خودآیینی از منظر فیلسوفان بزرگ اخلاق و ساخت مقیاس سنجش اخلاق خودآیین برای کتابداران کتابخانه‎ های عمومی ایران

در پژوهش حاضر تلاش می‎شود تا آراء فلاسفه بزرگ اخلاق در باب خودآیینی بازخوانی و تفسیر شود و از آن در راستای ساخت مقیاسی برای سنجش اخلاق خودآیین و دگرآیین برای کتابداران کتابخانه‎های عمومی استفاده شود.

پژوهش حاضر دارای دو مرحله و لذا دو روش است. مرحله اول که مرحله مطالعاتی است، به روش سندی و با رویکرد تحلیل مفهومی انجام شده و طی آن، پس از جستجوی منظم در آراء متفکران اخلاق، فلاسفه‎ای که نظر منسجم و مبسوطی در باب خودآیینی داشتند انتخاب و به شرح و تفسیر اندیشه آن ها پرداخته شد. ایمانوئل کانت، جان رالز، مایکل سندل، السدیر مک‎اینتایر و چارلز تیلور اندیشمندانی بودند که اندیشه‎های آن ها بررسی شد. مرحله دوم که مرحله اعتبارسنجی است به روش پیمایشی انجام شد. 406 نفر از جامعه 704 نفری کتابدارانی که در آزمون ورودی مدرسه تابستانی خواندن در سال 1395 پذیرفته شده بودند به روش تصادفی طبقه‎ای انتخاب شدند و پرسش نامه تنگناهای اخلاقی که بر پایه پرسش نامه نیکول (2008) و توسعه آن با افزودن اندیشه‎های فلسفی و تغییر تنگناها به موقعیت‎ها و مسائل کتابخانه‎های عمومی ساخته شده بود، به‎صورت آنلاین برای آنان ارسال شد. برای سنجش پایایی از روش دونیم‎کردن، برای بررسی روایی محتوایی از روش سی‎وی‎آی، و برای بررسی روایی سازه از روایی هم گرا و واگرا (تشخیصی) سود برده شد.

خودآیینی مفهومی است که از کانت (پشت پا زدن به کشش غرایز یا طبیعت) ریشه گرفته، در رالز (فاصله بعید از غایات و زندگی در حال، در چارچوب قواعد جامعه روال‎مند و منظم) ادامه یافته، توسط سندل (ساخت متاملانه خود با دیگران در سایه آرمان مشترک) و مک‎اینتایر (ایفای نقش به بهترین وجه و تعالی‎بخشی به آن) نقد شده و در کار تیلور (بهترین بازیگری نقش با توجه به چهار شهود اخلاقی یعنی فهم احترام به شایستگی‎ها، فهم تعهد در قبال دیگران، فهم اینکه زندگی خوب به چه معنی است و فهم ارزش و شان خود بدون اینکه فرد آنها را زیر پا بگذارد، خود را محدود کند، مفهوم شهودهای اخلاقی بنیادی را تغییر دهد یا نقش دیگری‎ها را دچار اشکال یا اختلال کند) جهت دیگری یافته است. فرد شکل خاص خودآیینی را در تنگناها نشان می‎دهد و لذا می‎توان با گزاره‎هایی آن را به‎طور تقریبی سنجید. لذا پرسش نامه‎ای کیفی با 22 تنگنا، 11 بعد و هشت گزینه بر اساس آرای اندیشمندان طراحی و اعتبار آن بررسی شد. فقط روایی پرسش 18 مربوط به بعد هرزه‎نگاری تایید نشد و می‎بایست برای گردآوری داده برای این بعد فقط به پرسش 20 اکتفا شده یا تغییراتی در پرسش 18 داده شود و مجددا تحلیل شود.

 ارزش این مقاله استفاده از اندیشه‎های فلاسفه برای سنجش اخلاق خودآیین و دگرآیین در کتابداران است و می‎تواند به‎عنوان ابزاری برای بررسی گرایش اخلاقی و خودآیینی و دگرآیینی افراد جهت انتخاب در مسئولیت‎های مهم استفاده شود.