توزیع جغرافیایی تنوعات واکه ای گویش سیستانی در دو بخش شهرکی-نارویی و میانکنگی

هر زبانی در قالب تعدادی از گونه های زبانی به حیات خویش ادامه می دهد. یکی از زیرحوزه های مطرح در علم جامعه شناسی زبان بررسی پراکنش های جغرافیایی این تنوعات زبانی است. هدف پژوهش حاضر بررسی توزیع جغرافیایی برخی از تنوعات واکه ای در گویش سیستانی در دو بخش شهرکی-نارویی و میانکنگی منطقه سیستان است. بدین منظور، در 28 روستا، از گویشوران زن و مرد مسن و بی سواد یا کم سواد بالای 50 سال گفتار آزاد تهیه شد. علاوه بر آن، پرسش نامه ای حاوی فهرستی از واژه ها تهیه شد و معادل های گویشی آن ها استخراج گردید. سرانجام، حوزه دقیق توزیع هر تنوع واکه ای با استفاده از نقشه های زبانی و ترسیم خط مرزهای همگویی، از طریق نرم افزار GIS مشخص شد. یافته های پژوهش نشان می دهد که فرایندهای افراشتگی، افتادگی، پیشین شدگی، پسین شدگی و ساده سازی واکه ای به طور بارزی در این دو بخش دیده می شود. همچنین، می توان به بقایای قابل توجه برخی از واکه های فارسی میانه و نیز برخی از ویژگی های آن دوره، همچون فرایند کشش واکه ای، اشاره کرد. بعلاوه، علی رغم شباهت های زبانی، به دلیل وجود پاره ای از تفاوت ها در گفتار گویشوران مورد مطالعه می توان در گویش سیستانی این دو بخش لهجه هایی را شناسایی کرد. بارزترین آن ها لهجه بارانی، با تلفظ محلی /bârni/، در بخش میانکنگی است که کاربرد تنوعات واکه ای در میان سخنگویان آن به زبان فارسی معیار نزدیک تر است.