه امروز صاحبنظران وسایل ارتباط جمعی است:معنای واقعی دموکراسی چیست؟
کارکرد اساسی تلویزیون از بدو پیدایش چه بوده است؟
آیا کارکردهای تلویزیون با پیشرفت دموکراسی هم سو بوده است یا هر یک از این دو در خلاف جهت یکدیگر در حرکت بوده‎اند؟
آیا تلویزیون همان پیامبری است که مک‎لوهان وعده داد؟
تمام این پرسش‎ها را می‎توان در بررسی نقش و جایگاه تلویزیون در پیشبرد یا توقف دموکراسی پاسخ داد. مقاله حاضر کوششی در این زمینه است.

رشد و گسترش کمی و کیفی فناوری اطلاعات، همه ابعاد زندگی بشر را در دوران معاصر تحت تاثیر قرار داده است. در این میان، تاثیرات این پدیده در برخی از حوزه ها آشکارتر و ملموس‎تر و در برخی حوزه های دیگر برای عموم ناشناخته‎تر بوده است. یکی از زمینه هایی که اثرات توسعه ارتباطات در آن بسیار شگرف و در عین حال نه چندان ملموس ارزیابی می‎شود، حوزه سیاست خارجی، دیپلماسی و روابط بین‎الملل است. از جمله مهم‎ترین پیامدهای گسترش فناوری اطلاعات بر مسائل سیاست خارجی و روابط بین المللی می‎توان به فرسایش حاکمیت، ارتقای جایگاه دیپلماسی عمومی، اهمیت یافتن افکار عمومی در راستای پیگیری منافع ملی و نیز دستیابی رسانه ها به جایگاه یکی از بازیگران مهم و مؤثر عرصه روابط بین المللی اشاره کرد. نگارنده در این مقاله کوشیده است ضمن مروری کوتاه اما دقیق بر این تاثیرات، پیامدهای آن را بر آینده جوامع بشری به بحث بگذارد.

گسترش پوشش شبکه های تلویزیونی ماهواره‎ای در سراسر دنیا و محدودیت‎هایی که در دریافت امواج ارسالی این شبکه ها در برخی کشورها از جمله کشور ما وجود دارد، هواداران و مخالفان دریافت امواج ماهواره‎ای را به طرح استدلال‎ها و ارائه احتجاجاتی وا داشته است. یکی از مهم‎ترین استدلال‎های طرفداران دریافت آزاد امواج ماهواره‎ای این است که برنامه های پخش شده توسط این کانال‎ها لزوما مضر و دارای اثرات مخرب فرهنگی نیستند. این گروه بر این باورند که بسیاری از برنامه های این شبکه ها ماهیت علمی و یا جنبه اطلاع ر‎سانی دارند و از این حیث، منع استفاده از ماهواره به دلیل ممانعت از استفاده مخاطبان از این گونه برنامه ها نامطلوب است.
آنچه در پیش روست، گزارشی از پژوهش جمعی از پژوهشگران سازمان صدا و سیما است که به سفارش این فصلنامه و با هدف بازشناسی ترکیب برنامه های پخش شده از 15 شبکه تلویزیونی ماهواره‎ای 6 کشور اروپایی آلمان، انگلستان، بلژیک، سوئیس، فرانسه و هلند انجام شده است. سؤال اصلی این پژوهش آن است که برنامه های علمی آموزشی و اطلاع‎رسانی چه سهمی از کل برنامه های پخش شده از طریق این شبکه ها را به خود اختصاص می‎دهند.
نتایج این پژوهش که در قالب جداول آماری ارائه شده‎ است نشان می‎دهد حجم اصلی برنامه های عموم این شبکه ها به فیلم، سریال و انواع شوهای موسیقی اختصاص دارد و تنها بخش اندکی از این برنامه ها را می‎توان واجد ماهیت علمی، آموزشی و اطلاع‎رسانی دانست.