بازخوانی مولفه های مدرنیته در عصر قاجار بر اساس روزنامه تمدن

مدرنیته در غرب، محصول جست و جوی روشنگرانه در زمینه های مختلف فکری بود. این جست وجو از رنسانس آغاز شد و پس از اصلاحات فکری و دینی و انقلاب صنعتی، مدرنیته به عنوان محصول این فرایند رخ نمود. رسانه های چاپی، به عنوان میانجی اطلاعات و آگاهی ها، نقش بسزایی در پیدایش دانش، فرهنگ و بینش جدید، و به طور کلی، شکل گیری مدرنیته ایفا کردند. در ایران، پیش از وقوع انقلاب مشروطه، مولفه های سازنده مدرنیته از سوی منابع مختلف، مطرح و در انقلاب مشروطه، برخی از آنها مانند آزادی و قانون به خواست اصلی مشروطه خواهان تبدیل شدند. یکی از منابعی که در شناخت جامعه نسبت به این مولفه ها نقش داشت، مطبوعات بودند که در این مقطع از تاریخ، رسانه اصلی کشور محسوب می شدند. از این رو، در صدد بازخوانی نحوه انعکاس مولفه های مدرنیته در نشریات سال های 1330 1320 ه.ق برآمده ایم. مقاله حاضر با استفاده از چارچوب مفهومی مبتنی بر مفهوم مدرنیته، مطالعات نظری مبتنی بر نظریه های مدرنیته و میانجی گری رسانه ها و مدرنیته بومی، با روش تحلیل محتوای کیفی، محتوای روزنامه تمدن سال 1325 ه.ق را بررسی کرده است. 12 شماره از تمدن با نمونه گیری به روش سیستماتیک انتخاب و به لحاظ متغیرهای مولفه های مدرنیته در مطلب، جهت گیری نسبت به هر یک از مولفه ها، منابع مشروعیت ساز و دلالت های ضمنی تحلیل کیفی شده است. نتایج نشان می دهد عمدتا آرمان های اجتماعی انسان مدرن در این نشریه انعکاس یافته است؛ جهت گیری نسبت به مولفه ها با آنچه در غرب پذیرفته شده است، انطباق کامل ندارد. از منابع مذهبی و سنت های ایرانی برای مشروعیت بخشی به استدلال ها پیرامون پذیرش یا طرد مولفه ها استفاده شده و دلالت های ضمنی، مبین شرایط اجتماعی کشور است که متن در آن تولید شده و هر مولفه ای، با توجه به ویژگی های این بافت اجتماعی مورد تحلیل قرار گرفته است.