بررسی تطبیقی کتیبه های بجای مانده از دوره هخامنشیان و ساسانیان از دریچه مطالعات آماری

کتیبه ها به عنوان نخستین شکل مکتوب تاریخ نگاری، نقش مهمی در روشن نمودن بسیاری از مجهولات تاریخی دارند. بررسی این آثار از زوایای مختلف، می تواند دریچه هایی فراسوی تاریخ، تمدن، و فرهنگ بر دیدگان پژوهندگان معاصر بگشاید. نظر به این که دو سلسله هخامنشی و ساسانی در میان سلسله های باستانی ایران، در سرزمین پارس در منتها حد قدرت، بربخش عظیمی از دنیای متمدن آن روز فرمانروایی کردند و از لحاظ پیشرفت در تمدن، هنر، حفظ و توسعه فرهنگ شرق قدیم و...از دیگر تمدن های معاصر آن روزگار، تفوق جسته بودند، لذا کتیبه های متعلق به این دو سلسله باستانی مورد توجه ما قرار گرفته است. نوع مطالعه کتیبه های هخامنشی و ساسانی دراین مقاله ، مقایسه آنها به کمک روش های مدرن آمار استنباطی است. به رغم اهمیت مطالعات میان رشته ای و کاربرد آمار و ریاضیات در علم باستان شناسی تا کنون پژوهش های اندکی صورت گرفته است. در این پژوهش، روش تحقیق توصیفی- استنباطی بر پایه گردآوری اطلاعات کتابخانه ای و اسنادی می باشد. جامعه آماری شامل کلیه کتیبه های بجای مانده از دوره ساسانی و هخامنشی و روش نمونه گیری تصادفی است . این روش ها شامل روش های آمار توصیفی و استنباطی به ویژه آزمون فرضیه های آماری مانند آزمون استیودنت، آزمون کی دو و نتایج مربوط به آن است. در مقاله حاضر با توجه به وسیع بودن تعداد کتیبه های هخامنشیان و ساسانیان در داخل و خارج از فلات ایران و محدودیت حجم کمی مقاله، صرفا از کتیبه هایی که در محدوده داخلی جغرافیای ایران باستان قرار دارد، یک نمونه تصادفی شامل 87 کتیبه از مجموعه کتیبه های دو دوره(39 کتیبه از دوره هخامنشیان و48 کتیبه از دوره ساسانی )استخراج شده است . متغیرها، تعداد سطرها ، تعداد زبانهای استفاده شده در هرکتیبه، مکان کتیبه ها، در کنار پیکره بودن یا نبودن، پراکندگی یامجموعه ای بودن ، زبان ،جنس و مکان فعلی نگهداری آنها مورد بررسی قرار گفته شده است که متغیر تعداد سطر و تعداد زباتهای استفاده شده به صورت کمی و مابقی بصورت کیفی اندازه گیری شده اند تا بتوان به این سوال اصلی پاسخ داد که کتیبه های مورد مطالعه از حیث متغیرهای مذکور چه تفاوتها و چه اشتراکاتی دارند؟ یافته های پژوهشی نشان می دهد که از لحاظ آماری، تفاوت معنا داری میان کتیبه های تحت بررسی در این دو دوره وجود دارد و این تفاوتها، هر کدام، به لحاظ تاریخی قابل بررسی و تحلیل است. از جمله این که در دوره ساسانی آشنایی با کاغذ فراگیرتر از دوره هخامنشیان گردید و به عنوان ابزاری در کنار کتیبه ها قرار گرفت. این مساله خود می تواند دلیلی بر تفاوت سطرها در این دو دوره و فزونی سطرهای سنگ نوشته های هخامنشیان نسبت به ساسانیان باشد ویا این که جنگ های میان ساسانیان و دولت روم شرقی،باعث تاثیر گذاری تدریجی فرهنگ سنت طاق سازی دولت روم شرقی گردید و با توجه به این که در ساختن طاق های ساسانی،استفاده از سنگ بسیار رایج بوده است؛لذا در این دوره سنگ ها جایگزین جنس طلا و نقره کتیبه های هخامنشی گردید وبه عنوان عمده ترین مصالح در معماری و کتیبه نویسی، به کار رفت که با نتایج آماری بدست آمده همسو می باشد.