آمار نشان می دهد که نمودار مخاطب سینمای ایران در دوران نخست پس از انقلاب اسلامی یعنی از سال 1360 تا 1369 (یعنی همان دوران سینمای هدایتی/حمایتی که به سینمای گلخانه ای نیز معروف شد) روندی صعودی داشت و پرمخاطب ترین سال های سینمای ایران در دوران بعد از انقلاب را رقم زد و پس از دوران فوق، روند نزول آغاز شد که در ابتدا این روند بطئی به نظر رسید ولی از نیمه دهه 70 یعنی از زمان دولت مدعی اصلاحات و حاکمیت نسبی نهادهای به اصطلاح مدنی برسینما سرعت خارق العاده ای یافت.

اگر سینمای پس از انقلاب تا قبل از دهه 80 را به 3 دوره («دهه 60»،«نیمه اول دهه 70»و «نیمه دوم دهه 70») تقسیم نماییم، آمار نشان می دهد: پرمخاطب ترین فیلم دوره اول یعنی «عقاب ها» (ساموئل خاچیکیان) که همین مقام را در کل تاریخ سینمای بعدازانقلاب نیز دارد،39درصد از جمعیت تهران را در اکران اول خود به سالن های سینما جلب کرد.

پرمخاطب ترین فیلم دوره دوم (نیمه اول دهه 70 و دوران به اصطلاح توسعه اقتصادی) یعنی «کلاه قرمزی و پسرخاله»، 25 درصد جمعیت تهران را در اکران اولش به سالن ها کشانید و در نیمه دوم دهه 70 (یعنی همان سال هایی که خط قرمز های عرفی و شرعی جامعه تحت عنوان توسعه سیاسی شکسته شد) اگر از فیلم «آدم برفی» بگذریم (که در واقع با توجه به پخش سی دی آن قبل از اکران عمومی، یک فیلم اکران دو محسوب گردید) پرفروش ترین فیلم آن سال ها، یعنی فیلم «مرد عوضی» ساخته محمدرضا هنرمند، کمتر از 10 درصد جمعیت آن روز تهران را به تماشا نشانید! این در حالی است که در سال 1356 که سال «مرگ سینمای ایران» اعلام گردید، متوسط ترین فیلم های تولید شده قادر بودند تا 16 درصد مردم تهران را سینمارو کنند!

در واقع از اواسط دهه 70 از یک طرف سطح کیفی فیلم های تولیدی به شدت روند نزولی در پیش گرفت و همین موضوع بسیاری از علاقه مندان سینما را ناامید و اساسا بی علاقه به سینما رفتن و فیلم دیدن کرد و از طرف دیگر با شکسته شدن خطوط قرمز اخلاقی و عرفی، بسیاری از خانواده ها و قشرهای معتقد و باورمند به ارزش های دینی و ملی، از سالن های سینما گریزان شده و عطایش را به لقایش بخشیدند. در نتیجه ریزش تماشاگر و گریز مخاطب از سالن های سینما آغاز شد تا اینکه این قضیه به صورت یک بحران برای این سینما درآمد.

از همین روست که سرانه سینما رفتن از رقم 18/3 درصد در سال 1365 به رقم 7/0 درصد در سال 1380 کاهش یافت! این درحالی است که تعداد سالن سینما در سال 65، در کل کشور 246 واحد بود ولی در سال 80 به 311 واحد افزایش یافت. یعنی آنچه باعث کاهش تماشاگر و در نتیجه نزول رقم فروش فیلم های روی اکران شد، از کارافتادن یا کمبود سالن های فعال سینما نبود.

اجازه بدهید برای روشن تر شدن موضوع، علاوه بر آنچه در بالا آمد، چند آمار دیگر به نقل از شماره 136 نشریه «فرهنگ و پژوهش» وابسته به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ارائه دهم:

- سرانه سینما رفتن اهالی پایتخت (تعداد دفعه ای که هر نفر از جمعیت تهران در طول سال به سینما می رود) در دهه 60 تقریبا بین سرانه 2 تا 3 و تعداد بلیط 5/2 تا 7/2 میلیون قطعه بود اما از آغاز دهه 70 (با اینکه جنگ هم خاتمه یافته و شرایط ویژه جنگی بر کشور و جامعه حاکم نبود) دچار سیر نزولی گردید که این سیر از اواسط دهه 70، شدت و حدت بیشتری یافت و بالاخره در سال 1380 به سرانه 7/0 و تعداد بلیط 900 هزار قطعه و در سال 82 به پایین ترین میزان خود یعنی سرانه 4/0 رسید! (مقایسه نمایید سرانه حتی 5/2 در صدی در سال 69 با سرانه 4/0 درصدی در پایان سال 82 که تعداد سالن سینما تقریبا همان تعداد بوده!)

- در سال 1365 بیش از یک میلیون نفر از پرفروش ترین فیلم سال (فیلم «بایکوت») دیدن کردند. در سال های بعد این رقم استقبال کمتر و کمتر شد تا اینکه در سال 80 به عدد 577 هزار نفر رسید که از فیلم «آواز قو» دیدن کرده بودند. با این تفاوت که جمعیت کشور در سال 1380 تقریبا 5/1 برابر آن در سال 1365 شده بود.

- در سال 1365، 45/11 درصد جمعیت تهران از پرفروش ترین فیلم سال استقبال کردندکه با سیر نزولی، این درصد در سال 1380 به 45/4 رسید.این در حالی است که قیمت متوسط بلیط سینما از 190 ریال به 422 ریال افزایش پیدا کرده بود.

- در سال 1365، 264 سالن سینما با ظرفیت 156381 صندلی در سطح ایران فعال بود که به طور متوسط در هر سانس حدود نیمی از این ظرفیت (78759) پر می شد. اما این رقم در سال1381 نزول چشمگیری کرد به طوریکه با ظرفیت 145376 صندلی در سالن های فعال سینمای کشور در هر سانس به طور متوسط فقط 17844 صندلی (یعنی حدود 12 درصد) پر شد! این در حالی بود که در سال 65، 46 فیلم تولید شد ولی در سال 81، حدود 75 فیلم چرخه تولید را طی کرده و اجازه نمایش دریافت داشتند.

- در سال 1369که موفق ترین سال سینمایی پس از انقلاب به لحاظ جذب مخاطب محسوب شد از رقم 170287 صندلی ظرفیت ثابت سالن های سینما در کشور، در هر سانس به طور متوسط 81132 صندلی اشغال گردید، یعنی در واقع حدود نیمی (50 درصد) از ظرفیت سالن های سینما در هر سانس پر شد. اما این رقم در سال 1381 در 269 واحد سالن سینما در کشور به 12درصد رسید! چرا که از 145376صندلی در هر سانس فقط 17844نفر تماشاچی استقبال کردند. این در حالی است که در همین آمار، جمعیت تهران در سال 1369، حدود 10 میلیون نفر ولی در سال 1380، حدود 13 میلیون ذکر شده است.

این نزول ارقام حتی درمورد پرفروش ترین فیلم ها هم صدق می کند. پرفروش ترین فیلم سال 1366 یعنی «اجاره نشین ها» نزدیک به 2 میلیون نفر را به سالن های سینمای پایتخت (با جمعیت 9 میلیونی تهران) کشانید، اما در سال 1380، فیلم «آواز قو» به عنوان پرفروش ترین فیلم، فقط 577 هزار نفر (از جمعیت 13 میلیونی تهران) یعنی 45/4 درصد جمعیت تهران را جذب سالن های سینما نمود!

سال 1382 (یعنی حاصل 6 سال سینمای فضای باز سیاسی دولت مدعی اصلاحات) فاجعه بارترین سال به لحاظ جذب مخاطب برای سینمای ایران به شمار آمده است ، به طوری که حتی تلاش های محمد مهدی حیدریان در مقام معاونت جدید سینمایی وقت برای درمان موقت آن نیز به جایی راه نبرد. از جمله نتایجی که می توان از این آمارها گرفت، افت فاجعه بار تماشاگر مابین سال های 1365 (دوران اوج جنگ تحمیلی) تا سال 1382 یعنی اوج دوران به اصطلاح اصلاحات است. دورانی که دیگر هیچیک از آن به اصطلاح گرفت و گیرها (مثل شورای تصویب فیلمنامه و درجه بندی و نظارت گام به گام بر تولید و نمایش فیلم ها و...) و شرط و شروط ها (اکران فیلم ها به شرط نمایش در جشنواره فیلم فجر و نظارت و بازبینی های سختگیرانه و تعیین قواعد و قوانین شداد و غلاظ و محدودیت های مختلف ناشی از شرایط جنگی یا سال های سخت پس از جنگ و...) وجود نداشت و حتی شوراهای صدور پروانه ساخت و کمیسیون هایی مانند شورای نمایش و مانند آن در اختیار نهادهای به اصطلاح مدنی و صنفی خود سینماگران قرار داشت و قاعدتا در چنین وضعیتی می بایست فیلم هایی ساخته می شد که به قول برخی با رهایی از تیغ سانسور و با جذابیت های آنچنانی، اکثریت مردم را به سالن های سینما می کشانیدند.

اما اتفاقی که افتاد، خلاف جهت و مسیری بود که پیش بینی می شد و هرچه این سینما بیشتر وارد فضای به اصطلاح خصوصی شد و در اختیار انجمن های صنفی و نهادهای ظاهرا مدنی قرار گرفت، بیشتر و بیشتر، مردم را از سالن های سینما راند!