غرب ستیزی در آثار داستانی هدایت، آل احمد و ساعدی

در تاریخ روشنفکری جهان، نوعی گفتمان ستیزه جویانه در بین روشنفکران شکل گرفته است. در ایران نیز در دوره پهلوی اول در میان روشنفکران، انگلیس ستیزی و بعد از شهریور بیست، آمریکاستیزی مشهود است. غرب ستیزی روشنفکران غرب، به مفهوم افشای رفتار ناعادلانه غربی برای غیر غربی هاست و چامسکی آن را از مولفه های روشنفکری می داند. غرب ستیزی به عنوان مولفه ای از گفتمان روشنفکری، در برخی از آثار داستانی بعضی از نویسندگان نمود یافته است. در این نوشتار براساس روش توصیفی- تحلیلی مبتنی بر مطالعات اسنادی و کتابخانه ای، مولفه غرب ستیزی در مفهوم هرگونه بیگانه ستیزی و سلطه ستیزی، در آثار داستانی هدایت، آل احمد و ساعدی بازتاب داده شده است. از دلایل وجود گفتمان غرب ستیزی در ایران، می توان به احساس حقارت ایرانی در مقابل عظمت تاریخ و تمدن و هویت و فرهنگ اصیل گذشته خود، انتقاد و نگرش بدبینانه به غرب به دلیل سوابق ننگین استعمار و یاس حاکم بر روشنفکران بعد از کودتای 28 مرداد اشاره کرد. هدایت در بعضی از نوشته هایش از تبلیغات آمریکایی انتقاد و رفتار غیرانسانی آن را افشا می کند. غرب ستیزی آل احمد در نگرش انتقادی او از استثمار کشورش به دست بیگانگان و انتقاد او از مظاهر تمدن غرب و آمریکاستیزی نمود می یابد. غرب ستیزی ساعدی به شکل استعمارستیزی، آمریکاستیزی و روسیه ستیزی نمود یافته است.
تازه های تحقیق
غرب ستیزی در آثار داستانی نویسندگان معاصر به شکل های مختلفی انعکاس یافته است. غرب ستیزی گاهی مترادف با بیگانه ستیزی و دشمنی با هرگونه سلطه گری است؛ اما در اغلب موارد، غرب ستیزی همان آمریکاستیزی است. عامل اصلی به وجود آمدن نگرش بدبینانه به غرب (به ویژه به آمریکا)، وقوع کودتای 28 مرداد بوده و پیش از این تاریخ، معمولا آمریکا مورد احترام روشنفکران غیر چپ بوده است، اما هدایت در داستان فردا رفتار غیر انسانی آمریکا را افشا می کند. سبب نگرش منفی هدایت به آمریکا، امضای قرارداد هیئت مستشاری نظامی ایالات متحده در 1322 بوده است.
آل احمد برای نشان دادن چهره کریه غرب به هر وسیله ای دست زده است. شدیدترین انتقادها را به آمریکا در آثار او می توان دید. در شوهر آمریکایی، آمریکا را به دغل بازی منسوب کرده است، به دخالت های آن کشور در سرنوشت ملت های جهان اعتراض دارد. او نیز رفتار ناعادلانه و غیر انسانی آمریکا را افشا می کند. غرب ستیزی او در سرگذشت کندوها در انتقاد وی از استعمار کشورش به دست بیگانگان انعکاس یافته است و چاره رهایی از این استعمار را در بازگشت به گذشته اصیل می داند. در رمان نفرین زمین بیشتر مظاهر تمدن غرب را نفی کرده است. او افشاگری ها و انتقادهای خود را گاه به صراحت و گاه به زبان تمثیلی در آثارش منعکس کرده است. اگرچه هیچ کشور استعمارگری نظیر فرانسه، شوروی و انگلیس، از انتقادهای وی در امان نمی ماند، معمولا نوک پیکان این اعتراض ها به آمریکا نشانه می رود.
غرب ستیزی در عزاداران بیل ساعدی به شکل انتقاد او از استعمار کشورش به دست کشورهایی نظیر روس، انگلیس و آمریکا نمود یافته و در دندیل در افشای رفتار غیر انسانی آمریکا منعکس شده است. ساعدی برخلاف بسیاری از روشنفکران و نویسندگان، از رفتار سلطه گرانه و تجاوزکارانه روسیه غافل نمانده و در غریبه در شهر نوک تیر انتقادها و اعتراض های خود را به روسیه نشانه گرفته است.