گنوس (عرفان) اسماعیلی در سخنان ابوالعلاء معری و ناصرخسرو قبادیانی

در سده های نخستین مسیحیت، آیینی گنوسی (عرفانی) پا می گیرد که در طول قرون متمادی در سراسر چهان پراکنده می شود. این آیین جهانی، در ایران باستان، مانی را و در دوره اسلامی، بنابر نظر بسیاری از پژوهش گران، اسماعیلیان را تحت تاثیر خود قرار می دهد. پژوهش پیش رو، دو شاعر در ادبیات فارسی و عرب؛ یعنی ناصرخسرو اسماعیلی و ابوالعلاء معری را با معیار قرار دادن اندیشه های گنوسیشان سنجیده است. در این که ناصرخسرو اسماعیلی است، تردیدی نیست؛ اما درباره تاثیر ابوالعلاء از گنوس اسماعیلی باید گفت مطابق با معجم الادبا، او با یکی از داعیان اسماعیلی مکاتبه داشته است. هم چنین باید دانست که در نزدیکی ابوالعلاء، برخی گروه های اسماعیلی می زیستند که احتمالا بر او تاثیر گذار بوده اند. در این فرصت، برای اثبات متاثر شدن این دو شاعر که در یک عصر زیسته اند- از گنوس (عرفان) اسماعیلی، برخی از همانندی های آنان، مانند مشهور بودنشان به زندیقی و بطن گرایی شان (تاویل صوفیان)، اعتقاد به حلول و تناسخ/ تقمص (تناسخ)، بزرگ داشت خرد (خرد لدنی صوفیه)، بدبینی به دنیا، بررسی می شود.