تحلیل تاریخی موانع توسعه صنعتی ایران

یکی از اساسی ترین سوالات در محافل علمی و عمومی ایران این است که چرا این کشور نتوانسته است به توسعه صنعتی دست یابد؟ اگر چه در تبیین موانع توسعه ایران، تحقیقات متعددی انجام شده اما صنعتی شدن به عنوان محور توسعه، کمتر مورد بررسی قرار گرفته است. هدف اساسی پژوهش حاضر این است که با تمرکز بر دوره تاریخی شکل گیری انقلاب صنعتی در نیمه دوم قرن هیجدهم به این سو، موانع توسعه صنعتی ایران را بررسی و به سوالات زیر پاسخ دهد. اول، آیا توسعه نیافتگی صنعتی ایران ریشه در موانع خارجی دارد؟ دوم، آیا توسعه نیافتگی صنعتی ایران ناشی از موانع داخلی است؟ سوم، آیا توسعه نیافتگی صنعتی ایران ناشی از سیاست گذاری های دولت های قاجار است یا دولت های بعد نیز در آن شریک اند؟ براساس یافته های تحقیق که با استفاده از روش تاریخی انجام شده است، دولت های استعمارگر در قرن نوزدهم از طریق محدود کردن فعالیت سرمایه داران ایرانی در حوزه های مهم صنعتی، ورشکسته کردن صنایع داخلی، سوق دادن اقتصاد کشور به سمت تولید مواد اولیه و خام و محروم کردن ایران از دریافت بخش قابل توجهی از درآمدهای نفتی در یک دوره بلندمدت، نقش مهمی در توسعه نیافتگی صنعتی ایران دارند. اما پازل توسعه نیافتگی صنعتی ایران، از طریق موانع داخلی به ویژه سیاست گذاری های نامناسب دولت ها همچون فقدان برنامه در کمک به رشد بورژوازی، اتکاء به مواد اولیه به ویژه درآمدهای بی دردسر نفت، واردات بی رویه کالاهای مصرفی و واسطه ای، اصرار بر سیاست جانشینی واردات کالا، ناتوانی در جذب سرمایه های خارجی و هزینه های بالای نظامی، تکمیل می شود. یافته های تحقیق همچنین بیانگر این هستند که اگر چه قاجارها زمینه ساز توسعه نیافتگی صنعتی ایران بودند، اما دولت های پس از قاجار نیز در توسعه نیافتگی صنعتی ایران نقش پررنگی داشته اند.