مطالعه تطبیقی گچبری های نویافته تپه قزل قلعه فراهان

گچ از مصالح ساختمانی مورد استفاده بشر است که قدمت استفاده از آن در ایران به عنوان یکی از مصالح ساختمانی به دوران ایلام میانه می رسد. پس از این دوران از گچ در تزیینات بناهای مختلف استفاده گردید به نحوی که نمونه های منحصر به فرد آن از دوران مختلف هخامنشی،‏ اشکانی،‏ ساسانی و دوران اسلامی به دست آمده است. در سال های اخیر،‏ ضمن بررسی باستان شناختی دشت فراهان،‏ محوطه ای باستانی به ابعاد 700× 400 متر شناسایی شد که بر اثر حفاری های غیر مجاز و خاکبرداری گسترده،‏ به شدت آشفته شده است. در این محوطه که به تپه قزل قلعه شهرت دارد،‏ علاوه بر بقایای اندک معماری و قطعات سفال های سطحی،‏ تعدادی گچ بری به دست آمد که تا کنون نمونه مشابه آن ها در منطقه یافت نگردیده است. این گچ بری ها شامل نقوشی همچون بخشی از بال موجود اساطیری (اغلب سیمرغ) ،‏ ستاره 12 پر،‏ نقش گیاهان انتزاعی و حاشیه قاب بندی های تکی و چندتایی می شود. اهمیت موضوع از آن جهت است که این گچ بری ها یکی از اولین نمونه های شناسایی شده در منطقه می باشند،‏ از این رو با استفاده از روش مطالعات تطبیقی و از دو طریق مقایسه گونه شناختی نمونه سفال های سطحی محوطه و مقایسه گونه شناختی نمونه های گچ بری یافت شده،‏ با نمونه های تاریخ دار مشخص،‏ اقدام به مطالعه و پژوهش گردید. نتایج دربردارنده آن است که نمونه گچ بری های قزل قلعه فراهان قابل مقایسه با نمونه های یافت شده از بیشاپور،‏ حصار دامغان،‏ چال ترخان و تپه میل ری،‏ قلعه یزدگرد کرمانشاه،‏ قلعه ضحاک،‏ قلاگوری رماوند،‏ شوش،‏ تیسفون و قلعه هزار در لرستان مربوط به دوران ساسانی است و گاه نگاری نسبی محوطه از طریق نمونه های سفالی نیز تایید کننده این نتیجه است. در پایان می توان چنین بیان کرد که تپه قزل قلعه فراهان،‏ بقایایی از یک بنای ساسانی احتمالا متعلق به یکی از امرای محلی است که در آن از هنر تزییناتی گچ بری با موتیف-های ساسانی استفاده شده است.