متون دینی؛ از قداست تا ادبیت (کلان روش پژوهش های ادبی معاصر درباره متون مقدس)

«متن محوری» ادیان به ویژه اسلام در وضعیت کنونی باعث شده تا دریچه جدیدی به بررسی این متون گشوده شود. این دریچه، پژوهش ادبی در متون دینی است که به پیروی از پیشرفت های نظریه ادبی و نقد ادبی فراز و نشیب فراوانی طی کرده است. پیش فرض اصلی در این گونه پژوهش و به طورکلی پژوهش در دین، تعلیق ذات یا ناب بودن دین/ متون دینی است که باعث می گردد به متنی ادبی مبدل شود. این روح حاکم بر سنت غربی پژوهش در میان نوادیبان عرب پی گرفته شد و کم کم مکتب ادبی در تفسیر قرآن شکل یافت. شکل به روزشده این مکتب در «قرائت تاویلی» افرادی مانند نصرحامد ابوزید و محمد ارکون نمود دارد. مشکل اصلی این طرز نگرش عرفی به متون دینی و ادبی سازی آنها همان مبنای تعلیق ذات است که باعث شکافی عمیق میان تلقی متدینانه و ایمانی با تلقی پژوهشی از دین می شود. ضمن آنکه پژوهشگر در این مطالعه ادبی نمی تواند به رغم ادعا فارغ دلانه به بررسی بپردازد و همدلی خود را با متون دینی از دست خواهد داد. از سوی دیگر، معیار ادبی دانستن یک متن نیز اگر چندلایگی معنا در نظر گرفته شود، مصادره به مطلوبی اتفاق خواهد افتاد که در آن، آنچه را می خواهیم در پژوهش بدان برسیم، فرض گرفته ایم و نیز دیگر توجیه یا تبیین کافی برای «ایمان» به قرآن یا متون دینی دیگر نخواهیم داشت. این طرز تلقی از یک نگاه با زاویه خاص فراتر می رود و اصل ماهیت ایمان و دین را به چالش می کشد.